یکی از شعارهای دولت سیزدهم از همان ابتدا، محرومیت‌زدایی از مناطق کم برخوردار و کمک به مستضعفان بود که در این راستا اقدامات فراوانی نیز انجام شده است و شخص رییس جمهور توجه خاصی به ایجاد زیرساخت های مناطق محروم دارد اما با توجه به اینکه استان خراسان شمالی از محرومیت تاریخی برخوردار است نیازمند نگاه ویژه و گام های بلند است.
توجه کم به رفع مشکلات این خطه باعث تلمبار آن شده است که هم اینک حدود ۱۰۰ هزار نفر از شهروندان این خطه محروم در مناطق کم برخوردار سکونت دارند و این خطه محروم در شاخص فلاکت جزو رتبه های بالا در کشور است.
فراهم‌کردن زیر ساخت‌های لازم در سکونت‌گاه‌ها، رفع محرومیت و کاهش فاصله با مناطق برخوردار از جمله مطالبه مردم خراسان شمالی از دولت سیزدهم است چرا که دولت نگاه ویژه ای به عدالت اجتماعی و توسعه مناطق کم برخوردار دارد.
به گفته برخی از صاحب نظران و جامعه شناسان معضل حاشیه نشینی در استان به ویژه در بجنورد رشد تندی به خود گرفته است و این روزها نه تنها روستاییان بلکه طبقه متوسط جامعه شهری نیز به سوی این مناطق کم برخوردار روانه می شوند.
خانه های کوچک و خشتی، پراکنده و پرچین هایی که برای نگهداری گوسفند و بز و مرغ و خروس ایجاد شده و کپه هایی از خاک و زباله، زمین های بایر و خاکی، کوچه هایی با وجود آسفالت اما خاکی و همراه با چاله و حفره هایی که پساب خانگی در آن رها شده است، همه اینها منظره هایی است که در اولین ورود هر فردی به محله حاشیه نشین ناظر آباد بجنورد و سایر مناطق کم برخوردار استان به چشم می خورد.
برای تهیه گزارش به منطقه ناظرآباد بجنورد مراجعه کردم که ناگهان باران نیز شروع به باریدن کرد که در همان بدو ورود حتی برای تردد خودرو در گذر از کوچه ها با مشکلات مختلفی مواجه شدم به طوری که به سختی عبور و مرور می شد.
بیشتر اهالی این منطقه از خانوار های عشایری هستند که در چند سال اخیر به دلیل مشکلات زندگی کوچرویی و کمبود امکانات و خدمات زیر ساختی و رفاهی در سامانه های عشایری مجبور به سکونت در یک منطقه که عمدتا حاشیه شهر است شده اند و یا از روستاهای اطراف به این منطقه مهاجرت کرده اند.
در این منطقه چیزی که خیلی به چشم می آید خانه های کوچک خشتی و گلی است و حتی آلونک هایی که در کنار هر خانه نیز معمولا زمین های خالی وجود دارد که به محل نگهداری چند راس دام و طیور تبدیل شده است تا بتوانند از این طریق بخشی از معیشت خود را تامین کنند.
در روز بارانی کوچه ها مملو از گل و لای بودند که چاله های پر از آن و گل و لای وسط کوچه ها نیز وضعیت ر ا وخیم تر کرده بود، با وجود اینکه بیشتر کوچه های ناظر آباد آسفالت شده اند اما انگار خبری از آسفالت نیست چرا که بیشتر حجم آسفالت به ویژه در بخش میانی که محل عبور و مرور خودروها است فرسوده شده و پوشیده از گل و لای است.
آبراهه ای وسط کوچه است که متاسفانه فاضلاب خانگی در آن روان است.
برخی از کوچه های این منطقه به محلی برای جمع آوری ضایعات، کارگاه های چوب بری، صنایع چوبی و فلزی تبدیل شده است، این در حالی است که با وجود اینکه بیشتر این محله ها تنگ و باریک هستند تردد خودروهای بزرگ برای جا به جایی بار باعث وجود مشکلات مختلفی برای تردد شهروندان شده است.
وجود این کارگاه های ضایعات باعث شده این محله حاشیه نشین و زمین های اطراف آن به نوعی تبدیل به مکانی برای تجمع زباله شود که این امر نیز سلامت شهروندان را تهدید می کند.
غنچه زن ۴۰ ساله ای است که پدر وی از عشایر بوده و از همان دوران کودکی وی به دلیل اینکه تک فرزند بوده خانواده اش برای رقم زدن یک زندگی خوب و تحصیل فرزند به شهر کوچ کرده اند که حال به گفته خودش با وجود اینکه تنها برای ادامه تحصیل وی خانوده اش زندگی کوچرویی را ترک و در این حاشیه شهر سکونت کردند ولی تا سوم راهنمایی بیشتر تحصیل نکرده و تن به ازدواج داده است.
وی علت ترک تحصیل خود را فضای حاکم بر این منطقه و ازدواج زودهنگام مطرح کرد و گفت: معمولا دختران این منطقه در سن کم ازدواج می کنند که ناخودآگاه روی ذهن دخترها تاثیر گذار است و همین امر باعث شد من نیز در آن زمان با توجه به اینکه علاقه ای به تحصیل نداشتم علی رغم میل باطنی خانواده ام تصمیم کودکانه ای گرفتم و ازدواج کردم.
وی اصلی ترین مشکل ناظر آباد را کمبود فضاهای آموزشی، نبود فضاهای ورزشی و بوستان و نبود و یا کمبود امکانات و خدمات در این منطقه دانست و افزود: به طوری که در این منطقه تنها یک نانوایی وجود دارد و گاها نان به همه اهالی نمی رسد، برخی از خانواده ها نیز برای تهیه نان باید از مرکز شهر خرید کنند و برخی نیز با گذر از کمربندی از سایر شهرک ها نان روزانه خانوار را تهیه می کنند.
این در حالی است که متاسفانه حتی برای عبور و مرور ساکنان ناظر آباد در کمربندی سرعت گیر، پل عابر پیاده و دور برگردان وجود ندارد و بنابراین برای تهیه چند نان باید کلی مسیر را طی و از محل خطرناک خیابان کمربندی عبور کنیم که تا امروز حتی چند نفر از اهالی این منطقه برای تهیه نان و سایر اقلام و یا رفت و آمد به سطح شهر در حال گذر از کمربندی جان خود ر ا از دست داده اند.
مریم یکی دیگر از زنان این محله نیز با بیان اینکه در این منطقه هیچ بوستان تفریحی، سالن ورزشی و حتی پایگاه بسیج هم نیست گفت: زنان، جوانان و کودکان هیچ فضایی برای پرکردن اوقات فراغت خود ندارند.
وی افزود: در این منطقه یک حسینیه و یک مسجد وجود دارد اما متاسفانه هیچ برنامه فرهنگی و آموزشی در آنها ارایه نمی شود.
وی گفت: نبود خانه بهداشت نیز از مهم ترین مشکلات ساکنان این منطقه حاشیه نشین است که باعث شده برای کوچکترین مورد به شهرک ها و همچنین مرکز شهر مراجعه کنند که در این زمینه بسیار گلایه مند هستیم.
این زن خانه دار اظهار داشت: در حوزه آموزشی نیز وجود آموزشگاه متوسطه دوم از نیاز های اساسی ساکنان این منطقه است چرا که فرزندانمان برای نزدیک ترین فضا باید مسیر زیادی را طی کنند که هزینه رفت و آمد برای این قشر کم درآمد پر هزینه است و خطراتی نیز به دنبال دارد.
در این میان بیشتر خانه های این منطقه فاضلاب ندارند که باعث می شود متاسفانه پساب های خانگی در کوچه ها رها شوند این امر برای خانواده ها که کودکان و نوجوانانشان جایی به جز کوچه ها برای بازی ندارند به یک دغدغه تبدیل شده است، با وجود اینکه بعضا برخی از خانوار ها اصرار دارند که فرزندانشان در کوچه بازی نکنند اما چاره ای نیست چرا که هیچ فضایی برای پر کردن اوقات فراغت وجود ندارد.
یک زن دیگر نیز خود وارد گفت و گوی ما شده و می گوید: بیشتر خانه های این منطقه موریانه دارند حتی خانه های با مصالح ساختمانی مناسب تر نیز پر از موریانه است که در و کمد سالمی برای ما نمانده است.
مریم فرهادی افزود: موریانه ها بیشتر در خانه های با سقف های چوبی و قدیمی تر وجود دارد اما در این منطقه هم اکنون بیشتر خانه ها موریانه زده هستند و اهالی راهی برای مبارزه با آن را ندارند چرا که مبارزه فایده ای ندارد و هر روز از گوشه ای از خانه سر می آورد و اکنون نه تنها بیشتر وسایل های چوبی بلکه دفتر و کتاب های فرزندانمان نیز موریانه زده است.
یک پیرمرد عشایری که خود را محمد علیپور معرفی کرد و گفت: حدود ۲۰ سالی است که در ناظر آباد خانه خریده و به همراه هشت فرزندم زندگی می کنم.
وی که از اهالی مناطق آلاداغ بجنورد و مراوه تپه که سکونت گاه های ییلاق و قشلاق شان بود خاطره هایی تعریف کرد و گفت: با وجود علاقه زیادی که به محل زندگیمان داشتیم به دلیل مشکلاتی که در مسیر زندگی خانوارهای عشایری بود و درآمد کم خانوار ها و عدم علاقه مندی جوانان به دامپروری مجبور به کوچ شدیم.
وی که ۸۰ سال سن داشت افزود: ناظر آباد بعد از انقلاب تشکیل شده است، در ابتدا این محله جمعیت بسیار کمی داشت اما از ۱۰ سال گذشته تاکنون جمعیت بیشتری در این منطقه حضور یافتند، بیشتر ساکنان این منطقه را کرد ها شامل می شوند که از کرمانج های عشایر و همچنین کرد های روستاهای کرد نشین بجنورد هستند.
این پیر مرد که به همراه پسر خود در کنار دیوار منزلشان در حال صرف صبحانه بود، افزود: پسرم کارگر است و در یکی از این کارگاه ها که پایین تر از خانه است کار می کند و برایش صبحانه آماده کرده ام.
وی بیشترین مشکل کوچه های این منطقه را نبود جوی و مسیر خروجی آب های سطحی دانست و افزود: معضل اصلی این منطقه وجود کارگاه ها و انبارهایی است که بیشتر در خانه های تخریبی و حتی در طویله ها ایجاده شده اند و باعث شده متاسفانه رفت و آمد و حمل و نقل در این منطقه به سختی انجام می شود.
یک مرد ۵۰ ساله که حدود ۱۰ سال است در این منطقه سکونت دارد نیز گفت: متاسفانه وجود کارگاه های صنایع چوب و حتی صنایع شیمیایی خانه های مسکونی را احاطه کرده است که اگر حادثه و یا آتش سوزی اتفاق بیفتد به سایر واحد های کارگاهی وحتی مسکونی سرایت خواهد کرد حتی چندین مورد نیز در این سال ها اتفاق افتاده است.
علی محمد رحیمی با بیان اینکه انبارهای ضایعات نیز در این منطقه ایجاد شده اند، افزود: متاسفانه خانه های قدیمی و محوطه ها به صورت غیر استاندارد به کارگاه و انبار تبدیل شده است و علاوه بر این خطرات، مسایل و مشکلات بهداشتی زیادی ایجاد کرده است.
آلایندگی بهداشتی و صوتی نیز از مهمترین مشکلات این منطقه است چرا که کارگاه و واحد های مسکونی بیشتر در کنار هم دیده شده است و برخی از کوچه های آن نیز اختصاص به کارگاه ها داده شده است.
یکی از شهروندان منطقه صندل آباد بجنورد که از روستا مهاجرت داشته است نیز گفت: در روستای ما بیشتر زیر ساخت ها از جمله طرح هادی، خدمات آموزشی، بهداشتی و سایر خدمات وجود داشت اما به علت نبود شغل به اجبار به شهر مهاجرت کردم.
احمد محمدی افزود: با وجود اینکه چند هکتاری زمین در اختیار داشتم و حتی تعدادی گاو و گوساله اما درآمد زیادی نداشتم که چاره ای به جز مهاجرت نداشتم.
وی که چند سالی در مرکز شهر مستاجر بوده است گفت: متاسفانه قیمت زمین در شهر بجنورد و همچنین کرایه واحد های مسکونی در چند سال اخیر بسیار بالا رفته است که به اجبار در صندل آباد زمینی خریداری و واحد کوچکی ساختم که هم اکنون در آن سکونت داریم.
وی افزود: هزینه های بالای رفت و آمد به داخل شهر، نبود امکانات و خدمات رفاهی از مهم ترین مشکلات این منطقه است و متاسفانه انواع آسیب های اجتماعی نیز زیر پوست این منطقه دیده می شود که فروش مواد مخدر و اعتیاد از جمله آن است که فرزندان ما را نیز گرفتار کرده و یا تهدید می کند.
وی گفت: درآمد پایین در روستاها بیشتر باعث مهاجرت خانوار ها و به خصوص جوانان برای کار به شهرها شده است و بیشتر جوانان به اجبار برای یافتن کار به شهر مهاجرت می کنند و بعد از ازدواج و تشکیل خانواده نیز به اجبار در حاشیه شهر سکونت می یابند چرا که درآمد کافی برای خرید خانه در خود شهر را ندارند.
علاوه بر ناظر آباد و صندل آباد این مشکلات و چالش ها در مناطقی همچون باقر خان ۱، ۲ٰ و ۳، احمد آباد، جوادیه، باغ عزیز، ینگه قلعه، کلاته پیاز، کلاته سهرابٰ، کلاته حاج علی بیگلر، کلاته محمد علی پهلوان و کوچه خانلق از جمله این مناطق کم برخوردار استان خراسان شمالی هستند که مشکلات مشابه دارند.
افزایش قیمت مسکن حاشیه نشینی را گسترش داد
یک جامعه شناس در خراسان شمالی پدیده و معضل حاشیه نشینی را بیماری خاموش در شهرها دانست و گفت: حاشیه نشینی در چهار دهه اخیر ایجاد شده اما در سال های اخیر به علت افزایش قیمت مسکن و بیکاری افزایش زیادی یافت.
سارا صادقی افزود: شکاف و فاصله اقتصادی و فرهنگی نیز عامل دیگری است که در پدیده حاشیه نشینی تاثیر دارد زیرا که وقتی فرد از روستا وارد شهر می شود دچار یک شوک فرهنگی می شود، این در حالی است که برخی از خانوارها با وجود اینکه درآمد کافی نیز دارند اما در حاشیه سکونت می کنند.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: در چند سال گذشته جمعیت زیادی از خانوارهای عشایری این استان زندگی کوچ رویی را رها کرده و به حاشیه شهر پناه برده اند و با وجود اینکه برخی از این افراد از نظر مالی در وضعیت مناسبی قرار داشتند به دلیل اینکه علاقه به نگهداری و وابستگی زندگی به دام و طیور حاشیه را برای زندگی خود برگزیده اند.
وی افزود: برخی از خانوار های شهر بجنورد که در روستا سکونت داشتند برای اینکه فرزندانشان از امکانات شهری برخوردار شوند به شهر مهاجرت کرده اند این افراد در روستا زمین و حتی دام دارند و هنوز وابستگی آنان به محیط روستا قطع نشده است ولی به اجبار زمین هایی را در اطراف شهر که به روستای آنان نیز نزدیک است خریداری و خانه هایی خشتی و گلی بنا کرده اند.
بیشتر حاشیه نشینان بجنورد به عنوان مثال روستاییان باغچق در ناظر آباد، روستای طراقی کرد و درصوفیان در صندل آباد و احمد آباد سکونت دارند و در فصل کار کشاورزی به روستا رفت و آمد می کنند.
این جامعه شناس باور دارد که چون مهاجران، بدون آمادگی و امکانات لازم برای زندگی شهری به شهر ها می روند بنابراین نمی توانند فضای سنگین شهری را تحمل کرده و از این رو به حاشیه شهرها کوچ می کنند، توزیع نامناسب زیر ساخت های توسعه ای باعث گسترش این پدیده می شود و بیکاری ناشی از ضعف این زیر ساخت ها و کمبود اشتغال در نقاط محروم و تمرکز امکانات در کلان شهرها نیز موجب مهاجرت جوانان جویای کار به شهرهای بزرگ و صنعتی می شود، این افراد به دلیل ضعف قوانین و بازار ناکارآمد زمین در نقاطی از شهر که تاسیسات شهری مناسب و کافی ندارند سکنی می گزینند که همه این عوامل به توسعه حاشیه نشینی منجر می شود.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: حاشیه نشینی در شهرها نیز مانند دیگر پدیده های اجتماعی، عوارض و مشکلاتی برای جامعه به همراه دارد، وقتی مردم روستاهای این استان زندگی معیشتی وابسته به کشاورزی در حد اندک دارند جوانان آنان نیز تمایلی به کار در مزارع را ندارند چرا که زمین های کوچک برای آنان صرفه اقتصادی ندارد و به اجبار برای کار به شهرها مهاجرت می کنند.
وی افزود: متاسفانه پدیده حاشیه نشینی مشکلات زیادی از جمله اعتیاد، طلاق، جرم و جنایت و فقر فرهنگی و شکاف طبقاتی به دنبال دارد.
صادقی گفت: بیشتر جوانان بیکار روستاهای این استان برای کار به شهرهای بزرگ و صنعتی مهاجرت کرده اند اما پس از چند سال کار برخی از آنان که به استان خود بازگشته اند دوباره علاقه ای به زندگی در روستا را ندارند چرا که دیگر با کار آنان مرتبط نیست و در این میان با توجه به اینکه قدرت خرید مسکن مناسب را ندارند حاشیه شهر را برای سکونت انتخاب می کنند.
مدیرعامل موسسه تابان مهر خراسان شمالی که فعالیتشان در حوزه های پیشگیری، اجتماعی و فرهنگی است می گوید: محرومیت، بیکاری، نبود درآمد و همچنین نبود امکانات و خدمات رفاهی در روستاهای این استان بیشتر باعث کوچ روستاییان به شهر و به خصوص بجنورد شده است.
سیمین نامجو که ناظر پروژه دفتر تسهیل گری در جوادیه بجنورد است می افزاید: با توجه به اینکه درآمد کشاورزان استان بسیار پایین است و به صورت فصلی درآمد دارند به ناچار برای کار و درآمد پایدار مهاجرت می کنند.
وی بیشترین مشکلات حاشیه شهر بجنورد را انواع آسیب های اجتماعی از جمله بیکاری، فقر، اعتیاد، فروش مواد مخدر، بزهکاری و مشکلات اخلاقی دانست و افزود: بافت فرسوده، نبود زیر ساخت ها، نبود و کمبود خدمات رفاهی از مهم ترین چالش های این قشر است.
نامجو بر مشارکت اجتماعی برای کاهش و رفع مشکلات مناطق حاشیه نشین اشاره و تاکید کرد: دفاتر تسهیل گری هم اکنون تلاش می کنند تا مشارکت اجتماعی را افزایش دهند که بر این اساس با مشارکت دستگاه های مسوول و مربوطه و خود شهروندان برای ارتقای توانمند سازی اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آنان در مناطق مختلف برنامه ریزی شده است.
وی خدمات اجتماعی محور، پیشگیری و کنترل آسیب های اجتماعی، ارایه آموزش در زمینه های مختلف و کمک به مردم محلی برای تصمیم گیری را از دیگر برنامه های دفتر تسهیل گری دانست و افزود: مناطق حاشیه مورد نظر توسط کارشناسان حوزه های مختلف از نظر جمعیت، جنسیت، سطح سواد، درآمد، آموزش، وضعیت مسکن، تخصص و سایر زمینه ها نمونه گیری خواهد شد تا با توجه به اولویت ها برای حل و رفع مشکلات تلاش کنیم.
مهاجرت بجنورد از درون شهر به حاشیه‌ها است
عضو شورای اسلامی شهر بجنورد گفت: نارسایی در بحث مسکن و اجرای سیاست‌های دیرهنگام در مسکن نیازمندان مهاجرت از درون این شهر به حاشیه‌ها را گسترش داد.
سیدمحسن موسوی اظهار داشت: در واقع نارسایی در بحث مسکن، حاشیه نشینی در اطراف بجنورد را در سال های اخیر گسترش داده است و نبود برنامه مشخص و همچنین سیاست های دیر هنگام در بحث مسکن افراد نیازمند و همچنین ساماندهی نشدن بافت های فرسوده با برنامه ای خاص باعث ازدحام جمعیت در مناطق حاشیه نشینی در این شهر شده است.
وی افزود: وضعیت اقتصادی در سال های اخیر منجر شده است که برخی از شهروندان نتوانند در داخل شهر مسکن مناسبی را پیدا کنند که به اجبار برای سکونت به حاشیه شهر پناه برده اند.
وی گفت: در دهه اخیر آمار مهاجرت به مناطق حاشیه شهر افزایش زیادی داشته است بنابراین نیاز است آمار ها در این خصوص باید به روز شوند.
موسوی افزود: در گذشته مهاجرت ها به حاشیه شهر از روستاها انجام می شد اما مشکلات تامین مسکن درون شهر باعث مهاجرت از درون شهر به حاشیه ها شده است.
وضعیت بحرانی حاشیه نشینی در بجنورد
وی وضعیت حاشیه نشینی در بجنورد را بحرانی دانست و اظهار داشت: گستره مناطق حاشیه نشینی این شهر در حلقه پیرامونی بجنورد است که این امر مانع توسعه سازنده شهری نیز خواهد شد، در سال های اخیر به نوعی مهاجرت جدید در حاشیه شهر بجنورد اتفاق افتاده به طوری که طبق بررسی نقشه های هوایی وضعیت حاشیه نشینی بجنورد نسبت به دهه گذشته تغییر زیادی داشته است.
طبق آمار سال ۸۵، حدود یک سوم جمعیت شهری در مناطق حاشیه نشین سکونت داشتند اما هم اکنون آمار نیاز به بازنگری دارد زیرا که شرایط حاشیه نشینی در این شهر به بحرانی شدن نزدیک شده است.
موسوی با بیان اینکه ساماندهی مناطق حاشیه نشینی بجنورد نیاز به مدیریت جدی دارد، افزود: اگر به این شرایط توجه خاصی نشود یا به باز آفرینی آن اهمیتی ندهیم در سال های ِآینده با مشکلات عدیده ای مواجه خواهیم شد که مسایل آن از حاشیه شهر به درون شهر نیز منتقل خواهد شد.
وی با بیان اینکه آمار مناطق حاشیه نشینی باید راستی آزمایی شود افزود: در راستای حل مشکلات مناطق حاشیه نشینی باید یک ستاد ویژه تشکیل شود که تمامی دستگاه های مختلف به طوی جدی وارد کار شوند زیرا که ساماندهی مناطق حاشیه نشین بجنورد نیاز به عملکرد جهادی دارد و اقدامات باید فراتر از طرح ها باشد اما متاسفانه اعتبارات دولتی در این سال ها محدود بوده است.
عضو شورای اسلامی شهر بجنورد گفت: هم اکنون پدیده حاشیه نشینی باید محدود و کنترل شود چرا که در حال حاضر نرخ رشد از متوسط کشوری بالاتر و حتی سه برابر میانگین کشور است.
وی با بیان اینکه مناطق مختلف حاشیه نشینی در بجنورد مسایل و مشکلات مربوط به خود را دارند، افزود: اگر مناطق حاشیه نشین بجنورد ساماندهی نشوند در صورت مواجه شدن با مسایلی همچون سیل، زلزله و سایر حوادث از نظر انسانی تلفات زیادی خواهیم داشت و از نظر زیر ساخت ها نیز خسارت هنگفتی وارد خواهد شد.
موسوی گفت: شهر بجنورد در محاصره حاشیه سکونت‌گاه‌های غیر رسمی است، این امر تهدیدی جدی برای حوزه توسعه شهری است هم اکنون مناطق حاشیه نشینی در شهر بجنورد رو به افزایش است که با گسترش آن مانع توسعه شهری خواهد شد.
زیست ناهمجوار کارگاه ها با مناطق مسکونی
وی با بیان اینکه منطقه حاشیه نشین ناظر آباد به منطقه ای بزرگ برای کارگاه ها و صنوف تبدیل شده است گفت: وجود کارگاه های صنعتی شامل چوب بری ها، صنایع چوب، مبل، انبار های شیمیایی در خانه های مسکونی تخریبی و غیر استاندارد و در کوچه های تنگ و باریک باعث می شود که در صورت بروز مشکلاتی از جمله آتش سوزی، خدمات اطفای حریق به سختی انجام شود و همچنین ارایه خدمات اورژانس نیز شامل زمان خواهد شد.
این عضو شورای شهر کمبود اصلی مناطق حاشیه ای استان را ضعف سرانه دسترسی به خدمات آموزشی، سرانه فضای سبز، ورزشی، و سایر دانست و افزود: نبود امکانات و زیر ساخت ها در حوزه خدمات باعث شده است که کیفیت زندگی بسیار نامطلوب شود.
عضو شورای اسلامی شهر بجنورد افزود: وجود دامداری ها و کارگاه ها برای مناطق زیستی بحران ایجاد کرده است، فقر و نبود کار از مهم ترین چالش های ساکنان مناطق حاشیه نشین بجنورد است و هم اکنون ناهنجاری های اجتماعی زیادی نیز در این مناطق دیده می شود که اعتیاد، طلاق و بزهکاری از جمله آنها است.
این عضو شورای شهر بجنورد اظهار داشت: مخروبه ها و فضاهای پرتی که در این مناطق وجود دارد باعث آلایندگی بهداشتی شده است که مسایل و مشکلات به شهروندان سرایت خواهد کرد و حتی به دورن شهر نیز نفوذ می کند.
وی وجود مراکز بهداشتی و درمانگاه را نیاز اساسی مناطق حاشیه ای دانست و گفت: نیاز است که دستگاه های مربوطه علاوه بر ارایه خدمات، برنامه های آموزشی نیز در این مناطق داشته باشند بنابراین آموزش فنی و حرفه ای، توانمند سازی و کارآفرینی از ضرروت ها است.
موسوی گفت: شهروندان سکونت گاه های غیر رسمی کمترین دسترسی به خدمات مختلف را دارند، آنان در حمل و نقل، دریافت خدمات بهداشتی، آموزشی، رفاهی بسیار محدودیت دارند و هم اکنون سطح سرانه سواد در این مناطق پایین است.
ساکنان این مناطق نیز همانند دیگر مناطق داخل شهر عوارض پرداخت می کنند و شهرداری و سازمان های مربوطه موظف هستند که خدمات شهری را برای آنها نیز داشته باشند و حق تفاوت قائل شدن بین این گروه ها در درجات مختلف را ندارند.
در این راستا رفع مشکلات این نواحی به ویژه در حوزه فاضلاب و آسفالت کوچه ها و بازگشایی معابر در دستور کار اصلی شهرداری قرار دارد.
تامین روشنایی محله برای برقراری امنیت بیشتر و حل مشکل فاضلاب آن از دیگر اقدامات شهرداری بجنورد است.
این در حالی است که زیرسازی کوچه ها و معابر محله نیز در کنار تمامی این اقدامات در حال انجام است و قرار است با استفاده از اعتبارات باز آفرینی شهری آسفالت شود، در این راستا به منظور جلب مشارکت مردم و همکاری با اهالی این محله هرکسی از مالکان این محله که تمایل داشته باشد با شهرداری برای بازگشایی معابر توافق کند می تواند از ۵۰ درصد تخفیف صدور پروانه طرح های تشویقی شهرداری بهره مند شود.
برخورداری ۸۰ درصد جمعیت حاشیه‌نشین بجنورد از خدمات بهداشتی
رییس مرکز بهداشت بجنورد نیز گفت: ۸۰ درصد از جمعیت حاشیه‌نشین مرکز خراسان شمالی زیر پوشش خدمات بهداشتی و درمانی مراکز جامع سلامت و بهداشت قرار گرفته‌اند.
دکتر ابراهیم بازخانه ای اظهار داشت: ارائه خدمات درمانی مادران باردار هم اکنون در این مناطق هم اکنون ۱۰۰ درصد است و این خدمات برای کودکان زیر ۵ سال و زیر یک سال به صورت ویژه انجام می شود.
وی با تاکید بر اینکه با اجرای برنامه های مختلف بهداشتی اجازه نمی دهیم هیچ کودکی دچار مشکل شود، اظهار داشت: حتی در صورت نیاز این قشر به خدمات درمانی، گروه های ویژه بهداشتی به صورت فعال وارد عمل شده و در صورت مراجعه نکردن برخی بیماران یا پرهیز خانواده ها و تهدید جان بیماران و یا اطرافیان با دستور مقام قضایی وارد عمل می شویم.
بازخانه ای همکاری ساکنان این مناطق را خوب ارزیابی کرد و گفت: بیشترین مشکلات ما در این مناطق در حوزه مسائل بهداشت محیط و تامین نبودن زیرساخت های لازم در حوزه آب و فاضلاب و مسایل تغذیه ای است.
رییس مرکز بهداشت بجنورد خاطرنشان کرد: نبود این زیرساخت ها در برخی مواقع ممکن است باعث ایجاد بیماری های مسری و پوستی و انگلی شود بنابراین نیاز به توجه ویژه دست اندرکاران برای ارتقای خدمات بهداشتی در این مناطق است.
وی به برنامه های انجام گرفته برای آگاه سازی بهداشتی خانواده ها در این مناطق اشاره کرد و گفت: در راستای افزایش سطح فرهنگ بهداشتی دوره های آموزشی مختلف برای ساکنان این مناطق در گروه ها و بخش های مختلف برگزار می شود.
بازخانه ای یادآور شد: توجه به مناطق حاشیه ای و کم برخوردار و ایجاد مراکز جامع سلامت و بهداشتی یکی از برنامه های اصلی طرح تحول سلامت بوده که در این راستا بیشترین امکانات و تجهیزات لازم در این مناطق ایجاد شده است.
وی با اشاره به راه اندازی مراکز بهداشت در مناطق حاشیه ای صندل آباد، بیدک، کلاته یاور، شهرک فرهنگیان، ینگه قلعه، باقرخان، محمدعلی پهلوان و الله وردیخان، خاطرنشان کرد: این مراکز علاوه بر این مناطق به دیگر سکونتگاه های غیررسمی نزدیک خود هم خدمات بهداشتی ارایه می دهد.
وی گفت: اهالی برخی مناطق از قبیل ناظرآباد نیز که مرکز بهداشت ندارند از خدمات بهداشتی مناطق اطراف از قبیل مرکز بهداشت نیروگاه و شهرک حکمت استفاده می کنند ولی در برنامه ریزی ها ساخت مرکز بهداشت در این منطقه با وجود جمعیت بالای دو هزار نفری قرار دارد.
رییس مرکز بهداشت بجنورد ارتقای سلامت اجتماعی این مناطق را نیازمند هماهنگی بین بخشی تمامی دستگاه های زیربط دانست و افزود: در صورت فراهم سازی زیرساخت های محیطی در این مناطق از قبیل پیاده روسازی و فاضلاب شهری و ... شرایط بهداشتی نیز ارتقا می یابد.
در حال حاضر برخی از این مناطق هنوز توسط دستگاه ها به رسمیت شناخته نشده اند در صورتی که بر اساس حقوق شهروندی باید ساکنان این مناطق نیز دیده شده و به رسمیت شناخته شوند و از حقوق خود در بخش های مختلف بهداشت و سایر زیرساخت ها بهره مند شوند.
به گفته دکتر بازخانه ای هم اکنون، ساکنان این مناطق در معرض تهدید بسیاری از بیماری های تغذیه ای، مشکلات جسمی و روانی و خشونت و اعتیاد و بزهکاری هستند که نیاز است توجه ویژه ای به آنها شود.
سکونت ۹۴ هزار نفر از شهروندان خراسان شمالی در مناطق کم برخوردار
سرپرست دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری خراسان شمالی گفت: ۹۴ هزار و ۴۰۹ نفر از شهروندان این استان در ۳۰ محله کم برخوردار این استان سکونت دارند که ساماندهی آنها نیازمند توجه مسوولان است.
حمیدرضا خاکشور اظهار داشت: مناطق کم برخوردار این استان در سه شهر بجنورد، اسفراین و شیروان ایجاد شده اند.
وی افزود: از مجموع کل ساکنان مناطق کم برخوردار ۷۵ هزار نفر در ۲۳ محله در بجنورد مرکز استان خراسان شمالی سکونت دارند که بیشترین آمار در این خطه را به خود اختصاص داده است.
خاکشور اظهار داشت: همچنین ۱۷ هزار نفر در چهار محله در مناطق کم برخوردار شیروان و ۹۰۰ نفر در سه محله اسفراین سکونت دارند.
سرپرست دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری خراسان شمالی گفت: از مجموع کل خانوارهایی که در مناطق حاشیه ای شهر بجنورد سکونت دارند و شناسایی شده اند ۴۵ هزار نفر در ۱۲ محله تحت پایش و رصد اقدامات دفاتر تسهیل گری قرار گرفته اند.
خاکشور افزود: حاشیه‌نشینی سبک خاصی از زندگی در شهر است که جمعیت ساکن در آنها از حداقل امکانات و خدمات شهری، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی محروم بوده و همین امر باعث می‌شود که آنان در حاشیه قرار گرفته و جذب اقتصاد و اجتماع شهری نشده و به دلیل نابرابری اجتماعی و اقتصادی در زمره آسیب‌پذیرترین خانوارهای شهری جای بگیرند.
وی اظهار داشت: با توجه به مسایل و مشکلات متعدد به خصوص آسیب‌های اجتماعی، دفاتر تسهیل گری به عنوان حلقه واسطه بین شهروندان با دولت و دستگاه‌های اجرایی دولتی ایجاد شده است و توسعه محلی به دنبال پیشرفت جامعه محلی حاصل می شود.
سرپرست دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری خراسان شمالی گفت: در این دفاتر اقدامات اجتماع‌محور و دیدگاه‌های این قشر در توسعه اجتماعی، اقتصادی و محیطی در اولویت قرار می گیرد و به دنبال توانمندسازی جامعه محلی است.
وی اظهار داشت: هدف این توسعه، به‌کارگیری و تقویت ظرفیت افراد به‌عنوان شهروندان فعال و کنشگر، از طریق همکاری، هم‌اندیشی، همراهی و تعامل در گروه‌های اجتماعی، سازمان‌ها، شبکه‌ها از یک‌سو و تقویت ظرفیت نهادها و اداره ها به وسیله تعامل و گفت‌و گو با شهروندان و مسئولان در شکل‌دهی و ایجاد تغییرات در محله از سوی دیگر است.
خاکشور با بیان اینکه بالا رفتن سطح کیفیت زندگی با مشارکت در طرح های اجتماعی رابطه مستقیمی دارد، افزود: در این طرح شمار کودکان کار، زنان سرپرست خانوار و سطح سواد جمعیت منطقه محاسبه شده و برای برطرف شدن مشکلات منطقه از مشارکت خود مردم بهره گرفته می شود.
وی به شناسایی مکان های ناامن در مناطق کم برخوردار نیز با مشارکت اجتماعی اشاره کرد و گفت: دوره های توانمندسازی، آموزش فنی و حرفه ای با مشارکت دستگاه های مختلف از جمله جهاد دانشگاهی، هلال احمر، اداره کل فنی و حرفه ای و سایر نهادهای مرتبط برگزار می شود.
سرپرست دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری خراسان شمالی بر شناسایی ظرفیت های موجود در مناطق کم برخوردار تاکید کرد و گفت: مهم ترین چالش مناطق کم برخوردار استان معضل بیکاری است که توزیع و شیوع مصرف مواد مخدر، نبود فضاهای فرهنگی، ورزشی، تفریحی و آموزشی در این مناطق، نبود زیر ساخت های مناسب از نظر آسفالت و معابر از دیگر مشکلات این مناطق است.
خراسان شمالی ۸۶۳ هزار نفر جمعیت دارد که حدود ۴۴ درصد آنان در روستاها سکونت دارند.
خشکسالی های پی در پی سالیان اخیر، فقر و بیکاری و کمبود زیرساخت های زندگی در روستاها، موجب مهاجرت روستاییان به شهرها شده است.