به گزارش گروه علم و آموزش ایرنا، اهمیت علم و ارتباط آن با زندگی روزمره مردم، توسعه آموزش عالی را طی چند دهه گذشته با تحولات بسیاری روبرو کرده و در این مسیر دانشگاه‌ها از نسل اول یعنی دانشگاه های آموزش‌محور به سمت دانشگاه‌های پژوهش‌محور عبور کردند. اما جوامع در ادامه توقع کارآفرینی از دانشگاه ها هم داشتند که باعث شد نسل سوم این دانشگاه ها بروز کنند و کلیدواژه‌هایی مانند شرکت‌های دانش‌بنیان یا شرکت‌های منشعب‌شده از دانشگاه‌ها مطرح شده و درآمدزایی دانشگاه‌ها به یکی از معیارهای موفقیت آنها تبدیل شود.
امروزه دانشگاه‌های نسل چهارم یعنی دانشگاه‌های مسئولیت‌پذیر نسبت به جامعه به تدریج جای خود را باز می‌کنند و مردم انتظار دارند اگر برای نمونه بحرانی مانند کرونا دامن آنها را می‌گیرد پیش و بیش از بقیه نهادها دانشگاه و مراکز علمی راه‌حل ارائه دهد.
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به عنوان متولی اصلی آموزش عالی در کشور، محل آموزش بیش از دو میلیون دانشجوی دانشگاه‌های دولتی و زمینه‌ساز فعالیت نزدیک به ۶۰ هزار عضو هیات علمی در دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و موسسات پژوهشی و تحقیقاتی وابسته به آن و مهم‌تر تعیین کننده در نقش پیشنهاددهنده و اجراکننده سیاست های اصلی این بخش است و ناگفته پیداست نقشی مهم در توسعه گفتمان علمی در کشور در کنار نهادهای دیگر دارد.
محمدعلی زلفی‌گل که از شهریور گذشته سکان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری را در دست گرفت، اولین هدف خود را در جلسه رای اعتماد مجلس شورای اسلامی روزآمد کردن مقررات حوزه فناوری اعلام کرده و گفته بود: مقررات حوزه فناوری کارآمد نیست و با حمایت نمایندگان تلاش می کنیم در برنامه توسعه هفتم خلأهای قانونی اصلاح، قوانین لازم، الحاق و حمایت ویژه از فناوری مقدور شود.
تاکید وی بر اهمیت نقش فناوری در توسعه زیست‌بوم علمی کشور با انتخاب شعار تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین برای سال ۱۴۰۱ از سوی مقام معظم رهبری همراه شد که زمینه را برای توجه بیشتر به این بخش فراهم می‌کند.
روند فعالیت های دانش بنیانی از سال ۸۹ و با تصویب قانون حمایت از شرکت ها و موسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری ها و اختراعات در کشور آغاز شد. امروز تعداد شرکت های دانش بنیان که روند ارزشیابی آنها از سال ۹۲ با روند دانش بنیان شدن ۵۵ شرکت آغاز شد، بعد از ۹ سال به ۶ هزار و ۸۳۷ شرکت دانش بنیان و نوپای نوع ۱ و ۲ رسیده است. اما نرخ رشد کم این شرکت ها طی سال های اخیر (سال ۹۷ تعداد ۴ هزار و ۵۰ شرکت و سال ۹۹ تعداد ۵ هزار و ۷۰۵ شرکت بر اساس آمار معاونت علمی) نسبت به سال های پیش از آن و کم بودن سهم صنایع فرهنگی، خلاق و علوم انسانی و اجتماعی (۱۶ شرکت) تا حدی نقطه ضعف توسعه اقتصاد دانش بنیان است.
وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در گفت وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا در مورد اقدامات انجام شده برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان طی مدت ۹ ماه هدایت وزارت علوم اظهار داشت: طرح‌هایی که در این زمینه داشته‌ایم شامل طرح دستیار فناور، گرنت فناوری، افزایش ظرفیت پسادکتری و راه‌اندازی سامانه نان (نظام ایده‌ها و نیازها) باعث افزایش حضور دانشجویان و دانش‌آموختگان در شرکت‌های دانش بنیان و هسته های فناور شد تا آنها با مسیر و فرایند تبدیل ایده به محصول آشنا شوند و یاد بگیرند چطور می توان یک ایده را آزمایش و تبدیل به محصول کرد.
توجه ویژه به فرایند تبدیل ایده به محصول/ پژوهش‌ها باید نیازمحور باشد
در دوره جدید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری احساس کردیم در چند حوزه باید تحولاتی صورت بگیرد. یکی از این حوزه‌ها توجه ویژه به فرایند تبدیل ایده به محصول است. حوزه دیگر این است که موضوعات پژوهشی باید نیازمحور و تقاضامحور باشد که بر اساس آن سامانه نان با هدف تقاضامحور کردن پژوهش‌ها راه‌اندازی شد.
وزیر علوم توضیح داد: این سامانه فراتر از سامانه های مشابه است که پیشتر داشتیم و همه نیازها را پوشش می دهد. آن سامانه‌ها (مانند فن بازار، سمات ملی، ساجد، ساتع و غیره) بخشی و جزیره‌ای عمل می‌کردند اما سامانه نان یکپارچه همه نیازها را نمایه سازی می کند. همچنین سامانه نان می‌تواند به ما نشان دهد دانشگاه ها چقدر در راستای نیازهای جامعه حرکت کرده اند، هر چقدر دانشگاه ها در این راستا پژوهش و دستاورد داشته باشند، بر همان اساس رتبه بندی می شوند و پایگاه استنادی جهان اسلام به صورت خودکار این رتبه بندی را انجام می دهد.
وی تاسیس صندوق عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) را گام دیگر وزارت علوم برای توسعه اقتصاد دانش بنیان دانست و گفت: این صندوق که اعتبارات آن نیز مشخص است، پروژه های نیازمحور را حمایت می کند.
زلفی گل در مورد کند شدن روند افزایش شرکت های دانش بنیان گفت: این موضوع درست است و دلیل آن توجه نکردن به زمینه های زایش و رویش شرکت های دانش بنیان در سال های اخیر بود. پارک های علم و فناوری و مراکز رشد در وزارت علوم متولی مستقیم نداشت که با افزوده شدن معاونت فناوری و نوآوری به مجموعه معاونت های وزارت علوم با سیاست گذاری ها و بودجه ای که داده می شود، سعی می کنیم با جذب ایده ها در مراکز رشد و پارک های علم و فناوری شرایطی را ایجاد کنیم که فرایند تبدیل هسته فناور و شرکت دانش بنیان روند منطقی و زایش و رویش مستمر داشته باشد.
تدوین آیین نامه ارتقای اعضای هیات علمی به زودی
وزیر علوم در مورد تعداد کم شرکت های دانش بنیان در زمینه علوم انسانی نیز خاطرنشان کرد: در زمینه علوم انسانی هنوز سیاست ها، آیین نامه ها و رویکردهای مناسب این رشته ها که باید در نظر گرفته و طراحی می شد، هنوز انجام نشده است و از طرف دیگر شاید نوع انتظارات در بحث فناوری از رشته های علوم انسانی باید تغییر کند، چون این علوم فناوری نرم هستند ولی نیاز است مطالعه و برنامه ریزی شود.
زلفی گل در مورد آخرین اقدامات در مورد تغییر آیین نامه ارتقای اعضای هیات علمی گفت: در حال نهایی کردن آیین نامه پایه‌های تشویقی هستیم و بعد سراغ آیین نامه ارتقا می رویم.
برای این امر باید مطالعات دقیقی صورت بگیرد و برای این منظور نیاز به برنامه ریزی جامع الاطراف و زیرساخت هایی است زیرا این آیین نامه برای اعضای هیات علمی رشته های مختلف طراحی و لحاظ می شود.
زلفی گل با ارائه نمونه ای گفت: برای آیین نامه ارتقا برای تحقیقات نیازمحور امتیاز خاصی قائل خواهیم شد که به پیش‌نیازهایی مانند عملیاتی شدن سامانه نان، راه افتادن صندوق عالی عتف و حمایت شورای عالی عتف نیاز دارد. همچنین عدالت پژوهشی برای این امر ضروری است یعنی پروژه ها فقط به افراد یا دانشگاه های خاصی سفارش داده نشود و همه بتوانند این پروژه ها را انجام دهند؛ زیرا آیین نامه برای کل کشور است و زمینه باید طوری فراهم باشد که اعضای هیات علمی بتوانند انتظارات و اهداف آیین نامه را محقق کنند.
توجه به فرایند آموزش
زلفی گل افزود: از جمله موارد دیگر بحث توجه به فرایند اموزش است. برنامه ریزی کرده ایم استادان و اعضای هیات علمی جدید حتما دوره روش مدرسی و منش استادی را از پیشکسوت کسب تجربه کنند. شیوه نامه ای در این زمینه در حال طراحی در موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی است تا استادانی که می خواهند کتاب تالیف کنند برای اثربخشی و محتوای کتاب بر اساس آن تالیف کنند.