ژئوپارک طبق تعریف یونسکو گستره‌ای است با مرزهای کاملاً آشکار و پهنه کافی که دربرگیرنده چند پدیده زمین‌شناسی کمیاب و برجسته بوده و در آن گستره جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی ارزشمند نیز یافت شود، این گستره باید از برنامه‌های مدیریت گسترش و بهره‌برداری و طرح‌های حفاظتی برخوردار باشد و توان بالا بردن سطح اقتصادی جامعه محلی و جلب همکاری‌های مردمی را دارا باشد.
ژئوپارک ها در واقع سایت های زمین شناختی منحصربه فردی هستند که در کنار جوامع محلی قرار دارند و آنها می توانند چنین میراث طبیعی و زمینی را در کنار خود حفظ کنند.
قشم درحال حاضر تنها ژئوپارک ثبت شده ایران، خاورمیانه و منطقه غرب آسیا در یونسکو است. این منطقه در سال ۱۳۸۵ برای نخستین بار به شبکه جهانی ژئوپارک‌ها پیوست و در سال ۱۳۹۱ به دلیل کم‌کاری در اجرای برخی شاخص‌های جهانی از این شبکه خارج شد.
این ژئوپارک در سال ۱۳۹۶ بار دیگر موفق شد نظر کارشناسان شبکه جهانی ژئوپارک‌ها را جلب و کارت سبز یونسکو را دریافت کند، حالا ایران تصمیم گرفته ژئوپارک دیگری را ثبت کند.
«ارس» دومین منطقه از ایران است که پرونده آن آماده شده و شهریور امسال نتیجه نهایی آن مشخص می شود.
ارزیاب شبکه جهانی ژئوپارک‌های یونسکو در نشست شورای راهبردی ژئوپارک ارس ضمن قدردانی از اقدامات بی وقفه سازمان منطقه آزاد ارس طی سال های گذشته در زمینه مطالعه، شناسایی و حفظ این میراث‌زمین‌شناختی اظهار کرد: تشکیل این نشست نشان از جدیت و علاقمندی مسوولان این منطقه آزاد به ثبت جهانی ژئوپارک ارس دارد.
پروفسور ترنتان ون Trantan Van گفت: حمایت قاطع و واقف بودن مدیرعامل جدید سازمان منطقه آزاد ارس به موضوع ژئوپارک نقطه قوتی است.
ارزیاب شبکه جهانی ژئوپارک‌های یونسکو با بیان اینکه در بررسی ژئوپارک ها فقط مباحث زمین‌شناسی مدنظر نیست، عنوان کرد: درک درست از زمین شناسی و نحوه شکل‌گیری یک ژئوپارک به تنهایی در تثبیت و ورود آن به شبکه جهانی ژئوپارک ها کافی نیست بلکه توانایی منطقه در توسعه معیشت محلی، شناخت رسوم و احیای جوامع محلی و استفاده از ظرفیت جامعه محلی از عوامل مهم برای دستیابی به این امتیاز است.
وی یادآور شد: شورای عالی ژئوپارک های جهانی یونسکو مخالف هیچ نوع فعالیت اقتصادی و صنعتی نیست بلکه از تمامی فعالیت ها و حتی فعالیت های معدنی در چارچوب حفظ طبیعت و چشم اندازهای زمین شناسی حمایت می کند.
به مراحل نهایی ثبت جهانی ژئوپارک ارس رسیده ایم
مشاور ژئوپارک ارس و ارزیاب بین المللی شبکه ژئوپارک های جهانی یونسکو و نائب رئیس کمیته علوم زمین و ژئوپارک‌های کمیسیون ملی یونسکو هم با بیان اینکه بعد از سال ها تلاش مستمر و پیگیرانه امروز به مراحل نهایی ثبت جهانی ژئوپارک ارس رسیده ایم، گفت: ژئوپارک ارس طی سال های گذشته فعالیت های چشم گیری در راستای ساماندهی و درگیر کردن جامعه محلی و آموزش های وابسته به ژئوپارک و آشکار بودن ژئوپارک در منطقه و بحث همیاران را پیش برده است، اکنون با حضور ارزیابان شبکه جهانی ژئوپارک‌های یونسکو در منطقه آزاد ارس جهت بازدید و بررسی از ژئوسایت ها به مراحل نهایی ثبت جهانی ژئوپارک ارس نزدیک می شویم.
امری کاظمی با بیان اینکه ایران دارای ظرفیت‌های فراوان زمین‌شناختی است، گفت: بر اساس مطالعات صورت گرفته توسط سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، بیش از ۳۰ منطقه استعداد پیوستن به ژئوپارک‌های یونسکو را دارند که ژئوپارک ارس یکی از مناطقی است که پای کار بود و امیدواریم با اقدامات در حال انجام، به‌زودی شاهد پیوستن این ژئوپارک و نیز ژئوپارک طبس در زمره ژئوپارک‌های خاورمیانه و غرب آسیا باشیم.
ژئوپارک ارس نقشی تاثیرگذار در توانمندسازی جامعه محلی دارد
رئیس هیات مدیره و مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس هم گفت: وجود ژئوپارک در محدوده منطقه آزاد ارس علاوه بر ایجاد جاذبه های گردشگری و ژئوتوریستی، نقشی تاثیرگذار برای توانمندسازی جامعه محلی و ایجاد توسعه پایدار دارد.
مجید کیانی با تاکید بر اینکه هدف یونسکو از ثبت ژئوپارک ها تنها حفظ میراث زمین شناختی نیست، افزود: مهم ترین هدف ما از ثبت جهانی ژئوپارک ارس، توانمندسازی مردم محلی از طریق آموزش و نیز حفظ و نگهداری ژئوسایت ها و ایجاد کسب و کارهای محلی است.
وی گفت: ژئوپارک ارس در کنار جنبه های علمی و تخصصی ضمن کمک به توسعه اقتصاد و تجارت، با درگیر کردن جامعه محلی آنها در امور مربوط به حفاظت و بهره‌برداری صحیح از میراث، به توسعه کسب‌وکار و ارتقای سطح معیشت آنها کمک کند.
کیانی با بیان اینکه ژئوپارک ارس یک ظرفیت خدادادی و میراث زمین شناختی و جهانی ارزشمند است که تاکنون برای حفظ و معرفی آن از سوی سازمان اقدامات خوبی انجام شده است، گفت: لازمه حفظ زیرساخت ها تعامل مناسب بین مردم و مسئولین است .
وی با اشاره به اینکه از بین ۱۷۷ ژئوپارک دنیا، چهار ژئوپارک بین کشوری وجود دارد،گفت: ژئوپارک ارس پس از ثبت جهانی این قابلیت را دارد که برای اولین بار در تاریخ به عنوان یک ژئوپارک بین سه کشور ایران آذربایجان و ارمنستان به عنوان پنجمین ژئوپارک بین کشوری دنیا معرفی شود.
کیانی با بیان اینکه گستره ژئوپارک ارس در هر دو طرف رود ارس است، افزود: این ژئوپارک ظرفیت تبدیل شدن به یک ژئوپارک بین المللی را دارد و امیدواریم بر اساس هدف گذاری هایی که کرده ایم در آینده نزدیک در تعاملات بین المللی این موضوع محقق شود.
وی با ابراز امیدواری نسبت به ارزیابی مثبت ارزیابان یونسکو از وضعیت ژئوپارک ارس، گفت: امیدواریم این بازدید و ارزیابی منجر به نتایج خوب برای ارس شود و بتوانیم با برنامه‌ریزی صحیح برای حفظ و معرفی آن، شاهد رشد و رونق صنعت گردشگری در منطقه و بهبود وضعیت معیشت فعالان این حوزه باشیم و در آینده نزدیک ژئوپارک ارس به عنوان الگویی موفق در توسعه پایدار و رشد اقتصاد جامعه محلی برای جهانیان معرفی شود.
مدیر ژئوپارک ارس هم با اشاره به اینکه ارزیابان شبکه جهانی ژئوپارک‌های یونسکو از تعامل و همراهی انجمن ها و جامعه محلی با ژئوپارک ارس از برنامه بازدیدهای میدانی اظهار رضایت کردند، افزود: حضور فعال و پررنگ انجمن های صنایع دستی، همیاران ژئوپارک ارس و فعالیت سازنده جامعه محلی، گزارش اقدامات و فعالیت های انجام یافته برای حفاظت از ژئوسایت ها از موضوعاتی بود که مورد توجه و رضایت پروفسور Trantan Van ارزیاب شبکه جهانی ژئوپارک‌های یونسکو قرار گرفت .
فاطمه منیری بیان کرد: بازدید از دفتر ژئوپارک ملی و دفتر پژوهش ژئوتوریسم، ویزیتورسنتر موقت و در حال ساخت ارس، کلیسای ثبت جهانی سنت استپانوس، ژئوسایت راک فال، کلیسای چوپان و کاروانسرای خواجه نظر بخشی از برنامه ارزیابان یونسکو بود.
وی ادامه داد: ارزیاب بین المللی یونسکو همچنین در ادامه از محل کارگاه تولید صنایع دستی بانوان در جلفا و روستای شجاع، حمام تاریخی جلفا و مرکز اطلاع رسانی گردشگری نیز دیدن کرده و به بررسی شرایط آنها پرداخت.
بر اساس این گزارش، افتتاح موزه سفال در محل حمام جلفا نیز از برنامه های بازدید پروفسور Trantan Van ارزیاب شبکه جهانی ژئوپارک‌های یونسکو و علیرضا امری کاظمی مشاور ژئوپارک ارس و ارزیاب بین المللی شبکه ژئوپارک های جهانی یونسکو و نائب رئیس کمیته علوم زمین و ژئوپارک‌های کمیسیون ملی یونسکو در ارس بود.
به گزارش ایرنا، ارزیابان شبکه جهانی ژئوپارک‌های یونسکو طی چند روز حضور در ارس و بازدید میدانی و انجام بررسی های مورد نیاز، گزارش های لازم را تهیه کرده و سپس در شهریورماه در نشست شورای عالی ژئوپارک های جهانی یونسکو پرونده ارس بررسی و نتیجه آن مشخص خواهد شد و در صورت تایید، اوایل سال ۱۴۰۲ ثبت جهانی آن تنفیذ می شود.
ژئوپارک های به ثبت رسیده در جهان به طور دوره‌ای هر چهار سال یک بار توسط یونسکو ارزشیابی مجدد می شود در طی این برنامه ژئوپارک هایی که از نظر توسعه، مدیریت بهره برداری، حفاظت و دیگر پارامترهای مورد نظر یونسکو دچار ضعف شوند و پیشرفتی نداشته باشند، ابتدا کارت زرد دریافت می‌کنند و دو سال مهلت اصلاح شرایط به آنها داده می شود و پس از دو سال یا موفق به دریافت کارت سبز و تایید برای چهار سال آینده می شوند یا در صورت عدم پیشرفت در مهلت زمانی کارت قرمز دریافت می‌کنند و از فهرست یونسکو حذف می‌شوند.
بر این اساس ثبت ژئوپارک ها و حفظ ژئوپارک در فهرست یونسکو کاری دشوار و طولانی و مدیریتی قدرتمند نیاز دارد، اما یک ژئوپارک در صورت موفقیت، می‌تواند باعث فقرزدایی منطقه ای، حفظ طبیعت و ارتقای فرهنگی و علمی افراد محلی و گردشگران شود.
پدیده «پرمین ـ تریاس» که گذر ۲۵۰ میلیون ساله زمین را در یک سنگ نشان می‌دهد مهمترین ویژگی ژئوپارک ارس است که جزو آثار کم نظیر در جهان است.
منطقه ارس در شمال غرب ایران، یکی از نقاط منحصر به فرد کشور از دیدگاه پدیده‌های کم‌نظیر زمین‌شناختی است که می‌توان از آنها به عنوان «میراث زمین‌شناختی» یاد کرد.