گروه سیاسی خبرگزاری ایرنا - ۲۸ خرداد ۱۴۰۰ بعد از یک دوره پرفرازونشیب اتفاق جدیدی به‌واسطه انتخاب مردم رخ داد که راه نجات کشور از این تصمیم گشوده شد، در تاریخ دولت‌های بعد از انقلاب، هیچ رئیس‌جمهوری به‌اندازه آیت‌الله رئیسی میراث‌دار مشکلات، ضعف‌ها و کاستی‌های برجای‌مانده از دولت پیش از خود نبوده و شرایط هنگام تحویل دولت آن‌قدر سخت بود که بسیاری از شاخص‌های کلان اقتصاد ایران در وضعیت بدی قرار داشت و بسیاری از چالش‌های اقتصادی مانند کسری بودجه، کاهش ارزش پول ملی و تورم بالا ماحصل هشت سال سیاست‌گذاری نادرست و ناکارآمدی بود، شرایط در زمان تحویل دولت آن‌قدر بد بود که مطابق اظهارنظر خود آیت‌الله رئیسی از همان اولین جلسه حضورش در دولت با وزرای روحانی بر سر پرداخت حقوق مردادماه بحث و چالش داشتند! این یعنی شروع کار جهادی در یک شرایط غیرعادی. در این اتمسفر، مهم‌ترین چالش دولت سیزدهم در آغاز کار، اقتصاد و تأمین معیشت مردم بود، اما درعین‌حال تعیین دستمزد عادلانه برای کارگران، تفکیک پیشران‌های اقتصادی کشور از مذاکرات وین، پایان‌دادن به رانت ارزی و دیپلماسی بدیع و گسترده رابطه با همسایگان به کانون تمرکز دیپلماسی دولت سیزدهم تبدیل شد. مهم‌تر از همه این موارد شروع برای بازگشت سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی بود که دولت گام‌های مهمی در این زمینه برداشت؛ حالا در اولین سالگرد انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ در گفت‌وگوهای تفصیلی متعدد با چهره‌ها و گزارش‌های مختلف به‌مرور این اتفاقات پرداخته‌ایم.
تحریم؛ واژه آشنای اقتصاد، سیاست و حتی اجتماع و فرهنگ ایران طی سه دهه گذشته بوده و هر دولتی برای مقابله با این پدیده تلخ، شیوه ویژه‌ای را انتخاب کرده است. شیوه دولت سیزدهم عدم انتظار و انفعال در برابر اقدامات غیرقانونی و غیرانسانی غرب علیه مردم ایران بود. در همین راستا، دولت همسایگان و کشورهای منطقه را به‌عنوان یکی از کانون‌های رهایی از انفعال و تعلل ارزیابی و برای بهره‌گیری از ظرفیت‌های آن برنامه‌ریزی و اقدام کرد.
وعده رئیس‌جمهور: گشایش بازارهای جدید برای منافع ایران
«اولویت ما در ارتباطات خارجی، کشورهای همسایه خواهند بود»؛ این وعده آیت‌الله رئیسی در بیستم خرداد سال گذشته بود؛ ۲۶ خرداد هم رئیسی از نیاز کشور به افزایش ۲ برابری سهم صادرات غیرنفتی به کشورهای همسایه سخن گفت. سهمی که تا ابتدای آغاز به کار دولت سیزدهم حدود ۲۰ میلیارد دلار بود و چشم‌انداز دولت در چهار سال افزایش دوبرابری آن و رسیدن به رقم ۴۰ میلیارد دلار است. این نیاز در شرایطی بود که یکی از دشوارترین تحریم‌های بین‌المللی علیه جمهوری اسلامی اعمال شده و ایران با محدودیت فروش نفت، قطع دسترسی بـه سیسـتم بین‌المللـی، محدودیـت شـدید در مسـیر مبـادلات ارزی و تحریم شرکای تجاری سابق و بدعهدی برخی از آن‌ها روبرو بود.
اقدامات دولت برای بهره‌گیری از ظرفیت همسایگان
۵۰۰ میلیون نفر در ۱۵ کشوری که با ایران مرز مشترک آبی و خاکی و پیشینه مشترک تاریخی و فرهنگی دارند، ظرفیتی گسترده برای بازاریابی و تبادلات است. کشورهایی که بیش از هزارمیلیاردی در سال واردات دارند و اگر ایران بتواند تنها بخشی از این سبد وارداتی را به خود اختصاص دهد، سـهمی بـزرگ در بـازار صادراتی به دسـت خواهد آورد و راهی برای کاستن از تحریم‌ها خواهد یافت. دولـت سـیزدهم بـا تأکیـد ویژه بـر توسـعه روابط تجاری و صادرات غیرنفتی با کشـورهای همسـایه درصدد توسـعه چنیـن ارتباطاتی برآمده اسـت و در این چنـد ماه گذشـته اقداماتـی را در همین جهت انجام داده اسـت.
سفرهای آیت‌الله رئیسی به کشورهای منطقه را می‌توان در راستای این اقدامات برشمرد؛ رئیس‌جمهور از زمان آغاز کار تاکنون به تاجیکستان، ترکمنستان، قطر و عمان سفرکرده است که هریک باتوجه‌به ظرفیت‌های خود می‌توانند در مسیر تجارت با ایران، نقش قابل قبولی ایفا کنند. در سفر به تاجیکستان ایران عضویت سازمان شانگهای را به دست آورد، در سفر به ترکمنستان در نشست سران کشورهای عضو اکو حاضر شد، در دوحه قطر و مسقط عمان هم اسناد امضا شده، حکایت از آغاز دوران جدیدی در روابط ایران با کشورهای همسایه خود داشت. تأسیس تجارتخانه در پایتخت کشورهای همسایه به‌منظور آشنایی تجار با ظرفیت‌های متقابل ایران این همسایگان؛ از ایده‌های آیت‌الله رئیسی در این سفرها بود که با استقبال مقامات قطر و عمان هم مواجه شد. حضور متناوب هیئت‌های تجاری کشورهای منطقه در ایران و نیز تجار ایران در پایتخت‌های منطقه هم در دولت سیزدهم شتاب گرفت.
درنتیجـه ایـن سیاسـت‌ها از شهریور ۱۴۰۰ که دولت سیزدهم به‌صورت رسمی کار خود را آغاز کرد تا اردیبهشت سال جاری، بر اساس اعلام گمرک حجم صادرات غیرنفتی کشورمان به ۱۵ کشور همسایه حدود ۵۹ میلیون تن به ارزش ۲۱ میلیارد و ۷۵۳ میلیون دلار بوده است که به لحاظ وزنی رشد ۷۸ درصدی و به لحاظ ارزش رشد ۹۵ درصدی را نشان می‌دهد. صادرات ۷ میلیارد دلاری به عراق، صادرات ۵.۷ میلیارد دلاری به ترکیه، صادرات ۴.۵ میلیارد دلار به امارات متحده عربی، صادرات ۱.۲ میلیارد دلاری به افغانستان و صادرات یک‌میلیارددلاری به پاکستان ازجمله ارقام قابل‌توجهی بوده که در ۸ماهه شهریور ۱۴۰۰ تا اردیبهشت ۱۴۰۱ رقم خورده است.
بخش بزرگی از جمعیت اشاره شده در این کشورها، دارای اشتراکات زبانی، دینی، فرهنگی و حتی هویتی هستند که می‌تواند به یکی از مهم‌ترین نقاط قوت رابطه با آن‌ها تبدیل شود. اعتمادی که در سایه این اشتراکات وجود دارد در خنثی‌سازی بار روانی تحریم‌ها و نقش غیرقابل‌انکاری دارد که موردتوجه دولت سیزدهم هم است. اهمیت چرخش دیپلماسی در ایران، از سوی کشورهای همسایه، با استقبال‌های کم نظیر این مقامات از آیت‌الله رئیسی و حضور متقابل در ایران، مشخص است و درک این امر می‌تواند زمینه همکاری‌های آینده را گسترش داده و موانع را تسهیل کند. همکاری‌هایی که با توجه‌به دخالت‌های فرامنطقه‌ای در روابط ایران با این کشورها از یک سو و تلاش‌های رژیم صهیونیستی برای اثرگذاری بر این روابط، نیازمند هوشیاری و حراست از آسیب‌هایی ازاین‌دست است.