برگزاری آزمون کنکور در اوایل تیرماه هر سال، خبرها و حواشی فراوانی را پیرامون این آزمون سرنوشت‌ساز در فضای جامعه ایجاد می‌کند. برخی از این حواشی و جنجال‌ها به نفس این رقابت سخت مربوط می‌شود و بخشی از آن نیز به مشکلات زیرساختی و سخت‌افزاری کشور برای آزمون ورودی دانش‌آموزان به دانشگاه‌ها ارتباط پیدا می‌کند. فضای مجازی نیز که به طور رایج منعکس‌کننده بخش‌های مهمی از دغدغه‌های اجتماعی آحاد مردم است از طریق انتشار نوشته‌ها و محتوای تصویری و صوتی بخش‌های زیادی از این دغدغه‌ها و نگرانی‌ها را بازتاب می‌دهد. امسال نیز همانند سال‌های گذشته و رخ‌داده‌های اجتماعی پراهمیت، کاربران فضای مجازی بخش‌های مهمی از بحث‌و جدل‌های خود پیرامون کنکور را در فضای مجازی به اشتراک گذاشتند.
گروه داده‌کاوی ایرنا به منظور رصد و تجزیه و تحلیل داده‌های منتشرشده در فضای مجازی به سراغ پلتفرم جریان‌ساز توئیتر رفت و با بررسی نمونه‌آماری مورد نظر، علاوه بر استخراج نظرات و پیام‌های کاربران، حجم و میزان تولیدمحتوای منتشرشده را مورد تحلیل قرار داد.
این گزارش در بازه زمانی ۱۵ خرداد تا ۱۴ تیرماه و در میان کاربران تاثیرگذار(پرلایک‌ها) توئیترفارسی انجام شده و در بخش‌های کمی و کیفی، نظرات توئیتری‌ها تحلیل و مورد واکاوی قرارگرفته است.
چه میزان محتوا از سوی چه تعداد کاربر و با چه نسبتی نشر و بازنشر شد؟
بررسی گروه داده‌کاوی ایرنا در بازه زمانی ۱۵ خرداد تا ۱۴ تیرماه(بازه زمانی یک ماهه کنکور سراسری) نشان می‌دهد بیش از ۱۵۵ هزار توئیت از سوی حدود ۴۸ هزار کاربرمنحصر به فرد منتشر شده و نرخ مشارکت ۳.۲۱ برای این گزارش بدست آمده است که بیانگر تنوع و تکثر محتوا و کاربران در این موضوع دارد و عمومیت این موج توئیتری را خاطرنشان می‌کند. مجموع لایک‌های در این مدت، ۷۷۳ هزار ۳۵۸ لایک بوده که بیشترین لایک به توئیتی با اسم مستعار «یارا» اختصاص دارد که ۲۱ هزار و ۲۸۴ لایک گرفته و مضمونی اعتراضی نسبت به روند برگزاری جلسه کنکور و واکنش دانش‌آموزان دارد.
مقایسه حجم محتوای نشری و بازنشری نیز نتیجه جالبی داشته است: به طور کلی، در موضوع‌های مختلف ترند شده در توئیترفارسی (به خصوص موضوع‌های سیاسی) میزان ریتوئیت یا محتوای بازنشری به طور قابل توجهی از محتوای نشری یا توئیت‌ها بیشتر است در حالی‌که در این موج توئیتری حجم توئیت‌ها و محتوای نشری و تولیدی حدود ۶۲ درصد و حجم محتوای بازنشری یا ریتوئیت‌ها ۳۸ درصد بدست آمده است.
حجم بیشتر محتوای نشری نسبت به محتوای بازنشری از افزایش مشارکت کاربران به تولیدمحتوا جکایت دارد. به بیان ساده‌تر، کاربران توئیتر فارسی ترجیح دادند فارغ از عادت مرسوم در موج‌های توئیتری که کاربران محتوای افراد سرشناس و سلبریتی‌ها را بازنشر می‌کنند، در این موضوع، به اظهارنظر شخصی و ابراز تحلیل و تجربه‌های خود از روند و ماهیت کنکور بپردازند به همین دلیل نسبت توئیت‌ها به ریتوئیت‌ها در حدود ۱.۶۶ برابر شده است.
تحلیل روند انتشار مطالب در این موضوع از بروز ۴ قله در روزهای ۲۰، ۲۳، ۲۷ خرداد و ۱۰ تیرماه حکایت دارد. حجم بالای تولیدمحتوا در روزهای انتهایی خردادماه ۱۴۰۱ به بحث و نظر توئیتری‌ها و ایجاد پویش‌های اعتراضی مربوط می‌شود که مافیای کنکور و نقش معدل را در محاسبه نتیجه نهایی کنکور مورد اعتراض قرار دادند. هشتگ لغو ناعادلانه مصوبه شورا از جمله این هشتگ‌ها بود که در این مدت و در فاصله ۲۰ روزه تا برگزاری کنکور در توئیتر و دیگر پلتفرم‌ها ترند شد.
بحث مافیای کنکور نیز از جمله ادعاهایی بود که از سوی برخی کاربران توئیتر مطرح شد. این کاربران شرایط برگزاری کنکور برای همه داوطلبان را عادلانه نمی‌دانستند و درخواست بازنگری در ساختارهای این آزمون و حذف هرگونه رانت و تبعیضی میان دانش‌آموزان شدند.
قله اصلی این نمودار که باعث تولید بیش از ۱۸ هزار توئیت در روز ۱۰ تیرماه شده، به اظهارنظر و تحلیل کاربران از آزمون سراسری سال ۱۴۰۱ مربوط می‌شد زیرا آزمون کنکور امسال در روزهای ۸ تا ۱۱ تیرماه برگزار شد و اوج واکنش‌های توئیتری نیز در ۱۰ تیرماه و روز سوم برگزاری کنکور اتفاق افتاد.
روند نمودار جذب لایک و پسند کاربران نیز روند نسبتا مشابهی با روند تولیدمحتوا داشته است با این تفاوت که به جای سه قله نسبتا بلند در روزهای انتهایی خردادماه، تنها یک قله بلند در دهم تیرماه به وجود آمده است. تنها در این روز(۱۰ تیر) ۱۵۰ هزار لایک از سوی کاربران به توئیت‌های منتشر شده اختصاص پیدا کرد و پس از آن شاهد ریزش شدید تولیدمحتوا، بازنشر و لایک مطالب بودیم تا مشخص شود این موج توئیتری نیز همانند بسیاری از موج‌های مشابه، موضوع ملتهب و نگران‌کننده‌ای از سوی کاربران بوده که دوام زیادی نداشته و بلافاصله بعد از برگزاری کنکور، نظرات و مطالبات داوطلبان متوقف و به صفر رسید.
رویکرد کلی کاربران به موضوع کنکور و برگزاری آن چگونه بود؟
در این بخش، رویکرد کلی کاربران به موضوع کنکور و فرآیند برگزاری آن مورد تحلیل قرار گرفته است. این بررسی، از نمونه مورد نظر که بطور هدفمند از میان ۱۵۵ هزار توئیت و کاربران تاثیرگذار توئیترفارسی گرفته شده نشان می‌دهد ۵۲.۲۲ درصد کاربران اعلام نارضایتی و مخالفت خود را از این موضوع اعلام کردند. عمده این نارضایتی‌ها پیرامون بی‌عدالتی در کنکور، تخلف در برگزاری و همچنین سختی آزمون و استرس زیاد دانش‌آموزان و خانواده‌ها در این مدت مربوط بوده است. در سوی مقابل، کاربران موافق با ۱۰ درصد کمترین سهم را در ابرازنظر پیرامون موضوع کنکور داشتند و عمده محتوای این کاربران نیز از عدم‌سخت‌گیری و همچنین محتواهای طنز و فکاهی پیرامون کنکور و برگزاری آن بوده است. ۳۷.۷۸ درصد از کاربران این جامعه آماری نیز سوگیری خاصی در خصوص برگزاری آزمون امسال و ماهیت کنکور نداشته و بیشتر تلاش داشتند برخی اخبار و محتواهای طنز و سرگرم‌کننده را منتشر کنند.
مضامین پرتکرار توئیت‌ها چه بودند و با چه درصدی انتشار یافتند؟
استخراج مضامین پرتکرار توئیت‌ها در این بخش از اصلی‌ترین و مهم‌ترین اهداف این گزارش بود که علاوه بر نمایش مضامین اصلی توئیت‌ها که در واقع خلاصه‌ای از محتوای عمیق و جزئی مطالب منتشر شده است، فراوانی و درصد این مضامین در مقایسه با یکدیگر به نمایش درآورده است:
نگرانی و استرس داوطلبان پیش و بعد از برگزاری آزمون، پرتکرارترین مضمون مطرح‌شده از سوی کاربران توئیتر بود که هر ساله با نزدیک‌شدن این ایام، این ابراز احساسات منفی و نگران‌کننده تداوم می‌یابد.
از سوی دیگر، کاربرانی نیز بدون بیان هرگونه نگرانی و دغدغه‌ای، تصاویری از داوطلبان و شرایط برگزاری آزمون منتشر کردند که گویی اتفاقی بسیار عادی در جریان زندگی آنها رخ داده و هیچ اذیت و آزاری در این مدت به آنها اعمال نشده است. رابطه والدین و فرزندان نیز از جمله مضامین مطرح در توئیت‌ها بود و کاربران با انواع تمهیدات طنز و جدی، تجربه‌ههای خود از موجهه با کنکور را از زبان داوطلبان و والدین بیان کرده بودند.
بحث تبعیض و تقلب در کنکور نیز مضمون پرتکراری در میان توئیت‌ها بود و کاربران با طعنه و کنایه و تمهیدات مختلف، مخالفت و نگرانی خود را از ورود دانشجویان سهمیه‌ای و تقلب در کنکور ابراز داشتند.
اعتراض به شیوه برگزاری کنکور و نگرانی‌هایی که هنگام ورود، هنگام برگزاری و بعد ازاعلام نتایج گریبانگیر کاربران بود نیز با ۱۰ درصد از جمله مضامین پرتکرار و برجسته توئیت‌ها بود. در مورد تم‌های انتقادی، شماری از کاربران نیز عملکرد برگزارکنندگان و عوامل مرتبط با کنکور از سازمان سنجش گرفته تا موسسه‌ها و مدرسان کنکور را مورد نقد قرارداده و بیشترین مخالفت‌ها را به این نهادها وارد دانستند.
بحث و نظر درباره کیفیت آزمون و همچنین مقایسه پرسش‌ها و سطح این دوره با سال‌های پیش(از جمله ۱۳۹۹) از دیگر مضامین پرتکرار از سوی توئیتری‌ها بود. برخی از کاربران نیز در پیام‌های توئیتری خود به جایگاه کنکور در سرنوشت داوطلبان، اهمیت انتخاب رشته و توصیه‌هایی برای آزمون کنکور پرداختند. طیف مشخصی از کاربران روزمره‌نویس نیز با توئیت‌های طنزآمیز خود، تاحدزیادی فضای این موج توئیتری سنگین و استرس‌زا را تعدیل و به سمت فضای طنز و سرگرم‌کننده بردند.
در ادامه مصادیق مضامین پرتکرار بالا از میان کاربران تاثیرگذار توئیتر استخراج و ارائه شده است:
در مضامین پرتکرار توئیت‌ها کاربران چه رویکردهایی را ابراز کردند؟
در این بخش، رویکرد کاربران در هریک از مضامین پرتکرار به طور مجزا مورد مقایسه و تحلیل قرار گرفته است. در برخی مضامین انتقادی از قبیل نارضایتی از عملکرد سازمان سنجش و انتقاد از موسسه‌ها، مدرسان و مشاوران کنکور، همه حجم محتوا به رویکرد منفی و انتقادی کاربران مربوط بوده است. برخی مضامین همچون نگرانی و استرس داوطلبان و مخالفت با سهمیه‌بندی و تقلب در کنکور از جمله تم‌هایی بودند که علاوه بر نظرات منفی، درصدی هم به رویکرد خنثی کاربران اختصاص داشته است. ساخت محتوای طنز و شوخی از جمله مضامینی بود که همه رویکرد آن خنثی بود و کاربران بدون سوگیری خاصی پیام‌های سرگرم‌کننده و طنز خود را منتشر کردند.
بیشترین میزان موفقت در این مضامین به مضمون برخورد آرام و بدون نگرانی و سخت‌گیری با آزمون کنکور اختصاص داشت که کاربران توئیتری بدون هیچ واژه یا مفهوم پردازی منفی، از مواجهه مثبت و راحت خود با کنکور نوشتند و عدم قبولی در این آزمون را امری نه چندان سخت توصیف کردند.
درباره کیفیت آزمون کنکور امسال نیز توئیت‌های متنوعی با رویکرد موافق، مخالف و خنثی منتشر شد که عمده این پیام‌ها جنبه اطلاع‌رسانی داشتند و بعد از آن نارضایتی از کیفیت پرسش‌ها بیشترین رای و نظر کاربران را نشان می‌دهد.
شیوه برگزاری کنکور و رعایت پروتکل‌های بهداشتی و آموزشی نیز از جمله تم‌های اعتراضی و منفی این گزارش بوده که حجم نارضایتی و انتقاد در این مضمون به مراتب از رویکردهای مثبت و خنثی بیشتر بوده است.
چه کلیدواژه‌ها و کدام هشتگ‌ها در میان کاربران توئیتر پرتکرارتر و پربازدیدتر شدند؟
واکاوی تگ یا کلیدواژه‌های پرتکرار ۱۵۵ هزار توئیت در بازه زمانی یک‌ماهه منتهی به کنکور نشان‌می‌دهد کلمات مربوط به تاثیر معدل و امتحانان نهایی در نتیجه کنکور، بیشترین تکرار را داشته به‌گونه‌ای که کلیدواژه‌هایی چون تاثیر قطعی، امتحان نهایی، ترمیم معدل، تاثیر قطعی، شورای عالی و شورای انقلاب به طور ویژه برجسته شده‌اند.
بحث مافیای کنکور از دیگر موضوع‌هایی است که در سال‌های اخیر و با سخنان و پست‌های اینستاگرامی و توئیتری چند کارشناس و استاددانشگاه رنگ و بوی تازه‌ای گرفته و ماجراهای پشت‌پرده اقتصادی و سیاسی تائیدنشده‌ای را در این خصوص افشا می‌کند و طرفداران زیادی نیز در میان دانش‌آموزان و خانوداه‌ها پیدا کرده است. تگ‌هایی چون استرس کنکور و پشت‌کنکور نیز از دیگر کلمات برجسته این داده‌کاوی بودند که از نگرانی و دغدغه کاربران در زمان برگزاری و پیش و بعد از آن حکایت دارند.
پیرو کلیدواژه‌های پرتکرار که در نمودار ابرنمای بالا آمده، در بخش هشتگ‌های پرتکرار نیز روند مشابهی وجود داشته است چنانچه هشتگ لغو مصوبه ناعادلانه شورا و نه به تاثیر قطعی معدل به کمین مجازی توئیتری‌ها در خصوص مصوبه اخیر دولت و تاثیر معدل در نتیجه نهایی کنکور مربوط بوده است. صدای مخالفت داوطلبان را بشنوید عنوان هشتگ پرتکرار دیگری است که توئیتری‌ها در انتقاد از روند برگزاری و اجرایی ترند کردند و در آن اعتراضات و انتقادات خود از موضوعات مختلف را بیان کردند.
نقد و نظر ایرنا
۱. آزمون کنکور در دهه‌های اخیر به یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های خانواده‌ها و نگرانی‌های داوطلبان تبدیل شده که با پایان دوره متوسطه مجبور می‌شوند در آزمونی سخت و نفس‌گیر بر سر ورود به دانشگاه‌های برتر و رشته‌های مورد علاقه خود با هم رقابت کنند. حجم زیاد داوطلبان و کرسی‌های محدود دانشگاه‌ها باعث شده تعداد اندکی از داوطلبان به دانشگاه راه یابند و حجم زیادی از آنها با سرخوردگی یا به خدمت سربازی بروند و جذب بازارد کار شوند و یا یک سال‌دیگر پشت کنکور بمانند و شرایط استرس‌زای این رقابت را بار دیگر تجربه کنند. البته راهکارهایی برای تاثیر معدل نهایی و کاهش تاثیر صد دردی آزمون کنکور ارائه شده اما همچنان دغدغه‌ها و نگرانی‌های داوطلبان و خانواده‌ها از آزمون کنکور ادامه دارد.
۲. عادلانه برگزارکردن آزمون کنکور از مهم‌ترین اهداف سازمان سنجش در سال‌های متمادی فعالیت این نهاد بوده که در سال‌های اخیر ایرادهای زیادی از سوی کاربران و کارشناسان به آن وارد شده است. گروهی از کاربران مدعی تقلب و فروش سوالات کنکور به قیمت‌های گزاف شدند و برخی از داوطلبان نیز از حضور دانشجویان سهمیه‌ای گلایه‌داشتند. مدارس و موسسه‌های آموزشی گران‌قیمت از دیگر مصادیقی بودند که از سوی بخشی از دانش‌آموزان به منظور دستیبابی بهتر و کامل‌تر به محتوای آموزشی مطرح می‌شود: موضوع‌هایی که جملگی آنها عدالت آموزشی و برقراری مساوات میان داوطلبان را دچار شبهه می‌کند.
۳. حذف کنکور که سالیان سال است در کشورهای اروپایی و آمریکایی اجرا شده، می‌تواند یکی از مهم‌ترین راه‌کارهای حذف این حجم از نگرانی و استرس خانواده‌ها و دانش‌آموزان باشد؛ اتفاقی که به طور قطع نیاز به یک اراده ملی و حاکمیتی دارد و پیشنهاد آن در سال‌های اخیر از سوی نمایندگان مجلس نیز مطرح شد اما برخی تحلیل‌گران بر این باورند که آموزشگاه‌ها و موسسه‌های آموزشی زیادی که از فروش کتب آموزشی و برگزاری کلاس‌های کنکور درآمدهای هنگفت به جیب می‌زنند از مهم‌ترین مخالفان این طرح هستند.
در هر صورت با توجه به افزایش ظرفیت دانشگاه‌ها، به نظر نمی‌رسد تعیین سرنوشت و مسیر زندگی نوجوانانی که سال‌ها تلاش کردند، در چند ساعت برگزاری آزمون کنکور، منطقی و کارآمد به نظر برسد و ارائه مصوبات و طرح‌های عملی و کاربردی در راستای تغییر این مسیر ضروری باشد.