خبر سرقت صندوق امانات بانک ملی شعبه دانشگاه در نخستین ساعات پس از تعطیلات چهاردهم و پانزدهم خردادماه موجی از واکنش‌ها را در میان کاربران مجازی به وجود آورد. «باشگاه خبرنگاران جوان» دوشنبه ۱۶ خردادماه گزارش داد: از ساعاتی پیش برخی از کاربران فضای مجازی، مدعی شده‌اند که در تعطیلات اخیر، سارقان با ورود به شعبه بانک ملی رو به روی دانشگاه تهران، حدود «هزار صندوق امانت» و بخشی از تجهیزات اتاق سرور و مرکز مانیتورینگ این شعبه را به سرقت برده‌اند.
بانک ملی نیز در اطلاعیه‌ای تائید کرد: «حادثه» شعبه دانشگاه این بانک که به بروز برخی خسارات «محدود به صندوق امانات» منجر شد، از سوی پلیس و مراجع ذیربط در حال پیگیری است. در همین حال، خبرگزاری صداوسیما جزئیات بیشتری از این سرقت منتشر کرد و نوشت: «تعدادی از سارقان در تعطیلات اخیر از ساختمان مجاور، وارد شعبه ممتاز بانک ملی در خیابان انقلاب روبه‌روی دانشگاه تهران شدند و حدود ۲۵۰ عدد از صندوق امانات را باز و اموال داخل این صندوق‌ها را به سرقت بردند».
کاربران در پلتفرم‌های مختلف به تحلیل و ابراز نظر درباره ابعاد مختلف این اتفاق پرداختند به طوری که هشتگ‌های بانک ملی، صندوق امانات بانک ملی و سرقت بانک ملی در روزهای منتهی به ۱۶ خردادماه از ترندهای پربازدید توئیتر، اینستاگرام و تلگرام بود.
گروه داده‌کاوی ایرنا با هدف بررسی دقیق‌تر رویکرد توئیتری‌ها در خصوص ماجرای سرقت بانک ملی به واکاوی و تحلیل مضمون توئیت کاربران در دو دوره زمانی پیش و بعد از دستگیری سارقان پرداخت. ناگفته پیداست که مقایسه توپولوژی رفتار کاربران توئیتر در این بازه زمانی(پیش و بعد از دستگیری سارقان) یکی از اهداف مهم این پژوهش بوده که مشروح و جزئیات کیفی و کمی آن در ادامه آمده است:
الف: بررسی رویکرد کاربران توئیتر پیش از دستگیری سارقان
بررسی کمی فعالیت کاربران توئیتر از نظر تولید و بازنشر محتوا در بازه زمانی ۱۶ تا ۲۰ خرداد ماه( از زمان اعلام خبر سرقت بانک تا زمان دستگیری سارقان) نشان می‌دهد که حدود ۳۰ هزار توئیت در این مدت از سوی نزدیک به ۱۵ هزار کاربر منحصر به فرد منتشر شده که نرخ مشارکت حدود ۲ را برای این موضوع حاصل کرده است که نشان از عمومیت و عدم سازماندهی آن از سوی طیف‌های مختلف و خاص توئیتری دارد. بررسی مقایسه‌ای محتوای نشری یا توئیت‌ها(۲۶ درصد) با محتوای بازنشری یا ریتوئیت‌ها(۷۴ درصد) نیز به افزایش علاقه کاربران به بازنشر مطالب در این موج و بازنشر توئیت کاربران دیگر دلالت دارد.
تحلیل و بررسی رویکرد کاربران در انتشار مطالب مرتبط با سرقت صندوق امانات بانک ملی قبل از دستگیری سارقان نشان از مخالفت حداکثری(حدود ۷۳ درصد) با این اتفاق دارد از این رو مضمون بیشتر توئیت‌ها در این بازه، انتقادی و بعضا اعتراضی بوده است و هجمه‌هایی نیز به نهادهای امنیتی و سیاسی کشور وارد شده است. در بررسی نمونه آماری مورد نظر هیچ اظهار موافقتی یافت نشد و حدود ۲۷ درصد کاربران مورد بررسی در این داده‌کاوی نیز اظهار نظر صریحی درارتباط با ماجرای سرقت بانک نکردند و بیشتر به بازنشر خبر سرقت و همچنین انتشار برخی مطالب غیرجدی پرداخته بودند.
استخراج مضامین پرتکرار توئیت‌ها در این بخش از اصلی‌ترین و مهم‌ترین اهداف این گزارش بود که علاوه بر نمایش مضامین اصلی توئیت‌ها که در واقع خلاصه‌ای از محتوای عمیق و جزئی مطالب منتشر شده است، فراوانی و درصد این مضامین را در مقایسه با یکدیگر به نمایش درآورده است. همچنان که مشخص است در ساعات اولیه پس از اعلام خبر سرقت بانک ملی هجمه علیه مراکز امنیتی و سیاسی بیشترین تکرار را در توئیت‌ها داشته است در حالی‌که رفته رفته لحن توئیتری‌ها در مواجهه با این اتقاق تغییر کرد و مطالب طنز و کنایی‌تر در این باره منتشر شد.
برخ از کاربران در انتقاد از شیوه حکمرانی به تعارضات حاکمیتی در برخورد با متهمان اجتماعی و سیاسی در مقایسه با مجرمان اقتصادی و امنیتی اشاره کردند و نارضایتی از عملکرد بانک ملی در مراقبت از اموال مردم و واکنش به بیانیه بانک در خصوص اموال سرقت شده در صندوق امانات از دیگر مضامین پرتکرار این بازه و موضوع بوده است. همچنین گروهی از کاربران ضمن اطلاع رسانی در باره این اتفاق سوالات و ابهاماتی را در خصوص این سرقت در منطقه مرکزی و امنیتی شهر مطرح کردند و برخی از توئیتری‌ها نیز این اتفاقات را با رویدادهای ناگوار هفته‌های اخیر از قبیل ریزش ساختمان متروپل، هک شدن سامانه شهرداری و خارج شدن قطار مشهد به یزد مقایسه کردند.
در این بخش و در ۲ گراف دایره‌ای و میله‌ای گرایش سیاسی و غیرسیاسی کاربران در انتشار مضامین پرتکرار و محتوای مورد نظر مورد تحلیل قرار گرفته شده است. درنمودار دایره‌ای، حضور پررنگ و حداکثری روزمره‌نویس‌ها با حدود ۶۵ درصد مشارکت نشان از علاقه توئیتری‌ها به شرکت در مباحث مهم امنیتی و سیاسی با اسامی ناشناس و اکانت‌های نامشخص دارد. حضور حدود ۱۷ درصدی اصلاح‌طلبان و ۱۸ درصدی مخالفان نظام نیز به خوبی از تحرک این ۲ طیف سیاسی منتقد و مخالف دولت در این موج توئیتری حکایت دارد که با انتشار محتوای عمدتاً منفی به انتقاد و اعتراض سیستم حاکمیتی و دولت پرداختند.
در نمودار میله‌ای زیر نقش و حضور گرایش‌های مختلف سیاسی و غیرسیاسی در مضامین پرتکرار مورد مقایسه قرار گرفته است. این بررسی که در نمونه آماری مورد نظر صورت گرفته نشان می‌دهد که روزمره‌نویس‌ها در همه مضامین اصلی و پرتکرار پیشتاز هستند و علاوه بر حضور کمّی از نظر تنوع انتشار محتوا نیز نقش پررنگی در این موج توئیتری داشته‌اند. اصلاح‌طلبان بعد از روزمره‌نویس‌ها بیشترین هجمه را به مراکز امنیتی و سیاسی وارد دانسته‌اند و در بخش تعارضات حاکمیتی نیز اشاراتی به نحوه برخورد با عوامل بدحجابی و بی‌حجابی در مقایسه با متهمان اقتصادی داشتند. مخالفان نظام که گرایش‌های مختلف سلطنت‌طلب، جدایی‌خواه و برانداز را شامل شده بودند تقریبا در همه مضامین حضوری فعال داشته و آهسته اما پیوسته به انتشار مطالب انتقادی و اعتراضی خود پرداختند.
ب: بررسی رویکرد کاربران توئیتر پس از دستگیری سارقان
در بخش دوم این گزارش داده‌کاوی، رفتارشناسی کمی و کیفی کاربران توئیتری بعد از دستگیری سارقان (۲۰ تا ۲۳ خردادماه) مورد واکاوی و مداقه قرارگرفته است. تعداد کل توئیت‌ها در این بخش با کاهش حدود ۵۰درصدی به حدود ۱۷ هزار توئیت رسیده است که از سوی نزدیک به ۱۰ هزار کاربر منحصر به فرد منتشر شده است. نرخ مشارکت این بخش ۱.۵۹ بدست‌آمده است که همچنان عمومیت و سازمان‌یافته نبودن این موج را تاکید می‌کند. مقایسه درصد فراوانی توئیت‌ها و ریتویت‌ها نیز از انتشار ۳۳ درصد محتوای نشری و ۶۷ درصد محتوای بازنشری حکایت دارد که همچنان علاقه کاربران به بازنشر بیشتر مطالب نسبت به انتشار مطالب جدید را تداعی می‌کند.
بررسی رویکرد کاربران در نمونه آماری مورد نظر نشان می‌دهد که رویکرد مخالفت در این موج توئیتری پس از دستگیری سارقان تاحدی کاهش یافته و از ۷۲ درصد به ۶۰ درصد رسیده است از سوی دیگر گروهی از کاربران اقدامات نیروی انتظامی را در کشف و دستگیری سارقان را مورد تمجید قرار داده و هشتگ پلیس مقتدر را در توئیتر فارسی ترند کردند. درصد کاربران خنثی در این بخش نیز همانند بخش پیش از دستگیری سارقان حدود ۲۹ درصد تخمین زده شده است.
مضامین استخراج شده در بخش دوم این گزارش و در بازه زمانی ۲۰ تا ۲۳ خردادماه با وجود برخی تشابهات تغییراتی نیز داشته است؛ برای نمونه مضمون‌های شوخی با ماجرای دستگیری و سرقت، هجمه علیه مراکز امنیتی و اطلاع‌رسانی درباره جزئیات سرقت در این بخش با فراوانی مختلف تکرار شده‌اند. این در حالی است که مضمون بی‌اعتمادی به دستگیری سارقان و اتهام ساختگی بودن ماجرای سرقت بانک در میان مضمون‌های کاربران بعد از تاریخ ۲۰ خرداد ماه پرتکرار شده است. اشاره به حجم بالای ارز و طلای موجود در صندوق امانات که از تصاویر کشف شده از سرقت صندوق امانات بدست آمده کاربران را به این تحلیل رسانده که حجم زیادی از سرمایه های مردم بدون اینکه وارد چرخه اقتصاد شود در خانه‌ها و صندوق امانات نگه‌داری شده‌اند. برخی از کاربران توئیتری نیز در توئیت‌های خود از سرعت عمل و اقتدار پلیس در دستگیری سارقان بانک تقدیر و تمجید کردند.
تحلیل حضور گرایش‌های مختلف سیاسی و غیرسیاسی در ماجرای سرقت بانک پس از دستگیری سارقان از حضور ۴ طیف مختلف روزمره‌نویس، اصولگرا، اصلاح‌طلب و مخالف نظام حکایت دارد که روزمره‌نویس‌ها همچنان در صدر تولیدمحتوا درباره موج توئیتری سرقت بانک ملی قرار گرفتند. برخلاف بخش قبل و زمان قبل از دستگیری سارقان، کاربران اصولگرا حضور نسبتا فعالی در این بخش داشتند و با ۱۲.۵ درصد در کنار اصلاح‌طلبان رتبه‌های سوم و چهارم را کسب کردند. رتبه دوم حضور گرایش‌های نیز به کاربران مخالف نظام مرتبط است که در این بخش نیز سعی داشتند با سیاه‌نمایی و منحرف‌کردن ماجرا، دستاوردهای نیروهای امنیتی برای دستگیری سارقان و کشف اموال مسروقه را لوث و بی‌ارزش نشان دهند.
در این گراف، نقش گرایش‌های مختلف در تولید مضامین پرتکرار توئیت‌ها استخراج و به نمایش درآمده است.
روزمره‌نویس‌ها در ۵ مضمون از ۶ مضمون پرتکرار این بخش نقش فعال و تقریبا حداکثری داشتند و در ۲ بخش شوخی با ماجرای دستگیری و همچنین ابراز بی‌اعتمادی، این حضورحداکثری به خوبی قابل مشاهده است.
اصلاح‌طلبان علاقه بیشتری به واکاوی محتویات کشف شده در صندوق‌های امانات داشتند و در مضمون اشاره به حجم بالای ارز و طلای صندوق امانات مطالب انتقادی و تحلیلی زیادی منتشر کردند. بخشی از مضمون پرتکرار بی‌اعتمادی به سرقت بانک نیز به این طیف اختصاص داشت.
کاربران مخالفان نظام نیز مانند روزمره‌نویس‌ها در ۵ مضمون از ۶ مضمون استخراجی حضوری فعال داشتند و بیشترین تمرکز این طیف به هجمه علیه مراکز امنیتی و سیاسی و تخریب نظام معطوف شده بود.
اصول‌گرایان که در بازه زمانی نخست(۱۶ تا ۲۰ خردادماه) حضور چندانی در تولید مضامین نداشتند در این بخش به طور ویژه در تولید ۲ مضمون مشارکت داشتند. گروهی از کاربران این طیف به انتقاد از عملکرد حاکمیت در ماجرای سرقت بانک ملی پرداختند و این اقدام را موجب بی‌اعتمادی مردم عنوان کردند اما بخش اصلی این طیف به تولید مضمون پرتکرار تمجید و تعریف از نیروی انتظامی و پلیس پرداخته و اقدامات این نهاد را در دستگیری سریع سارقان ستودند.
نقد و نظر ایرنا
۱. مقایسه تولید محتوای توئیتری‌ها قبل و بعد از دستگیری سارقان صندوق امانات بانک ملی نشان می‌دهد که حجم تولیدمحتوا و خبرهای مرتبط با سرقت بانک تقریباً دو برابر تعدادمحتوای آن پس از دستگیری سارقان بوده است. این اتفاق نشان می دهد نهادهای اطلاع‌رسانی و رسانه‌ها بیش از آنکه رسالت اطلاع‌رسانی و شفافیت اخبار را پیگیری کنند، قصد جذب مخاطبان و انتشار اخبار و گزارش‌های مهیج را در برنامه‌ها و اهداف خود قرار داده‌اند. نمونه واضح این استراتژی رسانه‌ای در ماجرای سرقت بانک ملی و دستگیری سارقان رخ داد که همچنان که اشاره شد پوشش رسانه‌ای و مجازی دستگیری سارقان از سوی رسانه‌ها و کاربران مجازی همانند انتشار اخبار اولیه سرقت (چه از بعد کمی و چه از بعد کیفی) نبوده است. علاوه بر این، رسانه‌ها و پلیس نتوانست از عملیات ویژه خود به شکل ارزشمندی تصویرسازی کند.
۲. کلیدواژه «امنیت» یکی از پرتکرارترین و با اهمیت‌ترین کلیدواژه‌هایی بوده که در روزهای اخیر در توئیت‌ها و نوشته‌های کاربران مجازی به وفور از آن یاد می‌شود. به نظر می‌رسد بحث امنیت به عنوان یکی از اصلی‌ترین دستاوردهای نظام جمهوری اسلامی در چند دهه اخیر، اصلی‌ترین هدف مخالفان نظام است، از این رو اقدام‌های خرابکارانه هفته‌های اخیر از سرقت صندوق امانات بانک ملی تا هک‌شدن سامانه شهرداری و دیگر اتفاقات ناگوار و تلخ این روزها با هدف ناامن نشان دادن ایران و تخریب این دستاورد مهم و ارزشمند کشور صورت گرفته است. از این رو توجه به این تمهید و استراتژی فکری مخالفان نظام در مهار و مراقبت از مراکز مهم و امنیتی کشور بیش از هر زمان دیگری برای مردم و مسئولان ضروری به نظر می‌رسد.
۳. ایجاد تبعیض و برقرارنشدن عدالت رفتاری در برخورد با متهمان اقتصادی و امنیتی در مقایسه با مجرمان سیاسی و فرهنگی از دیگر مطالبات مهم کاربران در این موج توئیتری بوده است. به طور مشخص توئیتری‌ها و بخشی از کاربران مجازی از تعارضات حاکمیت در برخورد با متهمان اقتصادی و امنیتی گلایه داشتند و درخواست عدالت و برخورد قضایی قاطع با همه متهمان اعم از اقتصادی و سیاسی و امنیتی و فرهنگی را به یک شکل داشتند. از این رو لزوم برخوردهای سخت‌گیرانه و قاطعانه‌تر نسبت به متهمان اقتصادی و امنیتی برای جلب نظر مردم و افزایش اعتماد عمومی نیز یکی دیگر از راهکارهای پیشنهادی برای جلب نظر سرمایه‌های اجتماعی در این زمان به نظر می‌رسد.