صدای فریاد دلخراش کودک، مادر را به کوچه کشاند، آنجا بود که ضجه مادر با فریاد کودک درهم آمیخت و عرش آسمان را لرزاند و دل طبیعت را به درد آورد، مادر چه می دید؟ کودکش همچون عروسکی بر روی زمین به این طرف و آنطرف کشیده می شد و گریه می کرد، در نگاه اول ذهن مادر همراهی نکرد که چه دارد بر سرش می آید اما به مرور متوجه شد چه اتفاقی در حال وقوع است، بله همان سگی بود که مدت ها اطراف خانه و کوچه آنها پرسه می زد و حالا فرزندش را به دندان گرفته و می کشد، با فریادهای مادر کمک رسید و کودک از دندان های تیز سگ نجات یافت اما دیگر دیر شده بود، حنجره کودک آسیب فراوانی دیده بود و تلاش های پزشکان هم نتیجه نداد، کودک جان داد.
این سرنوشت دهها کودک در نقاط مختلف کشور است که بی گناه جان خود را بر سر معضلی به نام سگ های ولگرد از دست می دهند؛ چندی پیش خبر رسید که کودکی چهار ساله در قم به علت حمله سگ های ولگرد جان خود را از دست داد، چند روز قبل از آن سه کودک دیگر در دامشهر قم مورد حمله سگ های بی صاحب قرار گرفته بودند، یا اینکه پسر بچه ۱۲ ساله در حاجی آباد شهرستان زرین دشت هم مورد حمله سه قلاده سگ ولگرد قرار گرفت، مرگ دلخراش کودک ۴.۵ ساله در روستای امیرآباد بیرجند بر اثر حمله سگ‌های ولگرد در مقابل چشمان مادرش، حمله سگ‌های ولگرد به دختربچه ۶ ساله‌ای در بیرجند، حمله سگ‌های ولگرد به دو کودک در بندر جاسک، یک دختر بچه سه ساله به همراه مادرش در کرج مورد حمله سگ‌های ولگرد قرار گرفتند، مدتی است که از این دست خبرها در رسانه ها زیاد شده که از شهرهای مختلف کشور از جمله قائم‌شهر، هندیجان، بابل و بروجرد به گوش می رسد، حال علت زیاد شدن جمعیت این سگ های ولگرد چیست؟ آیا قانونی برای مهار آنها وجود ندارد؟
در واقع سگ‌ها همواره به حیواناتی به عنوان حامی انسان مشهورند، سگ به عنوان وفادارترین یار انسان، احتمالا قدیمی‌ترین دوست انسان است، بررسی یک گروه بین‌المللی از پژوهشگران نشان می‌دهد رد اهلی کردن سگ را می‌توان تا ۱۱ هزار سال قبل، یعنی پایان عصر یخبندان دنبال کرد که تایید می‌کند سگ قبل از هر گونه شناخته شده دیگر، اهلی شده و اکنون هزاران سال است که با انسان زندگی می‌کند، در دهه‌های اخیر حتی به همدم و هم خانه‌ای برای انسان تبدیل شده است که قطعاً این رأفت، به همزیستی با انسان برمی‌گردد. اما اکنون چه شده که برخی از آنها به گونه ای مهاجم تبدیل شده اند.
سگ فقط برای صاحبش مفید است
یک فعال محیط زیست که چند سالی است در زمینه سگ های ولگرد تحقیق می کند در گفت و گو با خبرنگار محیط زیست ایرنا درباره وضعیت سگ های ولگرد و حمله آنها به انسان ها گفت: سگ حیوانی است که توسط انسان اهلی شده برای اینکه در برابر انسان ها و حیوانات از صاحبش دفاع کند لذا سگ فقط برای صاحبش مفید است برای همین در همه جای دنیا در کشورهای پیشرفته قانون های مترقی و خوبی برای نگهداری از سگ ها وجود دارد که اگر رعایت نشود صاحب آن سگ مشمول جریمه سنگین می شود.
عقیم سازی برای سگ های صاحب دار است نه سگ های بی صاحب، حتی اگر عقیم هم شوند اما همچنان در طبیعت رها شوند به شکار و حمله خود به انسان ها ادامه می دهداحسان توکلی افزود: چند سالی است که در کشور ما جمعیت سگ های ولگرد بسیار زیاد شده که مشکلاتی را هم برای انسان ها به وجود آورده اند و به نظر می رسد هیچ قانونی برای کنترل آنها وجود ندارد چون به حال خود رها شده اند، در حالی که در تمام دنیا سگ باید صاحب داشته باشد و صاحبش هم مسوولیت پذیر باشد، در منابع معتبر خارجی در تعریف سگ ولگرد آمده که اگر سگی حتی صاحب هم داشته باشد اما چند ساعت از آن غافل باشد حکم سگ ولگرد را دارد، می گویند سگ حتما باید قلاده داشته باشد بدون قلاده و ریسمان نباید در مجامع ظاهر شود، این یک قانون در کشورهای اروپایی و امریکایی است که اگر سگی بدون قلاده و ریسمان باشد جمع آوری می شود اگر صاحب داشت که جریمه سنگینی می شود اگر صاحب نداشت به صورت موقت بین ۳ تا ۱۰ روز از حیوان نگهداری می کنند تا یا صاحبش پیدا شود و یا کسی قبول کند از آن سگ مراقبت کند اگر حامی پیدا شد حتی تمام هزینه نگهداری آن چند روز را از فرد دریافت می کنند و اگر صاحبش پیدا شد علاوه بر پرداخت این هزینه ها، جریمه هم می شود.
وی ادامه داد: اما اگر صاحب نداشت و یا فردی هم پیدا نشد که قبول کند از حیوان نگهداری کند، سگ را می کشند، البته به روش یوتانایز، یعنی با استفاده از داروی بیهوشی قوی این کار را می کنند که حیوان درد نکشد، اما اگر سگی در خیابان یا طبیعت رها شده باشد و از آنجا که گرفتن سگ رها کار دشواری است و نتوانند حیوان را بگیرند، در این صورت با اسلحه شلیک مرگ بار انجام می دهند البته اجرای این کار هم چند کد اخلاقی دارد، یکی اینکه این کار باید فقط توسط افراد آموزش دیده انجام شود و حتما هم باید به سر یا سینه حیوان شلیک شود تا حیوان زجر نکشد و درجا کشته شود، این قانون است و تمام کشورهای اروپایی و امریکایی آنرا رعایت و اجرا می کنند.
عقیم سازی برای سگ های صاحب دار است نه سگ های بی صاحب
این فعال محیط زیست درباره عقیم کردن سگ های ولگرد گفت: در این زمینه عقیم سازی هم جواب نمی دهد، عقیم سازی برای سگ های صاحب دار است نه سگ های بی صاحب، حتی اگر عقیم هم شوند اما همچنان در طبیعت رها شوند به شکار و حمله خود به انسان ها ادامه می دهند، در مجموع سگ حیوانی شکارگر است وقتی به دندان های حیوان نگاه کنید متوجه این موضوع می شوید، اما در مجموع حیوان با ارزشی است و برای انسان استفاده های زیادی دارد، مثلا سگ های تعلیم دیده می توانند در زنده یابی حتی کمک به افراد معلول مورد استفاده قرار گیرند، اما سگ رها شده و بی صاحب که به دیگران آسیب وارد کند هم از نظر شرعی و هم قانونی حکم مخصوص به خود را دارد.
وی با اشاره به اینکه در تمام دنیا به این سگ ها، سگ های ولگرد می گویند اما در کشور ما به عنوان سگ های بی صاحب خوانده می شوند که این هم جای بحث دارد، ادامه داد: اگر از هر منظری چه شرعی، اخلاقی و چه بهداشتی نگاه کنید، سگ های ولگرد خطرناکند، سگ ولگرد حتی برای حیات وحش هم خطر دارد، یعنی گونه های حیوانی دیگر هم از وجود سگ های ولگرد در امان نیستند، دلایل زیادی وجود دارد که سگ حتما باید صاحب داشته باشد، برای خود سگ هم خطرناک است که صاحب نداشته باشد، مثلا ممکن است تصادف کند یا سگ های دیگر آزارش دهند، جایگاه مناسب و غذای مناسب نداشته باشد و بیماری ها را منتقل کند، در واقع سگ فقط به عنوان یک گونه اهلی و صاحب دار هویت دارد و هیچ جایگاهی در طبیعت ندارد.
سگ های ولگرد معضلی برای محیط زیست شهری
توکلی اظهار داشت: سگ های ولگرد حتی در طبیعت برای زیستگاه ها معضل شده اند، در زیستگاه های شهری هم مشکل درست کرده اند، برخی می گویند داخل شهرها که پلنگ و یوزپلنگ نیست اما باید بگویم که اتفاقا داخل شهرها پر از حیوان است هر شهری حیات وحش شهری مخصوص به خود را دارد که خیلی از این گونه ها اندمیک کشور هستند، حال ممکن است این سوال پیش آید که سگ ها برای گونه های شهری چه خطری دارند؟ چندی پیش یک گونه جونده اندمیک در کشور شناسایی شد که اولین بار آنرا در دهان سگ در منطقه هورالعظیم مشاهده کردیم، بنابراین باز هم تاکید می کنم سگ فقط برای صاحبش مفید است.
از هر منظری چه شرعی، اخلاقی و چه بهداشتی نگاه کنید، سگ های ولگرد خطرناکند، سگ ولگرد حتی برای حیات وحش هم خطر دارد
آسیب روحی ناشی از حمله سگ هم مخرب است
وی در پاسخ به اینکه سگ به عنوان همدم و رفیق انسان شناخته می شود پس چرا به انسان حمله می کند ،گفت: حمله سگ طبیعی است چون حیوانی شکارگر است و این از فرم دندان هایش مشخص است، بنابراین اگر سگی بدون صاحب باشد قطعا به خوی وحشی گری خود بر می گردد که در این صورت برای انسان خطرناک است، من خودم سگ دارم اما هیچ وقت قلاده آنرا باز نمی کنم، به خوبی از آن محافظت می کنم تا آسیبی به کسی وارد نکند چون این سگ فقط برای من که صاحبش هستم مفید است و ممکن است برای دیگران خطر باشد.
در کشورهای اروپایی و امریکایی سگ ها حق ندارند وارد هر مکانی شود، در محل بازی بچه ها و ساحل که به هیچ عنوان نمی توانند وارد شوندوی به فشارهای روحی ناشی از حمله سگ به افراد اشاره کرد و افزود: سگ که نباید حتما فرد را بکشد آسیب روحی هم که وارد می کند مخرب است، چندی پیش با فرزندم و فرزند یکی از اقوام به طبیعت رفتیم که فردی سگش را برای گردش و هواخوری آورده بود اما قلاده نداشت که ناگهان این سگ به سمت بچه ها دوید و بچه ها به حدی ترسیدند که تا مدتها مشکل روحی و حتی شب ادراری داشتند، در اهواز چند نفر به علت فرار از سگ های ولگرد جان خود را از دست دادند به طوری که در روند فرار با خودرو تصادف کردند بنابراین ساماندهی این حیوانات باید حتما در اولویت کارهای سازمان های مربوطه قرار گیرد.
این فعال محیط زیست گفت: سگ های ولگرد علاوه بر اینکه برای انسان از نظر فیزیکی خطرناکند از لحاظ بهداشتی هم مشکل آفرین هستند، این سگ ها محیط های شهری را با ادرار و مدفوع خود آلوده می کنند، وارد محیط بازی بچه ها می شوند، در حالی که در کشورهای اروپایی و امریکایی سگ ها حق ندارند وارد هر مکانی شود، در محل بازی بچه ها و ساحل که به هیچ عنوان نمی توانند وارد شوند، اگر هم سگی به این مکان ها برده می شود حتما باید قلاده داشته باشد. در کشورهای خارجی صاحب سگ موظف است فضولات حیوان را جمع کند اما اینجا قضیه کاملا فرق می کند.
پرداخت مالیات برای نگهداری سگ
وی ادامه داد: حتی قانونی در کشورهای پیشرفته وجود دارد که دامداران را مجاز می کند اگر سگی غیر از سگ خودشان در محدوده فعالیتشان مشاهده کردند را با اسلحه بکشند چون باعث می شوند دام ها بترسند، یا محیط بانان آنها به محض دیدن سگی ولگرد حیوان را می کشند، نگهداری سگ قوانینی دارد که باید حتما اجرا شود، حتی در بسیاری از آپارتمان ها نگهداری سگ ممنوع است مثلا در آلمان از سگی که در خانه باشد مالیات می گیرند اگر سگ دو تا شود مالیات دوبرابر نمی شود بلکه چند برابر می شود، در آلمان برای نگهداری سگ کلمه " لاکچری " به کار رفته، گفته می شود نگهداری از سگ یک موضوع لاکچری است بنابراین باید فرد متقاضی مالیات دهد چون هدفشان کنترل و کم کردن سگ ها است.
توکلی اظهارداشت: در کشورهای پیشرفته معتقدند که نگهداری از سگ باعث می شود تا غذای بیشتری برای آنها در دنیا تولید شود که این باعث قطع شدن درختان و نابودی بیشتر محیط زیست می شود، از این رو با وضع قوانین سختگیرانه در صدد کنترل این موضوع هستند.
وی با اشاره به اینکه ما مردمانی دل رحم هستیم، گفت: البته در کشور در این زمینه با تناقض و دروغ هایی مواجه هستیم، به عنوان مثال تبلیغ می کنند که در کشورهای دیگر سگ های ولگرد و بی صاحب را عقیم و دوباره رها سازی می کنند در حالی که اصلا اینطور نیست به جز برخی کشورهای عقب افتاده مانند هند این کار را می کنند؛ البته برای آنها هم این مساله دردسر ساز شده است، می دانیم که اکنون شیر آسیایی فقط در هند زیست می کند که به علت نوعی بیماری که از سگ سانان به آنها منتقل شده در چند سال اخیر چند صد قلاده شیر تلف شده و نسل آنها به خطر افتاده است، بنابراین ناقل بیماری هستند پس این کشورها در این زمینه الگوی خوبی برای ما نیستند.
در کشورهای پیشرفته معتقدند که نگهداری از سگ باعث می شود تا غذای بیشتری برای آنها در دنیا تولید شود که این باعث قطع شدن درختان و نابودی بیشتر محیط زیست می شود، از این رو با وضع قوانین سختگیرانه در صدد کنترل این موضوع هستند.
حواسمان به تبلیغات رسانه های معاند باشد
این فعال محیط زیست همچنین به تبلیغات زاویه دار رسانه های معاند در این زمینه اشاره کرد و افزود: به عنوان مثال چندی پیش بی بی سی انگلیسی خبری منتشر کرد که در هند سگ ها به اندازه حملات تروریستی آدم کشتند، یا خبری دارد که سگ ها دشمن حیات وحش هستند، حال بی بی سی فارسی می گوید که در ایران به سگ ها غذا بدهید، همان بی بی سی فارسی آیا جرات دارد این خبر را در انگلستان منتشر کند؟ غذا دادن به سگ هزاران پوند جریمه دارد، اینها تناقض هایی است که ما گرفتار آن هستیم، افرادی به این بهانه می خواهند سرمایه ای کسب کنند.
اگر سگی فردی را گاز بگیرد و آسیب بزند دیه فرد آسیب دیده با صاحب سگ است اما اگر سگ صاحب نداشته باشد با شهرداری استوی تاکید کرد: هیچ قانونی در کشورهای پیشرفته اجازه نمی دهد سگ بدون صاحب و قلاده رها باشد حتی اجازه ندارند به سگ های ولگرد غذا بدهند اما ما در کشور خود وقتی به این افراد برای غذا دهی دستی به سگ های ولگرد انتقاد می کنیم از افغانستان یا هند مثال می آورند؛ مگر این کشورها برای ما الگو هستند؟
توکلی اظهار داشت: در کشور ما در این زمینه قوانینی به صورت کلی وجود دارد اما کارآمد نیستند، مثلا اگر سگی فردی را گاز بگیرد و آسیب بزند دیه فرد آسیب دیده با صاحب سگ است اما اگر سگ صاحب نداشته باشد با شهرداری است چون وظیفه کنترل و ساماندهی سگ های ولگرد و بی صاحب بر عهده این نهاد است، قطعا خیلی ها این را نمی دانند، متاسفانه برخی سمن هایی که در راستای حمایت از این سگ ها ایجاد شدند باعث می شوند تا این قوانین دور زده شود، هر سگ ماهانه بیش از یک میلیون تومان هزینه نگهداری دارد، سگ ولگرد یک آفت است برای آفت نباید هزینه کنیم، مبارزه با سگ ولگرد یک مساله بهداشتی و محیط زیستی است، این سگ ها چون گله تشکیل می دهند حریف حیوانات بزرگتر از خودشان هم می شوند بنابراین برای گونه های جانوری در طبیعت هم بسیار خطرناک هستند.
وی ادامه داد: علاوه بر اینها سگ گزیدگی هم معضل بزرگی شده است که سالانه با حجم زیادی از آن در کشور مواجه هستیم که هر کدام از این گزیدگی ها هزینه زیادی دارد، باید در زمینه سگ های ولگرد به دور از احساسات و همراه با منطق پیش برویم تا دیگر شاهد کشته شدن کودکان و عزادار شدن مادران این مرز و بوم نباشیم.
کنترل سگ های ولگرد بر عهده مجموعه وزارت کشور است
همچنین معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در این باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: در کشور بر اساس قانون، کنترل جمعیت سگ های ولگرد در داخل شهرها بر عهده شهرداری ها و خارج شهرها بر عهده بخشداری ها و دهیاری ها است، در مجموع کنترل این سگ ها در حوزه وزارت کشور است، معمولا بر اساس آن چیزی که در دستورالعمل ها پیش بینی شده باید در این زمینه کمیته یا کارگروهی در استان ها با همکاری دستگاه های مرتبط از جمله دامپزشکی، بهداشت محیط و محیط زیست تشکیل شود تا درباره وضعیت سگ های ولگرد، چگونگی کنترلشان و سایر شرایط بحث و تصمیم گیری شود.
حسن اکبری افزود: البته قانونگذار شرایطی را هم برای مدیریت در دستورالعمل ها تعیین کرده است، مثلا پیش بینی شده که شهرداری به چه شکل کنترل را انجام دهد، همچنین زنده گیری و حتی عقیم سازی تعاریف خاص خودش را دارد، بنابراین می تواند هر گونه تصمیمی که برای این کار نیاز باشد آنجا گرفته شود، سازمان محیط زیست هم صرفا به عنوان یک عضو کارگروه حضور دارد که می تواند نظر بدهد و در تصمیم گیری ها مشارکت داشته باشد اما خودش تکلیف یا حقی برای کنترل سگ های ولگرد در شهرها و روستاها ندارد.
وی ادامه داد: البته طبیعتا بعضا در مناطق حفاظت شده مجبور می شویم اقداماتی را انجام دهیم، در چند سال اخیر شاهد جفت گیری سگ های ولگرد با گونه های وحشی مانند گرگ و شغال بودیم که موجب به وجود آمدن یک گونه هیبریدی شدند که بسیار خطرناکند، بنابراین هر جا آنها را ببینیم حتما سریع حذف می کنیم چون خلوص ژنتیکی گونه ها را به هم می زنند.
وی افزود: همانطور که می دانیم و در برخی رسانه ها هم آمده و کارشناسان هم درباره آن بحث کردند این است که به هر حال سگ ولگرد گونه ای است که به طبیعت ما تحمیل شده و متاسفانه از آنجایی که نزدیک به انسان هستند می توانند غذای مورد نیازشان را خیلی بیشتر از حیواناتی که در طبیعت زندگی می کنند تامین کنند، مخصوصا با توجه به نقصی که در سیستم مدیریت پسماندها داریم که عمدتا در اطراف شهرها و روستاها رها می شوند و منبع تغذیه ای وسیعی را برای سگ های ولگرد فراهم می کنند، همینطور غذایی که برای سگ ها در اطراف برخی کشتارگاه ها فراهم می شود و حتی غذادهی دستی صورت می گیرد اینها عواملی است که باعث می شود زادآوری سگ های ولگرد بالا برود و چون سگ سانان زمانی که غذایشان تامین باشد از نظر زادآوری قوی هستند، زمینه ای برای افزایش جمعیت آنها فراهم می شود.
مهمترین آسیب سگ های ولگرد در حیات وحش همان مخزن انتقال بیماری ها است که آسیب آن بسیار جدی و غیر قابل کنترل استاکبری اظهار داشت: زمانی که جمعیت سگ های ولگرد افزایش می یابد می تواند ناقل و یا مخزن برای یک سری بیماری ها باشد، حالا ممکن است این بیماری ها مواردی باشند که مسائل بهداشتی برای انسان ایجاد کنند و یا حتی می توانند مخزن بیماری هاری باشند که یک تهدید جدی هم برای حیات وحش و هم انسان است. در واقع مهمترین آسیب سگ های ولگرد در حیات وحش همان مخزن انتقال بیماری ها است که آسیب آن بسیار جدی و غیر قابل کنترل است و ممکن است انتشار برخی بیماری ها مانند هاری مشکلات جدی در حیات وحش ایجاد کند، از طرفی وقتی در زیستگاه هایی باشند که حیات وحش آن در ارتفاعات پایین یا دامنه ارتفاعات زندگی می کنند مانند آهو، وجود سگ های ولگرد می تواند برای آنها هم تهدیداتی به همراه داشته باشد و مشکلاتی ایجاد کند.
وی درباره اینکه آیا با عقیم سازی سگ های ولگرد موافق هستید گفت: عقیم سازی هم یکی از روش های کنترلی است؛ نمی شود کاملا رد کرد و یا به عنوان تنها راه کنترل سگ های ولگرد به آن نگاه کرد، چیزی که مشکل اصلی را ایجاد می کند رشد انفجاری جمعیت سگ های ولگرد است اگر به تعداد محدود بودند مزاحمت هایشان آنقدر زیاد نمی شد، وقتی که زادآوری بالایی داشته باشند، غذا برایشان فراهم باشد، شرایط مناسب باشد جمعیتشان زیاد می شود و به دنبال آن مشکلات زیادی هم ایجاد می کنند، به هر حال اگر عقیم کردن با روش درست انجام شود و احتمال عقیم سازی بالا باشد می تواند تا حدودی کنترل جمعیت را داشته باشد اما وقتی به صورت موردی عقیم شوند یعنی مثلا از تعداد قابل توجهی سگ ها بخشی عقیم شوند و بخشی نشوند پتانسیل زادآوری همچنان وجود دارد و اثر بخشی این روش کم می شود.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در پاسخ به اینکه پیشنهاد شما برای کنترل سگ های ولگرد چیست گفت: راهکار باید در قالب همان کارگروه ها بررسی شود، در دستورالعمل ها؛ روش های مقابله و کنترل آمده است بنابراین این کارگروه در هر منطقه با توجه به شرایطی که دارد می تواند راهکارهایی ارائه دهد، در واقع کارگروه هر منطقه به علت اینکه اطلاعات کافی از منطقه خود در زمینه وضعیت سگ های ولگرد، پراکنش آنها، تعدادشان و شرایط منطقه دارد می تواند هر نوع تصمیمی که برای کنترل جمعیت این سگ ها نیاز باشد را اتخاذ کند.
راهکار کنترل جمعیت سگ های ولگرد باید در قالب همان کارگروه ها بررسی شود، در دستورالعمل ها؛ روش های مقابله و کنترل آمده است
وی تاکید کرد: اما مهم این است که این مساله باید از طریق مجموعه وزارت کشور جدی تر از این گرفته شود و جلسات مرتبط با این موضوع به صورت مرتب برگزار و تصمیم گیری های جدی و میدانی برای کنترل جمعیت این سگ ها گرفته و بر اجرای آنها هم تاکید شود چون اگر این مساله تابع احساسات قرار گیرد در آینده مشکلات زیادی پیش می آید که دیگر نمی توان آنرا مدیریت کرد.