به گزارش ایرنا، قزوین ظرفیت های بی بدیلی در توسعه شهر پایدار دارد، هر چند که این روزها معنی واقعی شهر پایدار تغییر کرده و بیشتر توسعه فیزیکی و عمرانی شهر ها مطرح است اما مقابله برخی بحران های طبیعی از جمله بحران تغییرات اقلیمی موضوعی است که باید در توسعه شهر لحاظ شده و مورد توجه قرار گیرد.
یکی از راهکارهای مقابله با بحران تغییرات اقلیمی حفظ باغستان سنتی قزوین است که بیش از یک هزار سال قدمت دارد و در دوره‌های مختلف به‌عنوان محل تولید، اشتغال و ارتزاق جمع کثیری از مردم قزوین بوده و به‌عنوان یک عامل مولد در پایداری شهرتا به امروز نقش آفرینی کرده است.
در همین راستا خبرنگار ایرنا استان قزوین، با مریم رضایی قلعه، پژوهشگر برتر دومین جشنواره بین المللی تالیفات برتر علمی «جایزه ویژه خیام» در رشته هنر و معماری در خصوص اهمیت جایگاه باغستان سنتی قزوین گفت و گو کرده است.
ایرنا: بحران تغییرات اقلیمی چیست و چه پیامدهایی دارد؟
یکی از معضلات اصلی در دنیای امروز و خصوصا در آینده، موضوع تغییرات اقلیمی و الگوهای آب و هوا در جهان است. از ابتدای قرن ۱۹ میلادی، فعالیتهای انسانها محرک اصلی این تغییرات بوده که اغلب به دلیل سوزاندن سوختهای فسیلی است.سوزاندن این سوخت ها باعث تولید گازهای گلخانه ای شده که در اطراف زمین گرمای خورشید را به دام انداخته و دما را افزایش می دهند.
انتشار گازهای گلخانه ای همچنان در حال افزایش است به گونه ای که دهه گذشته، گرم ترین دهه در دو قرن اخیر بوده است. از پیامدهای گرم شدن کره زمین خشکسالی شدید، کم آبی، آتش سوزی شدید، افزایش سطح دریا، سیل، ذوب شدن یخ های قطبی، طوفان های فاجعه بار و از دست دادن تنوع زیستی است که می تواند بر سلامت، تامین غذا، مسکن، ایمنی و کار انسانها تأثیر بگذارد.
ایرنا: برای جلوگیری از اثرات تغییرات اقلیمی چه باید کرد؟
این تغییرات روز به روز شدیدتر شده و اثرات منفی آن رو به افزایش است. از طرفی برخی در برابر این پیامدها آسیب پذیرترند و به همین دلیل انتظار می رود در آینده تعداد پناهندگان اقلیمی افزایش یابد.
همین امر موجب شده تا سازمانهای مختلف جهانی، برنامه های گوناگونی برای مهارکردن این پیامدهای ناگوار و حفظ اقلیم قابل زندگی تدوین نمایند. این برنامه ها شامل اقدامات سازگاری و کاهش تغییرات اقلیمی است.
مهمترین هدف برنامه کاهش تغییرات اقلیمی در جهان این است که تمامی کشورها متعهدند تا سال ۲۰۵۰ میلادی، دمای متوسط جهانی بیشتر از ۲ درجه افزایش نیابد. در کنار اهداف کاهش انتشار گازهای گلخانه ای تا سال ۲۰۵۰، اقدامات سازگاری می تواند از مردم، خانه ها، مشاغل، معیشت، زیرساخت ها و اکوسیستم های طبیعی در مقابل پیامدهای اقلیمی محافظت می کند.
برای سازگاری با گرمای شهری می توان از راهکارهای مبتنی بر طبیعت بهره برد. این راهکارها نقش اساسی در دستیابی به یک شهر یکپارچه، قابل زندگی و پایدار در آینده، ایفا می کنند. ایجاد و حفظ فضای سبز، خصوصا درختان، در شهر یکی از این راهکارهاست.
ایرنا: کدامیک از پیامدهای بحران تغییرات اقلیمی در ایران رایج تر و شدیدتر است؟
تغییرات اقلیمی پدیده ای جهانی است که تمامی کشورها را تحت تاثیر قرار میدهد. اما متاسفانه خطر پیامدهای تغییر اقلیم در ایران به دلیل سهم قابل توجه انتشار گازهای گلخانهای در خاورمیانه، رشد سریع شهرنشینی و بهرهبرداری ناپایدار از منابع طبیعی و تخریب اکوسیستمها، شدیدتر است.
دمای هوای شدید و امواج گرمایی پرخطرترین موارد تغییرات اقلیمی در ایران است که مطمئنا در آینده افزایش خواهد یافت. پیش بینی ها حاکی از آنست که در دهه های بعد به احتمال قوی افزایش میانگین دمای هوا بیش از ۵/۲ درجه خواهد بود.
این واقعیت با کاهش بارش حدود ۳۵ درصدی نیز همراه است، بنابراین توجه به این بحران در ایران که هم اکنون نیز با کمبود آب روبرو بوده و اکثر مناطق آن نیمه خشک و خشک است، بسیار ضروری به نظر میرسد، زیرا کشور در آینده بیش از پیش با خشکسالی طولانی و همچنین سیل روبرو خواهد بود. چنین نتایجی تهدیدی برای زندگی مردم به ویژه برای افرادی که در شهرهای پرجمعیت زندگی می کنند، می باشند.
ایرنا: آیا افزایش دمای جهانی شهرهای ناحیه سردسیر ایران را نیز تهدید می کند؟
خطرات افزایش دمای هوا، در نقاط مختلف کشور متفاوت است، گرچه ظاهرا به نظر می رسد این خطرات در آینده بیشتر متوجه قسمتهای مرکزی وگرم ایران باشد، اما تحقیقات نشان می دهد که شهرهای نواحی سردسیر بیشتر در معرض خطر هستند. زیرا شهرهای نواحی گرم و خشک ایران بیشتر با مشکل کمبود آب مواجه خواهند بود و نسبت به گرمای هوا مقاوم تر هستند.
شهرهای این نواحی از نظر ساختار شهری و معماری بناها و همچنین فیزیولوژی بدن ساکنان از گذشته با افزایش دما تا حدی سازگار شده اند، در صورتی که شهرهای سردسیر اینگونه نیست و همین امر موجب آسیب پذیری هر چه بیشتر این شهرها و ساکنان آنها در مقابل امواج گرمایی میباشد.
ایرنا: پیامدهای تغییر اقلیم در شهر قزوین چیست؟
شهر قزوین که در اقلیم نیمه خشک و سرد قرار داد، از گذشته با کمبود آب مواجه بوده و با تغییرات اقلیمی با بحران آب رو به رو خواهد شد. در همین رابطه کارشناسان به مشکل آب برای آبیاری باغات و زمینهای زراعی در سال کنونی اشاره کرده اند و اجازه کشت تابستانه را نداده اند.
از سوی دیگر، شهر قزوین که سالها اقلیم سردی را تجربه کرده، در دهه های اخیر با گرما و کاهش بارش برف رو به رو شده است، تابستانها طولانی تر شده و اغلب از اوایل خرداد تا اواخر مهر ادامه دارد و زمستانها نیز خیلی گرمتر از قبل شده است و این روند نیز ادامه خواهد داشت.
بنابراین این تهدید مهم نباید به دست فراموشی سپرده شود و باید به اقدامات سازگاری با تغییرات اقلیمی بیش از پیش مورد توجه مدیران شهری قرار گرفته و در اولویت امور باشد.
ایرنا: پتانسیل مهم شهر قزوین در جهت سازگاری با تغییرات اقلیمی چیست؟
پتانسیل مهم شهر قزوین در جهت سازگاری با تغییرات اقلیمی، باغات سنتی شهر است که با خطرات جدی رو به روست.
تاکنون کارشناسان زیادی به ظرفیتهای مختلف و جنبه های مثبت وجود باغات سنتی در شهر اشاره نموده اند، اما کمتر به توانایی این باغ ها در سازگاری با پیامدهای تغییرات اقلیمی تاکید شده است.
این باغ های هزارساله، به عنوان میراثی تاریخی، زیست محیطی و فرهنگی کهن شهر قزوین معرفی شده که قطعا باید همگی در حفظ آن بکوشیم، اما تغییرات اقلیمی به عنوان بحران زیست محیطی امروز بشر موجب شده که ما مردم قزوین بیش از هر زمان دیگر نیازمند این باغها و احیای آن باشیم.
شاید حتی بیش از نیاکان خود که تمامی جوانب زندگیشان با این باغها پیوندی ناگسستنی داشت.
براساس نظر کارشناسان، ایجاد این باغستانهای مثمر توسط نیاکان ما، علاوه بر تولید و اشتغال جمع کثیری از مردم شهر، به جهت مدیریت بحران و تبدیل تهدیدات به فرصتی منحصر به فرد انجام شده است.
شهر قزوین از دیرباز با مشکل کم آبی و سیلاب ها روبرو بوده است، باغستان سنتی با مدیریت سیلاب موجب شده شهر از بلایای طبیعی محفوظ بماند و همزمان مشکل کم آبی کاشت و نگهداری درختان باغستان مرتفع گردد.
از مزایای زیست محیطی دیگر باغستان میتوان به تعدیل کنندگی خطرات ناشی از باد و طوفان، پالایش هوا و ایجاد خرداقلیم اشاره نمود، اما همانطور که می دانیم در سالهای اخیر و خصوصا امسال مشکلات زیست محیطی مذکور همچون ورود گاه و بیگاه ریزگردها به آسمان شهر، آلودگی هوا، خشکسالی، کمبود آب و سیلابها، افزایش گرمای بیش از حد، با رشد شهرنشینی و خصوصا با تغییرات اقلیمی بسیار بیشتر از قبل شده است.
بنابراین اهمیت مدیریت بحران باغستان بیش از قبل احساس می شود، کمبود آب گرچه خود فشار مضاعفی بر باغستان دارد اما نباید به کمک این دلیل چشم بر روی سوداگریهای زمین ببندیم و به نابودی آن رضایت دهیم، زیرا ما و آیندگان بیش از پیش به این میراث بدون جایگزین نیاز داریم.
اما روند تخریب این باغها که روزگاری نه چندان دور تمامی شهر را احاطه نموده بودند، از ۵ دهه قبل آغاز شده و در سالهای اخیر همچنان ادامه دارد، در ابتدا بخش شمالی باغستان از میان رفته و طی سالهای اخیر روند رو به زوال در قسمتهای شرقی و غربی نیز بسیار سرعت گرفته است.
تاکنون تحقیقات و جلسات متعددی در رابطه با راه حل این مشکل انجام شده است، اما تا وقتی که اقدامی عملی از سوی دستگاه های ذیربط صورت نگیرد، این چالش باقی خواهد ماند.
عامل اصلی تخریب باغستان در حال حاضر بحث تغییر کاربری زمین از راه های قانونی و غیرقانونی و سود سرشار آن است که اگر سریعا متوقف نگردد، تا چند سال دیگر جز تک درخت های به جا مانده در گوشه و کنار ساخت و سازهای شهری، دیگر اثری از باغات سنتی دیده نمی شود. این باغستان یک میراث ملی است و اثرات سوی تخریب آن متوجه کل کشور خواهد شد. پس باید اهتمام جدیتری در نجات این باغستان از دستان سوداگران نمود.
ایرنا: وجود باغات سنتی چه اثری بر گرمای بی سابقه ناشی از تغییر اقلیم در شهر دارد؟
گرمای بی سابقه در شهر قزوین به عنوان یکی از مهمترین نمودهای تغییرات اقلیمی، نه تنها امروز طاقت فرساست بلکه در آینده نیز به مراتب افزایش خواهد داشت. ما شب های گرمتری را تجربه خواهیم کرد که اجازه نخواهد داد تنش های ایجاد شده در ساکنان التیام یابد و سلامت مردم با خطر مواجه خواهد شد.
قطعا با تابستانهای طولانی تر و زمستانهای گرمتری روبرو خواهیم بود که منجر به مهاجرت ها و ناآرامی های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی خواهد شد، در این میان توانایی باغستان به عنوان زیرساختی طبیعی و موجود که از دیرباز برای مدیریت بحران های زیست محیطی ساخته شده نباید دست کم گرفته شود. زیرا درختان بیش از هر پوشش گیاهی دیگری به خنک کردن شهر کمک می کنند و مفیدتر هستند و باغستان سنتی قزوین دارای درختان مثمر و سایه انداز انبوه میباشد که قادرند هوا را تلطیف نمایند.
تحقیقات نشان میدهد که مناطق بدون درخت می توانند به طور قابل توجهی گرم تر باشند در نتیجه کاهش گرما از طریق گسترش و محافظت از درختان و سایبان آنها در شهر میسر میشود، به علاوه فضاهای باز بدون ساخت و ساز و وجود خاک در باغها، با خنک کردن محیط اطراف خود، موجب ایجاد خرداقلیم و کاهش خطر گرما می شوند.
بالعکس مردم ساکن در مناطقی که ساخت و ساز بیشتری در آنجا صورت گرفته و فضای سبز بسیارکمتری دارند، بیشتر در معرض خطر گرما خواهند بود. بنابراین توصیه می گردد که فضای سبز خصوصی مثل حیاط ساختمان ها و فضای سبز عمومی همچون باغات شهری و بوستان ها در شهرها افزایش یابد.
اما در رابطه با این امر مهم در شهر قزوین برعکس عمل شده و طی چند دهه اخیر در هر دو مقیاس با کاهش فضای سبز مواجه بودیم، البته در نقاطی از شهر، بوستانهای جدید و فضای سبز احداث شده است که در مقابل تخریب باغستان و حیاط خانه های گذشته ناچیز شمرده می شود.
حیاطهای سرسبز قدیم به دلیل ضرورت آپارتمان نشینی جای خود را به فضای پیلوت و حیاط هایی بدون درخت برای پارک اتومبیل داده است و از فضاهای سبز نوین در ساختمانها همچون باغ در بام، تراس و دیوار سبز نیز به ندرت و فقط به شکل عنصری لوکس استفاده می گردد.
باغستان قزوین نیز به سرعت در حال نابودی است و درختان بومی آن که ده ها و گاه صدها سال عمر دارند به راحتی و به بهانه های متعدد از میان می روند و در مقابل تخریب اکوسیستم باغستان و درختان سایه انداز آن، به دنبال جایگزینی اندک درختان جدید در دیگر نقاط شهر می باشیم که برای به ثمر نشستن آن با مشکلات کمبود زمین مناسب و آب نیز روبرو هستیم و سالها نیز برای رشد آنها و گسترش سایه شان زمان لازم است.
از سوی دیگر با ساخت و سازهای افسار گسیخته، سطوح سخت همچون بام، آسفالت و تردد اتومبیل را زیادتر می کنیم که انرژی خورشیدی را جذب می نمایند و گرما را به حد طاقت فرسایی افزایش می دهد.
تخریب باغات در کنار کمبود سرانه فضای سبز در شهر و در عوض افزایش آسفالت و ساخت و ساز به جای آن، پیامدهای نامطلوب گرمای جهانی را در قزوین تشدید می کند. بنابراین جای آن است که ما مردم و مسوولین شهر قزوین به عنوان فرزندان خلف نیاکان خود هوشمندانه عمل کرده و با دور اندیشی راهی برای حفاظت از باغستان به عنوان موهبتی طبیعی بیابیم.