محمدمهدی اسماعیلی در ادامه این یادداشت مناسک حج را فرصت مناسب برای دیپلماسی عمومی کشورهای اسلامی دانست و افزود: حج تمام فاصله‌های قومی و مرزهای جغرافیایی را از بین می برد و دل ها را به هم نزدیک می کند و روحیه تعاون و برادری و مساوات در بین امت مسلمان قرار می‌دهد و سیاه و سفید و عـرب و عـجم و شیعه و سنی را با هم برادر و برابر و هم‌درد و شریک هم قرار می دهد و چنان انس و الفتی میان مسلمانان ایجاد می‌کند که شاید با صرف هزینه‌های هنگفت مادی هم ایجاد نمی‌گردید.
مناسک حج فرصت مناسب برای دیپلماسی عمومی کشورهای اسلامی
۱. رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار کارگزاران حج در روز ۱۸ خرداد، با استناد به آیه ۹۷ سوره مبارکه مائده، حج را یک برنامه مدبرانه الهی دانستند که در آن به نیازهای انسان در زندگی و نیازهای جوامع بشری در همه زمان‌ها توجه شده است. ایشان حج را پدیده‌ای تأثیرگذار در زندگی مادی و معنوی انسان‌ها دانستند که اگر به اسرار آن توجه شود، می‌تواند مسیر زندگی انسان‌ها و جوامع بشری را متحول نماید.
تأثیرگذاری حج در زندگی مردم و جوامع بشری، همان «منافع محسوس و قابل مشاهده‌ای» است که قرآن کریم از آن یاد نموده است: «وَ أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجالاً وَ عَلی کُلِّ ضامِرٍ یَأْتِینَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ * لِیَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ ... ؛ و(ای ابراهیم) مردم را دعوت به حج کن تا پیاده و سواره بر مرکب‌های لاغر از هر راه دور (به سوی خانه خدا) بیایند. * تا منافع گوناگون آن برای خویش را مشاهده نمایند... .» (حج: ۲۸-۲۷)
بی تردید در صدر منافع بی‌شمار حج، منافع معنوی آن است. توجه به اسرار حج و حکمت اعمال آن و انجام با حضور قلب این اعمال، بهره‌های معنوی حج را دوچندان خواهد نمود. امیرالمؤمنین(ع) در بیانی زیبا درباره منافع معنوی حج، از آن با عنوان «تمحیص بلیغ» (پاکسازی آشکار) و زمینه‌ای برای نیل بندگان به بهشت یاد فرموده است: «ابْتِلَاءً عَظِیماً وَ امْتِحَاناً شَدِیداً وَ اخْتِبَاراً مُبِیناً وَ تَمْحِیصاً بَلِیغاً جَعَلَهُ اللَّهُ سَبَباً لِرَحْمَتِهِ وَ وُصْلَةً إِلَی جَنَّتِه؛ این (اعمال حج) آزمایشی است بزرگ و امتحانی است شدید و آشکار و پاکسازی مؤثری که خدا آن را سبب رحمتش و وصول به بهشتش قرار داده است.» (نهج‌البلاغه؛ خطبه ۱۹۲)
۲. یکی دیگر از منافع حیاتی و راهبردی حج برای امّت اسلامی، منافع سیاسی آن است. توضیح آنکه، فلسفه بعثت همه انبیای الهی، «توحید» و عبودیت خداوند و نفی عبودیت طاغوت است: «وَ لَقَدْ بَعَثْنا فِی کُلِّ أُمَّةٍ رَسُولاً أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَّاغُوت؛ ما در هر امتی رسولی فرستادیم که خدای یکتا را بپرستید و از طاغوت اجتناب کنید.» (نحل: ۳۶)
و روح حج نیز چیزی جز این نیست. اگر عبودیت خدا در حج، ملازم با نفی عبودیت طواغیت عالم نباشد، آن حج، حجی است که به تعبیر امام صادق(ع): «ما أکثَرَ الضَّجیج وَ أقَلَّ الحَجیج.» از این روست که قرآن کریم، یکی از شعارها و اهداف مهم حج را اعلام بیزاری از شرک، به معنای وسیع آن بیان می‌دارد؛ از شرک فردی تا شرک سیاسی و اجتماعی: «وَ إِذْ بَوَّأْنا لِإِبْراهِیمَ مَکانَ الْبَیْتِ أَنْ لا تُشْرِکْ بِی شَیْئاً وَ طَهِّرْ بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَ الْقائِمِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ؛ به خاطر بیاور زمانی را که محل خانه کعبه را برای ابراهیم آماده ساختیم (تا اقدام به بنای خانه کند و به او گفتیم) چیزی را شریک من قرار مده، و خانهام را برای طواف کنندگان و قیام کنندگان و رکوع کنندگان و سجودکنندگان (از آلودگی بت‌ها و از هرگونه آلودگی) پاک گردان.» (حج: ۲۶) و در آیه دیگری که توسط امیرالمؤمنین(ع) در ایام حج ابلاغ شد، صراحتاً برائت خداوند و پیامبر اکرم(ص) از مشرکان به آنان اعلام می‌گردد: «وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَی النَّاسِ یَوْمَ الْحَجِّ الْأَکْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِیءٌ مِنَ الْمُشْرِکِینَ وَ رَسُولُهُ؛ و این اعلامی است از ناحیه خدا و پیامبرش به (عموم) مردم در روز حج اکبر که خداوند و پیامبر او از مشرکان بیزارند.» (توبه: ۳)
مراسم «برائت از مشرکان»، این یادگار امام عظیم الشأن ما، اعلام برائت از سیاست‌های مستکبران و زورگویان و طواغیت عالم و در واقع تحقق عملی این حقیقت حج و مضمون این آیه شریفه در زمان حاضر است.
خطبه معروف امام حسین(ع) در منا در جمع خواص و مؤثرین جامعه اسلامی و انتقاد شدیداللّحن ایشان از بی‌توجهی آنان نسبت به ظلم ظالمان و همچنین حرکت معنادار ایشان از مکّه به سمت کربلا برای مبارزه و جهاد با ظلم، در زمانی که همه برای برگزاری مراسم حج به مکه آمده بودند نیز در واقع تبیین و تحقق عملی همین شعار بود که حج بدون جهاد با طواغیت عالم، تهی از معناست.
۳. منافع اجتماعی حج نیز منافع برجسته و قابل توجهی است. مراسم حج، جلوه بی‌نظیری از ایجاد پیوندهای عاطفی در میان مسلمانان است. در حـقیقت حـج نمونه کوچکی از امـت واحـده اسلامی است که به صورت مقطعی تشکیل می‌شود و هویت امت واحد اسلامی را عملاً به نـمایش مـی‌گـذارد.
حج تمام فاصله‌های قومی و مرزهای جغرافیایی را از بین می برد و دل ها را به هم نزدیک می کند و روحیه تعاون و برادری و مساوات در بین امت مسلمان قرار می‌دهد و سیاه و سفید و عـرب و عـجم و شیعه و سنی را با هم برادر و برابر و هم‌درد و شریک هم قرار می دهد و چنان انس و الفتی میان مسلمانان ایجاد می‌کند که شاید با صرف هزینه‌های هنگفت مادی هم ایجاد نمی‌گردید: «وَ أَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ أَنْفَقْتَ ما فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً ما أَلَّفْتَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ وَ لکِنَّ اللَّهَ أَلَّفَ بَیْنَهُمْ إِنَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ؛ و در میان دل‌های آنها الفت ایجاد نمود، اگر تمام آنچه روی زمین است صرف میکردی که در میان دل‌های آنها الفت بیفکنی نمیتوانستی؛ ولی خداوند در میان آنها الفت ایجاد کرد. او توانا و حکیم است.» (انفال: ۶۳)
در واقع باید گفت خداوند با فریضه حج، ظرفیت و زمینه بی‌نظیر و رایگانی برای تحقق یک دیپلماسی عمومی مؤثر در اختیار حکومت ها و جوامع اسلامی قرار داده است.
به دلیل همین منافع متنوع معنوی، اجتماعی و سیاسی و تأثیرات شگرف آن در زندگی مردم است که امام امیرالمؤمنین(ع) ترک حج از سوی جوامع اسلامی را موجب هلاکت آنان می‌دانند: «اللَّهَ اللَّهَ فِی بَیْتِ رَبِّکُمْ لَا تُخَلُّوهُ مَا بَقِیتُمْ فَإِنَّهُ إِنْ تُرِکَ لَمْ تُنَاظَرُوا؛ خدا را خدا را، در مورد خانه پروردگارتان؛ هرگز آن را خالی نگذارید که اگر آن را ترک گویید، مهلت الهی از شما برداشته می‌شود.» (نهج‌البلاغه؛ نامه۴۷) از این رو باید گفت حج یک پدیده تمدنی بین‌المللی بی‌نظیری است که حکومت‌های اسلامی باید بیش از پیش قدر آن را بدانند و از آن برای تسریع در تحقق تمدن اسلامی بهره ببرند.
۴. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دولت سیزدهم که خود را خادم زائران بیت‌الله الحرام می‌داند، امسال و پس از وقفه‌ای دو ساله، برای برگزاری آرام، ایمن و مطمئن مراسم حج تلاش گسترده و برنامه‌ریزی مفصلی داشته است. در همین راستا، ۳۹ هزار و ۶۴۰ زائر در قالب ۲۹۸ کاروان، از ۱۸ فرودگاه کشور به سرزمین وحی اعزام شده‌اند که به طور متوسط ۲۸ روز در مکه و مدینه حضور خواهند داشت. عملیات حج امسال از ۲۲ خرداد آغاز شده است تا ۷ مردادماه ادامه خواهد یافت.
در پایان امیدوارم با لطف و عنایت خداوند متعال، مراسم حج امسال به بهترین شکل و در امنیت کامل برگزار شود و ملت ایران و همه مسلمانان جهان از منافع مادی و معنوی آن حداکثر بهره را ببرند.