به گزارش ایرنا، فیلم مستند ماریان که حاصل بیش از دو سال کار مستمر پژوهشی و تحقیقی است پیشینه شکل گیری و تحولات ۷۰ سال اخیر باغستان سنتی قزوین را به تصویر کشیده و دغدغه و مطالبات باغداران سنتی، دوستداران محیط زیست و تشکل‌های زیست محیطی را در صیانت از این میراث ارزشمند بیان کرده است.
باغستان‌های سنتی قزوین در گذشته با چهار هزار و ۲۰۰ هکتار وسعت گرداگرد این شهر را فراگرفته بود و در واقع قزوین شهری بوده که در میان این باغ‌ها قرار داشته است.
از این باغستان‌ها، امروزه به دلایل مختلف تنها ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار باقی مانده و این مجموعه باغ‌ها اکنون به سه بخش سبز، نیمه سبز و خشک تقسیم می‌شوند و بخش‌های عمده سرسبز آنها در نقاط جنوبی شهر قزوین قرار گرفته و بقیه به سوی خشکی و نابودی پیش می‌روند.
باغستان‌های سنتی قزوین بیش از یک هزار سال قدمت دارند و وصف آنها در کتاب سفرنامه ناصرخسرو آمده است.
در گذشته این باغ‌ها به وسیله آب پنج رودخانه به نام‌های ارنزک، دیزج، وشته، دلیچای و زویار آبیاری می‌شدند ولی اکنون به علت توسعه شهر و برداشت آب این رودخانه‌ها، باغستان‌های سنتی قزوین با مشکل کم‌آبی و نابودی رو به رو هستند.
سینمای مستند به عنوان پایه و اساس سینما انواع گوناگونی دارد و مستندهای قوم شناسانه، معماری، تاریخی، حیات وحش، آموزشی، تبلیغاتی، اجتماعی، بیوگرافی، شاعرانه، داستانی و مستند بازسازی را شامل می‌شود.
به گفته کارشناسان سینما، سینمای مستند در یک دهه گذشته روزهای پرفروغی را پشت سر گذاشت و جدی گرفته شدن آن از سوی جریان‌های دولتی و حاکمیتی و تأسیس نهادهایی همچون خانه مستند و راه‌اندازی شبکه مستند نشان داد سینمای مستند در افق فرهنگی کشور جایگاه ویژه‌ای دارد.
این عده معتقدند: مستند، مفاهیم و مضامین متنوعی چون آموزه‌های ارزشی، دینی، تاریخی، فرهنگی و اجتماعی خاص سازنده آن اثر را در بردارد، به این دلیل سینمای مستند بیش از هر قالب سینمایی دیگر قابل استنادتر و تاثیرگذارتر است.
خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) استان قزوین به همین منظور به سراغ حامد کلجه‌ای مستندساز، تدوینگر و پژوهشگر جوان قزوینی رفته و پیرامون فعالیت‌های هنری و ساخت مستند ماریان با او به گفت و گو نشسته است.
وی معتقد است، مستندسازان در هر استان می‌توانند با انعکاس ویژگی‌ها و شاخصه‌های خاص منطقه، آثار کاملاً بومی خلق کرده و مفهوم و فرهنگ را برای همیشه بدون تحریف برای آیندگان ثبت و ضبط کنند.
این مستندساز برجسته قزوینی تاکید کرد: مستند می‌تواند به عنوان ابزار و رسانه‌ای اثرگذار در خدمت این ارزش‌ها باشد و امیدواریم این مستند بتواند در راستای حفظ باغستان سنتی قزوین تأثیر عمیقی برجا بگذارد.
ایرنا. خودتان رو معرفی کنید و بگویید چگونه به عرصه هنر رو آوردید؟
سال ۶۱ در قزوین متولد شده‌ام و ورودم به عرصه هنر با ادبیات داستانی آغاز شد؛ در اواسط دهه ۷۰ به عرصه داستان نویسی وارد شدم و در کلاس‌های آموزشی حسن لطفی در هفته نامه ولایت دوره‌ای را گذراندم و سپس در هنرستان ادبیات داستانی تهران، نزد اساتیدی همچون محمد حسینی، نویسنده سرشناس قزوینی آموزش دیدم.
ورود من به سینما از دوره‌های آموزشی باشگاه رادیو و تلویزیونی جوان در سال ۷۹ آغاز شد و در سال ۸۰ هم وارد انجمن سینما جوان قزوین شدم.
سپس دوره یکساله فیلمسازی را گذراندم و از سال ۸۱ نیز در این حوزه در کنار ساخت فیلم کوتاه، در پروژه‌های متعددی نیز به عنوان صدابردار و تدوینگر همکاری می‌کردم.
از سال ۸۵ در حوزه تدوین بخش سینما مشغول به فعالیت شدم؛ در تمامی این سالها کار و حرفه اصلی‌ام تدوینگری بوده و در کنار این امور به کار فیلمسازی نیز پرداخته‌ام.
در حال حاضر با گذشت نزدیک به ۲ دهه فعالیت در عرصه سینما به ویژه سینمای مستند عضو خانه سینما هستم و به صورت مستمر به تولید اثر در حوزه مستند می‌پردازم.
فعالیت تخصصی حوزه تدوین را از سال ۱۳۸۵ و فعالیت تخصصی در زمینه تهیه کنندگی را با تأسیس یک استودیوی شخصی با عنوان "پارسیاد فیلم" از سال ۱۳۹۱ آغاز کردم.
فعالیت حرفه‌ای در زمینه‌های فیلم سازی، کارگردانی، تصویربرداری، صدابرداری و نویسندگی نیز انجام داده‌ام.
ایرنا. آیا دارای تحصیلات دانشگاهی در حوزه هنر هستید؟
بله؛ دارای مدرک کارشناسی فیلمسازی در رشته سینما هستم و دوره‌های مختلف پژوهش و فیلمسازی را در حوزه مستند گذرانده‌ام.
همچنین عضو انجمن صنفی کارگردانان سینمای مستند ایران و صندوق حمایت از روزنامه نگاران، نویسندگان و هنرمندان هستم.
ایرنا. با توجه به اینکه مستندساز هستید و به حوزه اجتماعی و فرهنگی علاقه دارید در این باره توضیح دهید؟
از سال ۸۵ در ژانرهای مختلف حوزه فیلم مستند کار کرده‌ام علاوه بر موضوعات اجتماعی- فرهنگی، موضوعات تاریخی و زیست محیطی هم مورد علاقه‌ام است که سعی کردم از طریق آنها دغدغه‌هایم را مطرح کنم.
آثار بسته به دغدغه‌هایی که برای مستندساز به وجود می‌آید، شکل می‌گیرد. من تقریباً در تمام گونه‌ها کار کرده‌ام.
اولین اثرم مستند "سرو عرشی" پرتره‌ای است درباره سید رضا علوی شاعر معاصر، مستند "پارسیاد" مستندی است تاریخی که به تاریخچه و چگونگی احیای چنگ ایران باستان می‌پردازد.
از اوایل دهه ۹۰ موضوع محیط زیست برایم کمی جدی و مهمتر شد و تلاش کردم تا بیشتر در این حوزه به تولید اثر بپردازم؛ در این باره مستند "پیام آوران پاکی" در مورد فعالیت گروه محیط زیستی رفتگران طبیعت ایران و مجموعه مستند دیگری تحت عنوان «سرزمین تشنه» را که به بحران آب در دشت قزوین می‌پردازد تولید کرده ام.
مستند "پناهگاه حامی" که به اجرای طرح آزمایشی توقف کشتار سگ‌های بی سرپرست می‌پردازد، مستند "حلقه عاشقان" درباره تاریخچه برگزاری اربعین حسینی و مجموعه مستند "زیبایی‌های شهر" از جمله آثاری است که در این سالها موفق به تولید آنها شده‌ام که بیشتر آنها در جشنواره‌های مختلف حضور داشته و جوایزی را نیز کسب کرده‌اند؛ از جمله جایزه جوان برگزیده ایرانی در بخش فیلم جشنواره حضرت علی اکبر (ع) برای مستند "پارسیاد" در سال ۹۱ و جایزه بهترین کارگردانی فیلم مستند کوتاه و نیمه بلند برای مستند "پناهگاه حامی" از ششمین جشنواره بین المللی فیلم شهر.
اما موضوع باغستان قزوین، سال ۹۵ تشکل‌های محیط زیستی برنامه‌ای را برای تشکیل زنجیره انسانی در حمایت از باغستان ترتیب دادند و از من خواستند تا آن را مستندسازی کنم، آنجا بود که شاید برای اولین بار به این شکل وارد عرصه باغستان و با دغدغه باغداران و فعالان محیط زیست آشنا شدم و دیدم چه پهنه باغی ارزشمندی است و از این رو تصمیم گرفتم مستندی جدی درباره آن تولید کنم.
ایرنا. درباره مستند ماریان و علت نامگذاری آن توضیح دهید؟
"ماریان" نام یکی از محلات باغستان قزوین است در حدود ۴۰ هکتار که امروزه کاملاً از بین رفته و به پهنه شهری تبدیل شده است و مخاطب باید تا انتها این فیلم را ببیند تا متوجه شود که چرا ما این نام را برای مستند انتخاب کرده ایم.
مستند "ماریان" به پیشینه، تحولات ۷۰ سال اخیر و وضعیت فعلی باغهای تاریخی و سنتی قزوین می‌پردازد که در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده‌اند.
پژوهش و تصویربرداری پاره وقت این اثر از سال ۹۵ آغاز شد و با وقوع سیل در فروردین سال ۹۸ در حین تصویربرداری موفق شدیم سیستم مدیریت سیلاب این پهنه باغی را به صورت هوایی ثبت کنیم که به وسیله نیاکان خردمند ایران زمین پدید آمده است و توانسته در طول صدها سال از جمله در سیل سال ۹۸، به خوبی سیلاب‌ها را به شکل بهینه مدیریت کند.
همچنین انتشار ویدیو سیستم مدیریت سیلاب در فضای مجازی و بازتاب گسترده آن باعث شد تا تولید مستند وارد مرحله جدیدی شود.
باغستان سنتی قزوین از دوره پهلوی اول تا به امروز به دلیل توسعه غیرآگاهانه عمدتاً شهری دچار تحولات و آسیب‌های فراوانی شده است؛ باغ‌هایی که تا دوران قاجار همچون نگینی شهر قزوین را در برگرفته بودند تا اواسط دهه ۷۰ شمسی پهنه شمالی آنها به کلی از بین می‌رود.
ما در این فیلم برای نخستین بار عکس‌های هوایی از مرکز اسناد تصویری سازمان میراث فرهنگی استخراج کردیم که روند این تحولات را نمایش می‌دهد و همچنین در این فیلم اسناد تصویری مربوط به طرح‌های توسعه دشت قزوین در دوره پهلوی نمایش داده شده است که این موارد را از فیلم‌خانه ملی ایران به دست آورده‌ایم.
باغستان سنتی قزوین یک پهنه باغی بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ هکتاری است که از سه وجه شهر قزوین را فراگرفته؛ باغ‌هایی با ساختار پیچیده و مالکیت‌های شخصی که در هر منطقه آن مشکلات خاصی وجود دارد.
این مستند چهار فصل این پهنه باغی را نمایش می‌دهد و ما سعی کرده‌ایم در بحرانی‌ترین مناطق ورود کنیم و از طریق ثبت تصاویر زمینی، هوایی و گفتگو با باغداران هر منطقه مشکلات آنان را بررسی کنیم و نمایش دهیم.
مستند "ماریان" در یک نسخه سینمایی ۶۰ دقیقه‌ای برای نمایش در جشنواره‌ها و همایش‌های دانشگاهی و یک نسخه تلویزیونی آماده نمایش شده است؛ اکران‌های خصوصی از این اثر برای مسوولان، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، فعالان حوزه میراث فرهنگی و محیط زیستی قزوین به همت حوزه هنری قزوین داشتیم که بازتاب‌های خوبی داشت و سرانجام پنج شنبه گذشته مستند ماریان در سینما بهمن شهر قزوین برای باغداران شریف باغستان و مردم و دغدغه مندان نیز رونمایی شد.
ایرنا. بازخورد باغداران و مسوولان نسبت به مستند "ماریان" چگونه بود؟
خوشبختانه بازخوردهای خوبی را شاهد بودیم و استقبال باغداران بی نظیر بود، حوزه هنری قزوین با مدیریت محمدرضا امامقلی برنامه خوبی را برای اکران خصوصی و رونمایی این کار انجام دادند.
مستند "ماریان" برای برخی از هنرمندان و اصحاب رسانه، استاندار و معاون عمرانی استانداری، مدیرکل میراث فرهنگی، مدیرکل ارشاد و نمایندگان مجلس و مسوولان به صورت محدود به نمایش درآمده است.
برای اولین بار است که پهنه باغی به این شکل، شیوه و گستردگی معرفی می‌شود زیرا به بحرانی‌ترین نقاط که مورد تهدید است ورود پیدا کرده‌ایم و همچنین باغ های آباد را که باغداران مشغول فعالیت هستند پوشش داده‌ایم تا این سند یادگاری برای آیندگان باشد.
در طول سالیان متمادی اشخاصی تلاش کرده‌اند تا این باغستان‌های سنتی حفظ شود اما با روندی که توسعه شهری پیش گرفته است شاید تا ۵۰ سال آینده بسیاری از این باغستان‌ها از بین برود.
ایرنا. زیباترین خاطره دوره هنری خود را تعریف کنید؟
قطعاً هر هنرمند و فیلمسازی دیده شدن و مورد استقبال قرار گرفتن آثارش را زیباترین خاطره از دوران فعالیتش می‌داند و به عنوان یک هنرمند وقتی آثاری که تولید می‌کنم مورد توجه مخاطبان قرار می‌گیرد بهترین خاطره برایم است.
ایرنا. به عنوان یک هنرمند از نهادهای متولی فرهنگ و هنر استان چه انتظاری دارید؟ چه معضلاتی در این حوزه وجود دارد؟
موضوع ساخت مستند باغستان را اولین بار با صدا و سیمای قزوین مطرح کردم که بیان کردند باغستان در دستور کار آنان قرار ندارد و حمایتی نمی‌کنند.
از طرف دیگر به رغم اینکه به عنوان مستندساز با شهرداری قزوین در موضوعات مختلفی همچون جشنواره روز قزوین، جشنواره اسباب بازی و نخستین جشنواره اقوام و مستندهای بزرگداشت آیت الله تاکندی و حجت‌الاسلام ابراهیمی همکاری داشته‌ام؛ اما بودجه مستند "ماریان" نمی‌توانست از این سازمان تأمین شود چرا که به صورت جدی و مستقل بایست تولید می‌شد چون نقدهای بسیاری به شیوه مدیریتی در قزوین در رابطه با باغستان وجود دارد.
متاسفانه حمایتی از فیلم سازان بومی صورت نمی‌گیرد و یکی از علت‌های روند طولانی شدن طرح های مستند بی توجهی و اعتماد مسوولان به فلیمسازان جوان است.
تولید مستند "ماریان" را با هزینه شخصی آغاز کردم و در نهایت با حمایت "خانه مستند" در تهران به پایان رساندم، اگر حمایت‌های لازم وجود داشت تولید این مستند زودتر اتفاق می‌افتاد.
خوشبختانه حوزه هنری قزوین در حال حاضر مرکز رشدی راه اندازی کرده است تا با شناسایی جوانان مستعد عرصه را برای فیلم‌سازان جوان علاقه‌مند به حوزه فیلم مستند فراهم کند.
تا زمانی که محمدرضا امامقلی مدیر فعلی حوزه هنری قزوین که خودشان نیز تجربیاتی در حوزه سینمای مستند داشته‌اند، نگاه مثبتی به تولید فیلم مستند داشته باشند، امید به ساخت یا دیده شدن چنین مستندهایی وجود دارد اما مشخص نیست در آینده با حضور فرد دیگری در این جایگاه چه اتفاقاتی بیفتد.
مشکل مهم این است که مسوولان توجه چندانی به هنرمندان بومی ندارند و این امر موجب دلزدگی و مهاجرت این افراد به تهران می‌شود و به مدیریت شهری و رفتارهایی که در توسعه شهری اتفاق می‌افتد نقد جدی وجود دارد زیرا دوستان اصرار به ساخت برج و مجتمع‌های بزرگ دارند اما از ساخت یک پردیس سینمایی و سالن‌های سینما در قزوین دریغ می‌کنند.
هنرمندان قزوینی از کمبود و گاهی نبود زیر ساخت‌های فرهنگی رنج می‌برند و مسوولان باید تدابیر اساسی برای ایجاد فضاهای فرهنگی در شهر داشته باشند.
کلام آخر:
امروزه در یک بزنگاه تاریخی برای باغستان سنتی قزوین قرار داریم و در مرحله نخست مردم و سپس مدیریت شهری نقش اساسی در حفظ و نگهداری این میراث گرانبها برعهده دارند.
مسوولان باید صدای باغداران و کارشناسان را که می‌گویند احداث و تکمیل پل کمربندی در مجاورت باغستان، دردی از بار ترافیک شهری دوا نمی‌کند بشنوند؛ انجام این طرح، سبب بدتر شدن شرایط خواهد شد و مردم نیز مخالف این موضوع هستند زیرا شهر در آینده نه چندان دور دچار مشکل خواهد شد.
بنابراین از مسوولان ذیربط دعوت می‌کنیم مستند "ماریان" را تماشا کنند شاید در رفتار خود با باغستان سنتی و در اجرای طرح توسعه‌ای ساخت کمربندی شرق که در بستر رودخانه واقع می‌شود و بیش از ۹۰۰ هکتار از باغهای شهر قزوین را مورد تهدید جدی قرار می‌دهد، تجدیدنظر کنند.
حادثه سیل ۹۸ در شیراز باید مورد توجه مسوولان قرار گیرد چرا که سیل خبر نمی‌کند و امروز اگر خشکسالی است شاید روزی آب‌ها به رودخانه‌ها بازگردند و طغیان کند و آن موقع دیگر پشیمانی سودی نخواهد داشت.