جهان در چند سال اخیر با بحران کمبود غذا مواجه شده است؛ موجی که ابتدا از زمان همه‌گیری کرونا به راه افتاد و سپس در جریان بحران اوکراین به اوج خود رسید، به طوری که امروز شاهد مختل شدن زنجیره تولید و توزیع در بازارهای جهانی هستیم. در این شرایط پیش‌بینی می‌شود با تداوم بحران، هر روز بر مشکلات مردم جهان در تامین محصولات کشاورزی افزوده شود.
بحران غذا در کمین جهان
حمله روسیه به اوکراین در اواخر فوریه (اسفند۱۴۰۰) قیمت جهانی مواد غذایی را که از قبل نیز با تورم مواجه بود، به طرز چشمگیری بدتر کرد.
با آغاز جنگ اوکراین و توقف صادرات این کشور، شاخص قیمت مواد غذایی «سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد» (فائو) که قیمت‌های بین‌المللی کالاهای غذایی در سطح جهان را رصد می‌کند، در ماه مارس به بالاترین حد خود از زمان شروع رکوردها در سال ۱۹۹۰ رسید.
در حالی که تقاضای جهانی پس از همه‌گیری کووید ۱۹، گرمای آب و هوا، کاهش ذخایر مواد غذایی، قیمت‌های بالای انرژی، تنگناهای زنجیره تامین، محدودیت‌ها در حوزه صادرات و افزایش مالیات‌ها در دو سال اخیر بازار مواد غذایی را تحت فشار قرار داده بود اما همزمانی همه این موارد با حمله روسیه، تورم در افزایش قیمت‌های مواد غذایی در سراسر جهان را تشدید کرده است.
طبق گزارش‌های منتشره، در اروپا شاخص قیمت مواد غذایی برای مصرف‌کننده در تمام اقتصادهای بزرگ قاره سبز به شدت افزایش یافته است. در ایالات‌متحده نیز این شاخص از ژانویه ۲۰۲۰ بیش از ۱۴ درصد افزایش یافت. به همین دلیل افزایش قیمت اقلام اساسی مواد غذایی به اعتراضات در کشورهای مختلف جهان دامن زده است.
در اروپا، شاخص قیمت مصرف‌کننده مواد غذایی در تمام اقتصادهای بزرگ قاره به شدت افزایش یافته‌است. در ایالات‌متحده نیز این شاخص درصد از ژانویه ۲۰۲۰بیش از ۱۴ افزایش یافت
بازیگران کلیدی بازار بین‌المللی محصولات کشاورزی در دام جنگ
اوکراین و روسیه دو بازیگر اصلی بازار جهانی محصولات کشاورزی هستند. هر دو این کشورها تولیدکنندگان عظیم غلات و دیگر کالاهای کشاورزی هستند که ۵۳ درصد تجارت جهانی مربوط به روغن آفتابگردان و ۲۷ درصد صادرات گندم متعلق به آنها است.
حمله روسیه به اوکراین اما اختلالات عمده‌ای در صادرات محصولات کشاورزی اوکراین ایجاد کرده و به دلیل جنگ، کالاهای کشاورزی در معرض خطر جدی قرار گرفته‌اند.
به علت مسدود شدن بنادر اوکراین و ظرفیت محدود راه‌آهن و همچنین آسیب دیدن دارایی‌های فیزیکی و زیرساخت‌های مربوط به ذخیره‌سازی محصولات، صادرات غلات و سایر کالاهای کشاورزی به میزان قابل توجهی از این مسیر کاهش یافته است.
کارشناسان امنیت غذایی می‌گویند: این درگیری‌ها حتی برداشت محصول آینده و مربوط به سال میلادی آینده را نیز در خطر جدی قرار داده است. به دلیل اشغال، ادامه جنگ و آلودگی‌های نظامی ایجاد شده همچون وجود مین در زمین‌ها، پیش‌بینی می‌شود که ظرفیت زمین‌های قابل کاشت در اوکراین با کاهشی ۳۰ درصدی همراه شود.
افزون بر آن، تلفات و جراحات ناشی از جنگ که نظامیان و غیرنظامیان زیادی را تحت تاثیر قرار می‌دهد، تهدیدی جدی برای کاهش عرضه نیروی کار در دسترس حداقل برای برداشت محصولات این فصل محسوب می‌شود.
این درحالی است که نقش اوکراین در عرضه جهانی محصولات غذایی در ۱۵ سال گذشته بسیار پررنگ‌تر شده، به طوری که صادرات کشاورزی و مواد غذایی اوکراین از کمتر از ۱۰ درصد به بیش از ۳۵ درصد صادرات جهانی افزایش یافته است.
نقش اوکراین در عرضه جهانی محصولات غذایی در ۱۵ سال گذشته بسیار پررنگ‌تر شده به طوری که صادرات کشاورزی و مواد غذایی اوکراین از کمتر از ۱۰ درصد به بیش از ۳۵ درصد صادرات جهانی افزایش یافته است
اوکراین در صادرات چندین محصول ضروری که در امنیت غذایی جهانی مهم هستند، نقش پررنگی داشته است؛ محصولاتی مانندگندم، ذرت یا روغن تخمه آفتابگردان که اوکراین یکی از بازیگران کلیدی تهیه آن قبل از جنگ بود.
گندم یکی از محصولات اصلی است که زندگی میلیاردها نفر در سراسر جهان به آن وابسته است. برای کشورهای همسایه شرقی و جنوبی اتحادیه اروپا، این محصول یک منبع اصلی غذایی محسوب می‌شود. برخی از همسایگان اتحادیه اروپا برای تهیه گندم خود تقریبا به طور کامل به اوکراین و روسیه وابسته هستند. در سال ۲۰۲۰، اوکراین پنجمین صادرکننده بزرگ گندم در جهان بود.
پایگاه شبکه «ان.بی.سی نیوز» در گزارشی به «هاروست هولدینگ» یکی از بزرگترین شرکت‌های کشاورزی در اوکراین اشاره کرده و می‌نویسد اوکراین کشوری است که تا قبل از حمله روسیه «سبد نان اروپا» نامیده می‌شد.
این پایگاه به نقل از «دیمیتری اسکورنیاکوف» مدیر عامل «هاروست هولدینگ» می‌نویسد که این هولدینگ در سال ۲۰۱۴ تقریبا ۵۰۰ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی اوکراین را در اختیار داشت. آنها مزارع کوچکتری نیز در نزدیکی کیف داشتند. همچنین زمین‌های بزرگی در اطراف ماریوپول و در منطقه دونباس شرقی که اکنون کانون جنگ است، در اختیار این شرکت بود. اکنون اما اکثر این زمین‌ها اکنون غیرقابل کشت هستند. حدود ۲۰ هزار هکتار از زمین‌های نزدیک به پایتخت با مین‌های روسیه پوشیده شده و نزدیک به ۳۵۰ هزار هکتار در شرق این کشور توسط نیروهای کرملین اشغال شده است.
کشاورزان در سراسر این کشور دیگر قادر به کاشت زمین‌های خود نیستند. از طرف دیگر به دلیل محاصره بنادر دریای سیاه اوکراین توسط روسیه، آنان برای حمل محصولات برداشت‌شده به بیرون از کشور تلاش می‌کنند. در همین حال، بحران گاز و تداوم جنگ، حفظ زمین‌های کوچک باقی مانده را به یک چالش تبدیل کرده است.
اسکورنیاکوف درباره این بحران گفت: «ما دیگر در مورد سود صحبت نمی‌کنیم، بلکه صحبت در مورد بقا است».
کشاورزان اوکراینی اکنون حدود ۲۲ میلیون تن غلات در انبارها نگاه داشته‌اند. رقابت آنها برای کاشت محصولات جدید و در عین حال ارسال این سهم عظیم به عرضه جهانی غذا، برای مقامات از اروپا تا آفریقا به یک موضوع حیاتی و مهم تبدیل شده است، زیرا ترس این وجود دارد که روسیه نه تنها به قلب اقتصاد اوکراین ضربه زده باشد، بلکه شاید از تلاش‌ها برای تهیه مواد غذایی به عنوان سلاح استفاده کند و به یک بحران گرسنگی در سراسر جهان دامن بزند.
اوکراین و روسیه یک سوم صادرات جهانی گندم و جو را تامین می‌کنند؛ محصولی که کشورهای خاورمیانه و آفریقا برای تامین غذای میلیون‌ها نفری که با نان یارانه‌ای امرار معاش می کنند، به آن متکی هستنداوکراین و روسیه یک سوم صادرات جهانی گندم و جو را تامین می‌کنند؛ محصولی که کشورهای خاورمیانه و آفریقا برای تامین غذای میلیون‌ها نفری که با نان یارانه‌اای امرار معاش می کنند، به آن متکی هستند. فقدان غلات اوکراین قیمت مواد غذایی را بالا برده و کشورهایی را که از قبل با کمبود مواجه بودند را به سمت قحطی هدایت می‌کند.
هراس غرب از تداوم بحران غذا
بحران اوکراین به طور مشخص دو حوزه امنیت انرژی و غذا را در اروپا و آمریکا را تحت تاثیر قرار داد. افزایش بهای حامل‌های انرژی طوری به کشورهای غربی فشار وارد کرده که به نوشته پایگاه تحلیلی «گراید» (grid)، «جو بایدن» رئیس‌جمهوری آمریکا دست به دامان عربستان شده است.
به نوشته این تارنما، به احتمال زیاد بایدن در جریان سفر به ریاض درباره قیمت نفت گفت و گو خواهد کرد اما بعید است که سفر بایدن به عربستان سعودی همچون سفر معروف ترامپ در سال ۲۰۱۷ پر زرق و برق باشد و به طور حتم از رقص شمشیر و هدیه‌های گران‌قیمت خبری نخواهد بود.
در زمینه تامین غذا نیز غرب با تحریم‌های خود علیه مسکو بر این بحران دامن زد. بنابراین همزمان با جنگ در اوکراین، تحریم‌های گسترده اعمال شده علیه مسکو توسط آمریکا و اتحادیه اروپا صادرات غلات را متوقف کرد و این امر خطر بروز بحران غذایی را در بسیاری کشورهای جهان از جمله خود کشورهای غربی افزایش داد. به طوری که از ابتدای سال جاری میلادی قیمت گندم و ذرت به شکل چشمگیری افزایش داشته و همان گونه که در نشست ۲۱ مه شورای امنیت اعلام شد، ذخیره گندم تنها برای ۱۰ هفته کفایت خواهد کرد و شرایط از بحران سال‌های ۲۰۰۷-۲۰۰۸ بدتر است.
در این شرایط اروپا و آمریکا در صددند که با ارائه راهکارهای گوناگون از عمق این فاجعه بکاهند، همانند راهکاری که «گاردین» پیشنهاد داده و تاکید کرده که «بریتانیا می‌تواند تا ۴۰ درصد میوه و سبزیجات خود را با استفاده از فضاهای سبز شهری تولید کند.»
پیشنهاد عجیب برای مقابله با بحران مواد غذایی
اروپا و آمریکا در صددند که با ارائه راهکارهای گوناگون از عمق این فاجعه بکاهند همانند راهکاری که «گاردین» پیشنهاد داده و تاکید کرده که «بریتانیا می‌تواند تا ۴۰ درصد میوه و سبزیجات خود را با استفاده از فضاهای سبز شهری تولید کند
بر پایه این گزارش، تحقیقات جدید نشان می‌دهد که اگر تمام فضای سبز موجود شهری و کم استفاده شده به زمین کشت تبدیل شود، بریتانیا می‌تواند تا هشت برابر تولید فعلی میوه و سبزیجات خود را افزایش دهد. تنها حدود یک درصد از فضای سبز شهری در انگلیس از بخش‌هایی مفید مورد استفاده تشکیل شده است اما اگر از بوستان‌ها، پارک‌ها، زمین‌های بازی، سواحل و دیگر فضاهای باز بلااستفاده نیز بهره بگیرند، طبق این مطالعه، این فضاها به اندازه کافی برای رشد تقریبا ۴۰ درصد از میوه و سبزیجات تازه مصرفی بریتانیا که بیشتر آن از خارج از کشور وارد می‌شود، مناسب خواهد بود.
با وجود اینکه محققان به طور جدی استفاده از پارک‌ها و سایر مناطق تفریحی برای کاشت محصول پیشنهاد نمی‌کردند اما نخستین مطالعه سراسری در مورد پتانسیل رشد محصولات شهری که توسط دانشگاه «لنکستر» انگلستان، نشان داد که پتانسیل بسیار زیادی در مناطقی وجود دارد که اغلب به آنها توجه نشده و نادیده گرفته می‌شوند؛ فضاهایی که استفاده از تنها کسری از آنها برای کشت می‌تواند مقدار قابل توجهی میوه‌ها و سبزیجات تازه را در اختیار این کشور قرار دهد. این اقدام می‌تواند رژیم غذایی مردم را بهبود بخشد، به افراد آسیب‌پذیر کمک کند و به کاهش انتشار دی‌اکسید کربن بی‌انجامد.
«جس دیویس» پروفسور رشته پایداری در دانشگاه لنکستر و محقق اصلی در این مطالعه، با بیان اینکه بریتانیا پتانسیل یک انقلاب کشاورزی شهری را با بررسی راه‌هایی برای آوردن حتی مقدار کمی از زمین‌های موجود به تولید غذا دارد، افزود: انگلیس وضعیت بدی در زمینه مصرف میوه و سبزیجات دارد و این راهکار می‌تواند تفاوت زیادی در این روند ایجاد کند. حتی اگر مقدار کمی از این میوه‌ها و سبزیجات را مصرف کنید، باز هم با این روش می‌توان میزان دسترسی به میوه و سبزیجات تازه را به اندازه قابل توجهی افزایش داد.
بیش از یک سوم کل غذای بریتانیا و خیلی بیشتر از این میزان در بخش میوه‌ها و سبزیجات تازه این کشور از طریق واردات تامین می‌شود. همانطور که در بحران‌هایی همچون همه‌گیری کووید ۱۹ و برگزیت مشاهده شد، واردات مواد غذایی می‌تواند در برابر شوک‌های اینچنینی آسیب‌پذیر باشد. از طرف دیگر، زمین‌های کشاورزی انگلیس اکنون تحت فشار کشاورزی فشرده، شهرنشینی و نیاز به خانه‌های جدید قرار گرفته و تنوع زیستی در زمین‌های کشاورزی به شدت کاهش یافته است.
منابع:
https://b۲n.ir/b۳۲۰۸۶
https://b۲n.ir/w۸۹۶۱۰
https://b۲n.ir/s۳۴۰۲۸
https://b۲n.ir/g۷۹۱۹۶
https://b۲n.ir/e۶۲۱۱۰