به گزارش گروه علم و آموزش ایرنا، در پی وقوع چند زمین‌لرزه پیاپی در منطقه بندر چارک و جزیره کیش ۲۵ خرداد سال جاری و در ادامه آن وقوع زمین‌لرزه‌ای با بزرگای ۵.۲ در مجاورت بندر مقام اول تیر ماه گذشته، بامداد شنبه (۱۱ تیر) نیز شاهد وقوع چند زمین‌لرزه بزرگ (بزرگای محلی ۶.۱، ۵.۹ و ۶.۱) در بازه زمانی دوساعته، در غرب بندر خمیر استان هرمزگان بودیم.
زمین‌لرزه اول در ساعت ۲ و ۲ دقیقه و ۸ ثانیه با بزرگای ۶.۱ در مقیاس امواج محلی(ML)، زمین‌لرزه دوم ساعت ۳ و ۵۴ دقیقه و ۱۴ ثانیه با بزرگای ۵.۹ ریشتر و زمین‌لرزه سوم در ساعت ۳ و ۵۵ دقیقه و ۱۸ ثانیه، یعنی فقط ۶۴ ثانیه بعد از زمین‌لرزه دوم، با بزرگای مشابه ۶.۱ ریشتر، در ۳۰ کیلومتری باختر بندر خمیر و ۶۰ کیلومتری شمال باختری بندر لنگه به وقوع پیوست. این زمین‌لرزه‌ها که با خسارات و آسیب‌های سازه‌ای قابل توجهی همراه بود، تاکنون جان ۵ نفر از هموطنان را گرفته و ۸۴ نفر نیز مصدوم شده‌اند.
تصاویر رسیده از منطقه زلزله‌زده، خسارات زیادی را به سازه‌ها نشان می‌دهد؛ در حالی که خسارات بناها ناشی از زلزله به عوامل مختلفی از جمله جهت‌پذیری گسل، شرایط ساخت‌گاهی (وجود خاک نرم یا تپه در زیر ساختگاه، عمق زلزله و کیفیت ساخت و ساز بستگی دارد؛ از دیدگاه زلزله شناسی، رخداد سه زلزله با بزرگای حدود ۶ به دنبال هم می تواند در آسیب دیدگی ساختمان‌ها موثر باشد؛ یعنی هر یک از این زلزله ها به نوبه خود خساراتی را به سازه وارد کرده و موجب تضعیف آن شده اند. زلزله بعدی به همین نحو خسارات بیشتر و زمین لرزه سوم تقریبا موجب ریزش و تخریب شده است.
وقوع ۲۰۰ زمین لرزه در استان هرمزگان/ ۳۵ زلزله با بزرگای بالای ۴ ریشتر
دکتر محمد تاتار در گفت وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، در توضیح بسامد بالای لرزه‌ای در استان هرمزگان طی خرداد و تیرماه جاری اظهار داشت: بر اساس گزارش‌ها طی کمتر از ۱۹ روز، از ۲۵ خرداد سال جاری تا امروز، شاهد وقوع ۲۰۰ زمین‌لرزه در حاشیه غربی استان هرمزگان بوده‌ایم. رخداد ۳۵ زمین‌لرزه در مجموع با بزرگای بالای چهار ریشتر و ۶ زلزله با بزرگای بالای پنج ریشتر نیز از نظر علم زلزله‌شناسی قابل توجه است.
چنین فعالیت بارز لرزه‌ای در محدوده استان یا در سایر نقاط کشور در سال‌های اخیر سابقه نداشته است. اگر چه رخداد زمین‌لرزه‌های با بزرگای ۴ تا ۶ در زون (منطقه) لرزهزمینساختی زاگرس پدیده‌ای طبیعی به حساب می‌آید؛ از نظر تعداد، بزرگا و فعال شدن چند منطقه مختلف به فاصله حدود ۱۰۰ کیلومتر از یکدیگر و در بازه زمانی کوتاه ۲۰ روزه، موردی نادر و کم سابقه محسوب می‌شود.
وی ادامه داد: با اینکه به دنبال وقوع زلزله‌های خیلی بزرگ چون زمین‌لرزه ۲۱ آبان ۱۳۶۹ سرپل ذهاب کرمانشاه با بزرگای گشتاوری ۷.۳ شاهد به‌هم ریختگی حوزه تنش منطقه وسیعی در غرب کشور و رخداد زلزله‌های نسبتاً بزرگ در مناطق مجاور بودیم، سابقه رخداد زلزله‌های نه‌چندان بزرگ، با بزرگای حدود ۵ تا ۶ ریشتر، بدون رخداد زلزله‌ای خیلی بزرگ (بزرگای بالای هفت ریشتر) کم و بیش نادر است.
عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله ادامه داد: نکته قابل توجه دیگر، رخداد سه زمین‌لرزه با بزرگای مشابه حدود ۶ ریشتر در بازه زمانی کوتاه دوساعته در غرب بندر خمیر است. این رویدادها که به آنها زلزله‌های چندگانه گفته می‌شود، اگر چه قبلاً نیز در کشور سابقه داشته است؛ پدیده‌ای رایج و متداول به حساب نمی‌آید.
زمین‌لرزه‌های دوگانه طول دوره زلزله و خسارت وارده را افزایش می‌دهد
تاتار خاطرنشان کرد: زمین‌لرزه‌های ۲۳ آبان سال گذشته در منطقه فین استان هرمزگان (با بزرگای محلی ۶.۳ و ۶.۴) نیز از نوع دوگانه بودند، لذا به نوعی رخداد زلزله‌های چندگانه اخیر حکایت از نحوه خاص توزیع تنش روی گسل‌های لرزه‌زا در این بخش از کشور دارد.
در زمین لرزه‌های دو یا چندگانه، به نظر می‌رسد نواحی با مقاومت و استحکام بالا «اسپریتی/ Asperity» (تنش‌گاه) روی سطح گسل وجود دارند که موقت در مقابل گسلش مقاومت می‌کنند. بنابراین به جای گسیختگی کامل بخش وسیعی از سطح گسل در یک زمان کوتاه که می‌تواند به ایجاد زمین‌لرزه بزرگی منجر شود، بخش‌های مختلف سطح گسل که همان اسپریتی‌ها هستند و مقاومت و استحکام کم و بیش مشابهی دارند، با فواصل زمانی مشخص از چند ثانیه تا حتی سال، شکسته می‌شوند و زلزله‌های با بزرگای مشابه با اختلاف بزرگای جزیی نسبت به هم را ایجاد می‌کنند. رخداد زمین‌لرزه‌های دوگانه با فاصله زمانی خیلی کم در حد چند ثانیه، می‌تواند موجب طولانی‌تر شدن دوره زلزله شده و بر میزان خسارات و آسیب‌های سازه‌ای تاثیرگذار باشد.
وقوع پس‌لرزه‌های متعدد از ویژگی‌های زلزله‌های منطقه زاگرس
تاتار ادامه داد: زمین‌لرزه‌های چندگانه روز گذشته در منطقه بندر خمیر تا امروز بالغ بر ۶۰ پس‌لرزه داشته‌اند که ۱۰ زلزله با بزرگای بالای چهار رخ داده‌اند. برخلاف لرزه‌خیزی مشاهده‌ای در ۲۵ خرداد در حد فاصل بندر چارک و جزیره کیش که در آن امکان تفکیک زمین‌لرزه‌های اصلی از پیش لرزه‌ها و پسلرزه‌ها میسر نبود، شروع توالی لرزه‌ای در منطقه بندر خمیر با سه زلزله بزرگ با بزرگای محلی حدود ۶ بوده که در ادامه با تعداد زیادی پس‌لرزه همراه شد. اگر چه رخداد زلزله های چندگانه در زاگرس خیلی رایج نیست، دنبال شدن سه زمین‌لرزه اصلی با توالی تعدادی پس‌لرزه، از ویژگی‌های بارز زمین‌لرزه‌های زاگرس است.
وی نکته قابل توجه دیگر در خصوص زمین‌لرزه‌های اخیر در بندر چارک، بندر مقام و بندر خمیر را قرار گرفتن کانون زمین‌لرزه‌های بزرگ‌تر و توالی بعد از آنها در حاشیه ساحلی خلیج فارس مرز خشکی و دریا دانست و گفت: این حالت، صرف نظر از خطای موجود در مکان‌یابی زلزله‌ها به دلیل نبود پوشش مناسب ایستگاه‌های لرزه‌نگاری، وجود گسل یا گسل‌هایی در مرز آب و خشکی یا حتی داخل خلیج فارس را بسیار قوت می‌بخشد. به ویژه با توجه به توالی لرزه‌ای مشاهده‌ای در حد فاصل بندر چارک و جزیره کیش، احتمال وجود یک گسل ناشناخته زیر دریا در فاصله حدود ۲۰ کیلومتری از ساحل زیاد است.
معاون پژوهشی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله خاطرنشان کرد: از طرف دیگر مطابق با سازوکار کانونی حل شده برای زلزله‌های بزرگ در توالی‌های رخداده در حاشیه غربی استان هرمزگان، به نظر می‌رسد گسل مسبب هر سه توالی لرزه‌ای در منطقه بندر مقام، بندر چارک و بندر خمیر، از نوع گسل معکوس با شیب به سمت شمال باشد. این تشابه در موقعیت و سازوکار گسل‌های مسبب این سه توالی لرزه‌ای، احتمال وجود ارتباط میان گسل‌های مسبب را قوت بخشیده، فرضیه وجود یک گسل واحد طویل چون گسل پیش ژرفای زاگرس (ZFF) که به دلیل قرارگرفتن زیر دریا ناشناخته مانده را بسیار محتمل می کند.
ضرورت شناسایی هندسه و ابعاد گسل مسبب زلزله های هرمزگان
وی ادامه داد: در صورت صحت این فرضیه، شناسایی هندسه و ابعاد این گسل جهت برآورد واقع بینانه‌ای خطر لرزه‌ای برای این بخش از کشور، مهم است. برای همین منظور و برای شناسایی هندسه و ابعاد دقیق گسل مسبب زلزله‌های اخیر، پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله اقدام به نصب و راه اندازی یک شبکه لرزه‌نگاری ۱۶ ایستگاهی برای پوشش لرزه‌خیزی مشاهده‌ای در منطقه بندر چارک و جزیره کیش کرده است. این شبکه در حال حاضر نصب و مشغول پایش منطقه است. همچنین برای پوشش فعالیت لرزه‌ای اخیر در منطقه بندر خمیر نیز یک گروه کارشناسی برای نصب و راه‌اندازی یک شبکه لرزه‌نگاری مستقل دیگر، عازم منطقه شده است.
تاتار گفت: انتظار داریم با توجه به تجربه ۳۰ ساله این پژوهشگاه در ثبت و تحلیل پس‌لرزه‌ای زمین‌لرزه‌های بزرگ، اطلاعات ارزشمندی برای شناسایی گسل‌های مسبب زمین‌لرزه‌های اخیر حاصل شود و با تلفیق نتایج و انجام مطالعات تکمیلی، مدل لرزه زمین‌ساختی بروز شده منطقه جهت بازنگری مطالعات تحلیل خطر زمین‌لرزه در حوزه استان هرمزگان، تعیین و ارایه شود.
وضعیت لرزه‌خیزی استان هرمزگان هم سابقه لرزه‌خیزی تاریخی و دستگاهی قابل توجهی را نشان می‌دهد. مطابق با نقشه توزیع زمین‌لرزه‌ها در مجاورت هر سه منطقه بندر مقام، بندر چارک و بندر خمیر و در موقعیت‌هایی که شاهد فعالیت‌های لرزه‌ای اخیر هستیم، در گذشته نیز زمین‌لرزه‌های نسبتاً بزرگ تاریخی (۶ ضلعی در شکل) داشته‌ایم. این همان نظری است که با صراحت بیان می‌کند هر جا قبلاً سابقه رخداد زمین‌لرزه‌ای بزرگ داشته، در آینده نیز زلزله خواهد داشت.
وی تاکید کرد: اگر چه در محدوده شهر بندرعباس هیچ زلزله تاریخی گزارش نشده، وجود ۲ زمین‌لرزه با بزرگای بالای ۶ (دایره صورتی بزرگ) درست زیر این شهر و در مرز دریا و خشکی، مشابه آنچه در سه توالی لرزه‌ای اخیر شاهد بوده‌ایم، دلالت بر وجود گسل مشابهی در مجاورت این شهر بزرگ، به عنوان مرکز استان دارد. جزیره قشم نیز با توجه به رخداد دو زلزله تاریخی و چند زلزله دستگاهی با بزرگای بالای ۶، شرایط کاملاً مشابهی دارد. آگاهی از پتانسیل بالای لرزه‌خیزی حاشیه جنوبی استان هرمزگان، ارزیابی خطرپذیری منطقه و آمادگی در مقابل رخداد زلزله‌های آتی استان، از الزامات اجتناب ناپذیری است که توجه به آن به مسئولان و نهادهای مربوطه در استان توصیه می‌شود.
تاتار گفت: اگرچه اظهار نظر در خصوص احتمال مهاجرت لرزه‌خیزی به سمت نواحی شرقی، یعنی رخداد زلزله مشابهی در مجاورت شهر بندرعباس به دلیل نبود یک شبکه لرزه‌نگاری متراکم برخط با امکان رصد فعالیت گسل‌های گستره نزدیک این شهر، ناممکن است، با توجه به سابقه لرزه‌خیزی دیرین منطقه، رخداد زلزله‌های دستگاهی بزرگ در گذشته نه‌چندان دور در بخش‌های شرقی بندر خمیر و در مجاورت شهر بندرعباس، به‌ویژه با عنایت به بهم ریختگی تنش منطقه ناشی از زخداد زلزله های متعدد نسبتا بزرگ طی ۲۰ روز اخیر، هوشیاری و آمادگی مردم شهرهای واقع در نواحی ساحلی، اهالی جزیره قشم و شهر بندرعباس حداقل ظرف دو هفته آینده و آماده‌باش مسئولان و نهادهای ذیربط مدیریت بحران استان برای یک مدت حداقل سه ماهه توصیه می‌شود.