خراسان شمالی با وسعتی بیش از ۲۸ هزار کیلومتر از شمال و شمال شرقی دارای مرز مشترک با جمهوری ترکمنستان است و این استان دارای ۳۴۴ هزار هکتار عرصه کشاورزی است که سالانه افزون بر ۲ میلیون تن انواع محصولات زراعی، باغی و دامی در آن تولید می شود و علاوه بر تامین نیاز استان بخش زیادی به سایر استان ها از جمله تهران و مازندران حمل می شود و بخشی نیز صادر می شود.
بر اساس آمار سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی؛ حدود ۸۲ هزار بهره بردار بخش کشاورزی در این استان مشغول به فعالیت هستند، این استان بیشترین درصد شاغل در بخش کشاورزی را دارد و سهم این بخش در استان ۱.۱ درصد از تولید ناخالص بخش کشاورزی کشور است و پُرواضح است که کشاورزی دارای مزیت نسبی و پیشران اقتصادی استان را تشکیل می دهد.
نگاه کلی به شرایط صنعتی استان نیز بیانگر این است که استان ۸۶۳ هزار نفری خراسان شمالی با حدود ۴۰۰ واحد تولیدی جایگاه مناسبی در بین استان های دیگر ندارد و اگر برنامه ریزی برای توسعه استان شود، این بخش کشاورزی است که باید در اولویت برنامه های توسعه ای قرار گیرد.
فقدان دسترسی به ادوات کشاورزی، خشکسالی و گرانی نهاده‌های دامی، نبود صنایع تبدیلی و تکمیلی فعال، کمبود نقدینگی و خرده مالکی سبب شده تا این شغل در زمره مشاغل سخت این روزهای رکود اقتصادی محسوب شود.
اما سفر رییس جمهور و جمعی از اعضای هیات دولت روز پنجشنبه دوم تیرماه به خراسان شمالی توانست بسیاری از گره های کور بخش کشاورزی خراسان شمالی را باز کند.
آیت الله سید ابراهیم رئیسی در بیست ششمین سفر استانی دولت سیزدهم، سه هزار میلیارد تومان اعتبار را به بخش کشاورزی مصوب کرد ضمن اینکه پایلوت قرار دادن خراسان شمالی بعنوان اجرای طرح تهاتر گوشت، راه اندازی صندوق توسعه و عدالت و ارایه این تسهیلات برای توسعه بخش صنایع تکمیلی، مقابله با خرده مالکی از جمله رهاورد این سفر برای کشاورزی این خطه از شمالشرق کشور بود.
تهاتر؛ راهکار مقابله با فروش دام
خشکسالی و گرانی نهاده‌های دامی موجب کاهش قیمت دام شده است در این شرایط تولید برای دامدار به صرفه نیست، از این رو عرضه بره در بازار و فروش دام داشتی در خراسان شمالی افزایش یافته است.
شاید مهمترین رهاورد سفر هیات دولت به خراسان شمالی که برای دامداران کشور رقم خورد، اجرای طرح تهاتر گوشت تولیدی دامداران با نهاده است که این طرح به صورت پایلوت در این استان آغاز شد و این طرح کمک شایانی به این قشر خواهد کرد و دست واسطه ها را از خرید دام زنده با قیمت پایین کوتاه می شود و دامداران برای خرید نهاده دیگر دغدغه ای نخواهند داشت.
وزیر جهاد کشاورزی که رییس جمهور را در سفر به خراسان شمالی همراهی می کرد بر خرید تضمینی گوشت قرمز دامداران تاکید کرد و در این زمینه اظهار داشت: گوشت تولیدی دامداران سطح کشور با نهاده‌های دامی تهاتر می‌شود که این طرح به صورت پایلوت از خراسان شمالی آغاز می‌شود.
سیدجواد ساداتی‌نژاد با بیان اینکه تامین نهاده دامی از مهمترین دغدغه دامداران و مرغداران است، افزود: تلاش می شود تا گوشت مرغ نیز همانند گوشت قرمز خرید تضمینی شود که در این صورت حد زیادی از مشکلات کشاورزان برطرف می شود.
وی ادامه داد: اگر صاحبان صنایع در صورت نداشتن سود اقتصادی واحد تولیدی خود را تعطیل می کنند، کشاورزان بدلیل شرایط خاص هیچوقت دست از کاشت و برداشت برنمی دارند و این سیاست های دولت است که باید به درستی اتخاذ شود و شرایط سخت دامداران و کشاورزان را بهبود دهد.
تسهیلات؛ راهکار توسعه صنایع تبدیلی
در این استان ۱۱۰ واحد صنایع تبدیلی و تکمیلی فعال وجود دارد که ظرفیت تولید سالانه این واحد ها ۶۷۴ هزار تن و جذب مواد خام ۸۷۴ هزار تن در سال است، این در حالی است که سالانه حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن انواع محصولات زراعی و باغی در این خطه برداشت می شود که صنایع تبدیلی و غذایی استان تنها توان فرآوری ۵۲ درصد از این محصولات را دارد.
بر اساس این آمار؛ بیشتر محصولات کشاورزی خراسان شمالی به صورت تازه خوری مصرف و یا به دیگر استان ها حمل می شود، در حالی که ۷۰ درصد آن قابل ذخیره سازی، نگهداری و فرآوری است.
کمک به افزایش صادرات غیرنفتی، تسهیل در دسترسی به توسعه پایدار روستاها و وجود زمینه های مساعد برای مشارکت بخش خصوصی در سرمایه گذاری صنایع تبدیلی و تکمیلی خراسان شمالی از جمله شاخصه های عقب مانده نسبت به میانگین کشوری است و باید برنامه ریزی ها به این جهت سوق داده شود.
کارشناسان حوزه کشاورزی خراسان شمالی اولویت های سرمایه گذاری در این حوزه را شامل بسته بندی و عصاره گیری گیاهان دارویی، صنایع تبدیلی میوه های دانه دار و دانه ریز، بسته بندی و فرآوری گوشت قرمز و سورتینگ و بسته بندی انواع میوه و سبزی عنوان می کنند.
وزیر جهاد کشاورزی در ادامه سفر خود به خراسان شمالی بر رونق صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی تاکید کرد و گفت: کشتارگاه صنعتی، واحد های تولیدی بسته بندی در زمینه های مختلف در این استان وجود دارد، ولی متاسفانه شیر تولیدی استان به سایر نقاط کشور حمل می شود.
سیدجواد ساداتی‌نژاد ادامه داد: از سرمایه گذاران بخش لبنی در خراسان شمالی حمایت ویژه خواهیم کرد، ضمن اینکه احداث سردخانه، صنایع بسته بندی و کارخانه خوراک دام نیز در اولویت رسیدگی قرار دارند.
وی همچنین بر ایجاد مجتمع های دامپروری و کشاورزی در استان خراسان شمالی تاکید کرد و افزود: این خطه بعنوان قطب دامپروری کشور دارای پتانسیل بالایی در تامین گوشت قرمز با کیفیت است و در این زمینه نیز سرمایه گذاران را حمایت خواهیم کرد.
توسعه صنایع تبدیلی خراسان شمالی از مصوبات مهم سفر رییس جمهور به این استان بود که اختصاص سه هزار میلیارد تومان اعتبار به بخش کشاورزی استان، دریچه تازه ای را برای سرمایه گذاران صنایع تبدیلی در این استان باز خواهد کرد.
صندوق عدالت؛ راهکار دولت برای جبران نقدینگی
اختصاص اعتبارات در بخش های مختلف هر استانی با توجه به جمعیت و سایر فاکتور ها در شاخص های مختلف اختصاص می یابد، اما استان هایی از جمله خراسان شمالی که عقب ماندگی تاریخی دارند برای رسیدن به مناطق توسعه یافته باید صاحب اعتبارات و تسهیلات بیشتری باشند تا بخشی از دغدغه ها و عقب ماندگی ها جبران شود.
کشاورزان خراسان شمالی در سال های اخیر از ناحیه خشکسالی و سرمازدگی دچار خسارت های هنگفتی شده اند که برای جبران کمبود نقدینگی و هزینه های تولید با مشکل مواجه بودند و راهکار این مشکل در سفر رییس جمهوری به استان ارایه شد.
رییس جمهور در سفر به خراسان شمالی از ایجاد صندوق عدالت و پیشرفت در استان ها خبر داد و این راهکار مناسبی برای جبران نقدینگی در استان های محروم بود تا عقب ماندگی ها جبران شود که این اعتبارات و تسهیلات نیز از محل های مختلفی از جمله فروش اموال و زمین های مازاد دستگاه ها و موارد دیگر احصا می شود و این اعتبارات در خود استان هزینه خواهد شد.
آیت الله رییسی در این زمینه گفت: بودجه‌ای خاص برای استان‌ها در نظر گرفته شده است که برای اولین بار در کشور، صندوق عدالت و پیشرفت در هر استان زیر نظر استاندار ایجاد می شود که بودجه آن از درآمد استان تامین شده و هزینه آن نیز برای بخش‌های مختلف از جمله اشتغال و رفع محرومیت هزینه خواهد شد.
درآمد کشاورزان خراسان شمالی در سال زراعی گذشته بیش از هشت هزار میلیارد تومان بود که در سفر هیات دولت به این استان تلاش می شود تا درآمد کشاورزان حفظ شود که برای این امر اعتبارات و تسهیلاتی به استان اختصاص یافت تا ضرر و زیان کشاورزان به این خطه جبران شود.
توسعه اراضی شیبدار؛ راهکار مقابله با خرده مالکی
اجرای قانون اصلاحات اراضی در قبل از انقلاب اسلامی و مجموعه قوانین حاکم بر این بخش یکی از عوامل مهمی است که سبب خرد شدن اراضی کشاورزی شد، اما مهمترین عامل کوچک شدن زمین های کشاورزی قوانین مربوط به ارث است که کشاورزان این استان نیز همانند سایر نقاط کشور با این مشکل مواجه هستند.
خرده مالکی، معضلی که کشاورزی خراسان شمالی را با ۸۲ هزار بهره بردار از ۳۴۴ هزار هکتار عرصه کشاورزی تنها در حد اقتصاد معیشتی نگه داشته است، به طوریکه هر کشاورز در این استان تنها در سه هکتار زمین کشت می کند.
براساس آمارهای موجود همین مقدار زمین نیز برای استفاده بهینه از آن در امر کشت و کار یکپارچه نیست، این در حالی است که از ۲ میلیون هکتار گستره خراسان شمالی حدود ۱۱ درصد آن به کشت محصولات کشاورزی و باغی اختصاص دارد.
کارشناسان کشاورزی بر این باورند که خرده مالکی و تفکیک اراضی کشاورزی به قطعات کوچکتر مانع اصلی توسعه صنعت کشاورزی به شیوه اقتصادی بوده و آن را در سطح کشاورزی معیشتی نگه داشته است. در واقع می توان با اقتصادی کردن بخش کشاورزی، بخش زیادی از مشکلات اجتماعی و معضلات بیکاری در خراسان شمالی را برطرف کرد که این امر توجه مسوولان را می طلبد.
سرپرست سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی نیز در این‌باره گفت: به طور میانگین هر کشاورز استان سه هکتار زمین دارد که این وضعیت کشاورزی را برای ۸۲ هزار نفر بهره بردار این بخش به امری معیشتی تبدیل کرده است.
محمد محمدزاده با اشاره به آثار خشکسالی و کاهش بارندگی ها افزود: حدود ۱۵ سال پیش در خراسان شمالی بیش از ۷۰۰ رشته قنات وجود داشت که اینک این رقم به کمتر از ۶۳۰ رشته رسیده است و ضرورت بازسازی و احیای قنوات، اجرای طرح های کوچک تامین آب، انتقال آب با لوله و احداث جاده بین مزارع از راهکارهای خروج از کشاورزی خرده مالکی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
وی در ادامه افزود: در سفر رییس جمهوری به خراسان شمالی بر توسعه اراضی شیب دار استان تاکید شد تا این اراضی در اختیار کشاورزان برای توسعه باغ های دیم قرار گیرد که اجرای این سیاست نقش مهمی برای کاهش خرده مالکی در استان دارد.
محمدزاده با بیان اینکه ۳۹ هزار هکتار از اراضی کشاورزی خراسان شمالی مجهز به سامانه آبیاری نوین است گفت: طبق برآورد اولیه ۵۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان قابلیت لازم برای اجرای طرح های آبیاری تحت فشار را دارد که در صورت اجرای طرح های در دست اقدام، این سطح به حدود ۹۵ هزار هکتار می رسد و کشاورزی استان با اجرای این طرح ها به سمت اقتصادی شدن پیش می رود.
وی بیان کرد: راندمان آبیاری در سال ۱۳۹۲ در سطح اراضی خراسان شمالی ۳۴ درصد بود که با اجرای طرح های آبیاری نوین اکنون این شاخص به حدود ۴۷ درصد رسیده است و امیدواریم با اعتبارات سفر رییس جمهوری به استان شاهد تحول در این عرصه باشیم.
سه هزار میلیارد تومان؛ رهاورد دولت به کشاورزان
سرپرست چهاد کشاورزی خراسان شمالی سفر رییس جمهور به استان را نقطه عطفی در کشاورزی استان دانست و گفت: سه هزار میلیارد تومان اعتبار در این سفر به بخش کشاورزی مصوب شد که ۲ هزار میلیارد تومان برای بخش آب و خاک و یکهزار میلیارد تومان آن برای ایجاد خط اعتباری برای توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی اختصاص می یابد.
محمد محمدزاده افزود: این میزان اعتبار برای رونق کشاورزی خراسان شمالی در بخش آب و خاکٰ از جمله سامانه های آبیاری نوین و طرح های آبخیزداری، آبخوانداری، مرمت و احیای قنات ها، انتقال آب با لوله، توسعه و نوسازی اراضی و آبرسانی به عشایر هزینه می شود.
وی ادامه داد: توسعه زیر ساخت های مجتمع های گلخانه ای و دامپروری، مرمت ایل‌راه ها، توسعه کشت گیاهان دارویی، پیگیری سند دار کردن اراضی کشاورزی، طرح کاداستر، توسعه نوغان داری، حمایت از طرح های پرورش اسب، کمک به شرکت های دانش بنیان، مطالعه ایجاد طرح های ماهی در قفس، توسعه باغات در اراضی شیب دار از جمله دیگر بخش ها است که از اعتبارات این محل مورد توجه قرار گرفت.
محمدزاده با بیان اینکه این استان در توسعه صنایع تبدیلی دچار مشکل است، اضافه کرد: یک خط اعتباری برای توسعه صنایع بسته بندی، صنایع لبنی، کشتارگاه‌ها، سردخانه ها و کارخانجات بوجاری بذر در استان درنظر گرفته شده است تا زنجیره ارزش در این استان ارتقا یابد.
خراسان شمالی قطب دامداری و دامپروری کشور است و در این استان ۲ میلیون و ۳۶ هزار راس دام سبک شامل یک میلیون و ۷۲۳ هزار راس گوسفند، حدود ۳۱۳ هزار راس بز و ۸۱ هزار و ۸۸۰ راس گاو و گوساله، ۲ هزار ۳۵۰ نفر شتر و در مجموع ۸۴ هزار و ۲۳۰ راس دام سنگین و در مجموع حدود سه میلیون واحد دامی در استان نگهداری و پرورش داده می شود.
سطح اراضی کشاورزی و بایر خراسان شمالی ۴۰۰ هزار هکتار است، کل اراضی استان ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار است که اکنون ۱۳ درصد از این سطح به بخش کشاورزی اختصاص دارد و ۸۷ درصد نیز اراضی غیرکشاورزی است.
۴۴ درصد جمعیت ۸۶۳ هزار نفری این استان در نواحی روستایی سکونت دارند.