به گزارش روز شنبه ایرنا، تارنمای تحلیلی پولیتیکا اکستریور در گزارشی با اشاره به اینکه «اتحادیه اروپا در تلاش است تا منابع انرژی روسیه را با یافتن منابع انرژی از نقاط مختلف جهان جایگزین کند» نوشت: جست‌وجوی انرژی در اروپای شرقی به معنای امضای قراردادهای گازی آلمان با امارات متحده عربی و قطر است. مقام‌های کمیسیون اروپا همچنین از سعودی‌ها می‌خواهند تا با توافق اعضای اوپک نفت بیشتری تولید کنند. در شمال اروپا، مسئله یافتن تامین‌کنندگان جدید انرژی به معنای افزایش بیشتر واردات گاز از نروژ است و در غرب تا حد زیادی به معنای واردات گاز طبیعی مایع (LNG) از آمریکا است.
اما رابطه اروپا در حوزه انرژی با همسایگان خود در جنوب، یعنی ۵۴ کشور آفریقا چگونه است؟
فروشندگان جدید
بر اساس داده‌های یورواستات، واردات نفت و گاز آفریقا به اندازه واردات روسیه یا نروژ برای اروپا حیاتی نیست، اما همچنان منبع مهمی است. اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۱ میلادی، هشت درصد نفت خود را از لیبی، هفت درصد از نیجریه و سه درصد دیگر را از الجزایر وارد کرد. اروپا وارد کننده مستقیم نفت از آفریقا نیست اما این ارقام برای گاز طبیعی، ۱۲ درصد از الجزایر، ۳ درصد از نیجریه و ۱ درصد از لیبی بوده است.
پیش از حمله روسیه به اوکراین، آفریقایی‌ها و اروپایی‌ها پروژه‌های نفت و گاز را با همکاری یکدیگر اجرا می‌کردند. شرکت فرانسوی توتال یکی از سرمایه‌گذاران اصلی خط لوله نفتی بحث‌برانگیز و البته آسیب‌رسان به محیط زیست در شرق آفریقا است که نفت را از اوگاندا از طریق تانزانیا به بازارهای جهانی منتقل می‌کند. درست قبل از حمله روسیه به اوکراین در ۲۴ فوریه (پنج اسفند ۱۴۰۰)، وزرای انرژی نیجریه، نیجر و الجزایر توافق‌نامه‌ای برای فعال کردن مجدد خط لوله گاز بزرگ ترانس صحرا که گاز آفریقا را برای صادرات به مدیترانه منتقل می‌کند، امضا کردند؛ با این حال، تصمیم اتحادیه اروپا برای حذف تدریجی انرژی روسیه که در ماه ژوئن با تصویب تحریم نفت اتحادیه اروپا و اقدام روسیه برای کاهش جریان گاز به اروپا ضروری‌تر شد، به این طرح‌ها انگیزه جدیدی بخشیده است. کمیسیون اروپا علاقه مند به واردات گاز از ذخایر دست‌نخورده نیجریه، آنگولا و سنگال است.
دیپلماسی انرژی اروپا
آلمان و آنگولا به توافق رسیدند که شرکت دولتی «سونانگول» (Sonangol) اولین تامین کننده هیدروژن سبز آلمان باشد. «اولاف شولتس» صدراعظم آلمان در سفر به سنگال از قصد این کشور برای انجام پروژه‌های گاز و انرژی تجدیدپذیر با این کشور غرب آفریقا خبر داد. ایتالیا، یکی دیگر از واردکنندگان بزرگ گاز روسیه نیز دیپلماسی فعالی داشته و با جمهوری دموکراتیک کنگو، مصر و آنگولا برای افزایش صادرات قرارداد امضا کرده است. ایتالیا همچنین با شرکت الجزایری «سوناتراک» (Sonatrach) قراردادی برای افزایش حجم گاز وارداتی از طریق خط لوله گاز ترانس مدیترانه‌ای که دو کشور را به هم متصل می‌کند، امضا کرده است.
درگیری فراتر از اوکراین
در ادامه این گزارش آمده است: اگر چه درگیری در شرق اروپا سبب شده تا نگاه کشورهای قاره سبز به سمت جنوب خیره شود اما نگرانی‌های امنیتی و مناقشه‌های سیاسی از عواملی است که صادرات برخی هیدرو کربن‌ها از آفریقا را تهدید کرده و در نتیجه، تلاش‌ها برای پر کردن شکاف بر جای مانده در نتیجه از دست دادن عرضه انرژی روسیه را مختل می‌کند.
آنگولا و نیجریه، دو تولیدکننده بزرگ نفت آفریقا، تا حدودی به دلیل خرابکاری‌ها و فساد نتوانسته‌اند سهمیه‌های عرضه اوپک را برآورده کنند. کشورهای اروپایی در سال ۲۰۱۱ در لیبی مداخله نظامی کردند و یک درگیری داخلی طولانی مدت، تولید نفت این کشور در سال ۲۰۲۲ را در آستانه توقف قرار داده است. تولید نفت لیبی در مقایسه با سال ۲۰۲۱ بیش از ۹۰ درصد کاهش یافته است. «محمد عون» وزیر نفت لیبی گفت: لیبی در حال حاضر قادر نیست جایگزین نفت روسیه برای اتحادیه اروپا شود و شاید این امر در پنج یا هفت سال آینده محقق شود.
از دیگر پیچیدگی‌های تامین انرژی اروپا از آفریقا، تشدید اختلافات دیپلماتیک بین اسپانیا و الجزایر بر سر قلمرو صحرای غربی است. الجزایر از استقلال کامل این سرزمین حمایت می‌کند، در حالی که مراکش این منطقه را متعلق به خود می‌داند. به محض اینکه اسپانیا در این مناقشه، در کنار مراکش قرار گرفت، الجزایر معاهده دوستی خود را با اسپانیا به حالت تعلیق درآورد. الجزایر تاکنون به قراردادهای گازی خود پایبند بوده است اما جریان انتقال از طریق مراکش متوقف شده و بیم آن می‌رود که این روند، کاملا مختل شود. آمریکا در ماه‌های اخیر به تامین‌کننده اصلی گاز طبیعی اسپانیا تبدیل شده است.
آفریقای سردرگم در مقابل موضع دوگانه اروپا در مورد سوخت‌های فسیلی و انرژی‌های پاک
فشار اروپا برای تامین انرژی از جنوب همچنین در چارچوب یک بحث پرتنش در مورد تامین انرژی آینده کشورهای آفریقایی در جریان است. دولت‌های اروپایی با هدف جلوگیری از انتشار بیشتر گازهای گلخانه‌ای، بودجه عمومی برای سوخت‌های فسیلی را در خارج از کشور کاهش داده‌اند: فرانسه، آلمان، ایتالیا و انگلیس از جمله امضاکنندگان تعهد کاپ۲۶ برای پایان دادن به حمایت از تولیدکنندگان خارجی سوخت‌های فسیلی و متقاعد کردن بانک‌های توسعه چندجانبه بودند. بانک سرمایه‌گذاری اروپا، اعطای وام به پروژه‌های سوخت فسیلی را در پایان سال ۲۰۲۱ متوقف کرد. این موضع اروپا، خشم برخی از رهبران آفریقایی را برانگیخته است، آن‌ها معتقدند محدودیت‌های اروپا در مورد سوخت‌های فسیلی می‌تواند «از تلاش آفریقا برای رهایی از فقر جلوگیری کند».
به نوشته پولیتیکا اکستریور، اروپا در حال ساخت پایانه‌های جدید واردات و حفاری گاز در دریای شمال بر خلاف تعهدات قبلی است و برای بخش انرژی، یارانه در نظر گرفته تا خاموشی چراغ‌ها اتفاق نیفتد. اما برای رهبران سیاسی آفریقا به عنوان قاره‌ای که ۶۰۰ میلیون نفر هنوز بدون برق زندگی می‌کنند، درک نگرانی‌های آب و هوایی دشوار است.
نفت و گاز آفریقا ممکن است کمتر از یک پنجم کل واردات اتحادیه اروپا را تشکیل دهد، اما چنین تجارتی برای اقتصادهای آفریقایی حیاتی است. منابع انرژی، ۶۵ درصد کل واردات اروپا از آفریقا را تشکیل می‌دهند. همچنین بیش از نیمی از کشورهای تولیدکننده نفت و گاز آفریقا، برای بیش از ۵۰ درصد از کل درآمد صادراتی خود به این صادرات وابسته هستند.
در پایان این گزارش آمده است: دلایل قانع‌کننده‌ای وجود دارد که هم آفریقایی‌ها و هم اروپایی‌ها تامین مالی سوخت‌های فسیلی در آفریقا را فراتر از این واقعیت که سوخت‌های فسیلی باعث ایجاد یک بحران آب و هوایی مرگبار می‌شوند، متوقف کنند. از طرفی، بسیاری از آفریقایی‌ها هرگز مزایای حاصل از این تامین مالی را احساس نمی‌کنند. نیجریه میلیاردها میلیارد دلار برای بهره‌برداری از ذخایر نفت و گاز خود در دهه‌های اخیر هزینه کرده است، اما تقریبا نیمی از کشور هنوز بدون دسترسی به برق زندگی می‌کنند. درآمدهای هیدروکربن به دلیل فساد از بین رفته است در حالی که استخراج نفت توسط شرکت «شِل نیجریه» و سایر شرکت‌ها، محیط زیست و معیشت را از بین برده است.
از سوی دیگر، این سرمایه‌گذاری‌ها، امکان بهره‌برداری از ظرفیت چشمگیر منابع خورشیدی آفریقا به منظور توسعه پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر را به خطر می‌اندازد. بر خلاف اروپا، شرایط برای آفریقا به منظور گذار به انرژی‌های تجدیدپذیر کاملا مهیا است. سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی آفریقا برای هر دو طرف سودمندتر خواهد بود، به طوری که کشورهایی مانند مراکش و الجزایر از محل انرژی تجدیدپذیر برای تامین برق بخش اقتصاد خود و تولید هیدروژن سبز برای فروش به اروپایی‌ها هیچ مشکلی نخواهند داشت.
تجربه اتحادیه اروپا در تلاش برای جایگزینی نفت و گاز روسیه با سوخت‌های آفریقایی نشان می‌دهد که تجارت سوخت‌های فسیلی هرگز روان و بدون دردسر نیست. در واقع، حتی در جهانی که انرژی‌های تجدیدپذیر طرفداران بسیاری یافته است، وابستگی به انرژی و نگرانی در مورد آسیب های زیست محیطی ناشی از استخراج سوخت‌های فسیلی وجود خواهد داشت.