در کشور ما هم نمود این مساله علت بازگشت برخی محصولات کشاورزی صادراتی در ادوار مختلف از پسته تا سیب زمینی و... بوده و حتی در برخی محصولات وارداتی هم ردپای این موضوع دیده می‌شود.
دفتر پژوهش ایرنا در دو بخش به این موضوع پرداخته که در بخش نخست گزارش، به وضعیت محصولات کشاورزی و موارد مستند در زمینه وجود بقایای سموم و کودهای شیمیایی در محصولات پرداخته شد و در بخش دوم، وضعیت تولید آفت‌کش‌ها و کیفیت آنها اعم از وارداتی، تولیدی و میزان مصرف سموم خطرناک و کم خطر و نیز راهکارها برای استفاده درست از سموم مورد بررسی قرار می‌گیرد.
«دکتر علی کیانی‌راد» رئیس موسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشـاورزی و توسعه روستای، «مسعود گیل‌آبادی» رئیس هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان سموم کشور، «سید جواد نوروزیان» رئیس اداره آفت‌کش‌های سازمان حفظ نباتات وزارت جهاد کشاورزی، «دکتر ناصر شاهنشوشی» عضو هیات علمی گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه فردوسی و «دکتر جواد کریمی» محقق و عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در گفت‌وگو با پژوهشگر ایرنا به تشریح وجود بقایای سم و کود و پیامدهای آن بر سلامت انسان و امنیت غذایی و نیز اقتصاد کشاورزی پرداخته و بر مدیریت بر چرخه تولید و عرضه در این حوزه، ساماندهی فرآیندها و تولید و واردات سموم با کیفیت به همراه مجموعه اقدامات نظارتی و راهبردی و اجرایی تاکید کردند
آفت‌کش‌ها و سموم تولید داخل بالاترین کیفیت را دارد
«علیرضا مهاجر» معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی در این زمینه می‌گوید: در تولید آفت‌کش‌ها بالاترین تکنولوژی‌ها وجود دارد تا محصولات تولیدی، کمتر به انسان و محیط زیست و سایر موجودات آسیب بزند. محصولات کشاورزی تولید داخل اگر هنگام ارسال آلوده باشد، برگردانده می‌شوند و این مسائل طبیعی است؛ ضمن آنکه از ۶۰۰ هزار تن سیب زمینی که امسال صادر کردیم ۵۰ تن آن برگشت خورد زیرا همراه سیب‌زمینی‌ها خاک بود، خاک که آلودگی نیست.
«مسعود گیل‌آبادی» رئیس انجمن تولید کنندگان سموم کشور نیز در این رابطه به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: سم تولید داخل از با کیفیت‌ترین سموم است. سه، چهار سال قبل که تحریم‌ها تشدید شد کشاورزان برای سم و علف‌کش‌ها نگران شدند اما اکنون عمده نیاز داخل و بهترین سم تولید می‌شود.
وی می‌افزاید: ۴۰۰ نوع سم ثبت شده در کشور داریم که ۱۷۹ مورد آن در کشور مصرف می‌شود و از این میان ۵۰ تا ۶۰ درصد آنها پرمصرف هستند. علاوه براین به دنبال آن نیستیم که همه سموم را تولید کنیم؛ در واقع سه تا پنج درصد سموم اروپایی را در داخل کشور نداریم و برای واردات این میزان استقبال می‌کنیم اما دلیلی ندارد که سایر سمومی که در داخل تولید می‌شود، وارد شود.
وی با بیان اینکه در سال ۱۳۹۸ تقریبا ۵۰ درصد سموم ما وارداتی بود و آن زمان، برگشت محصولات را هم بیشتر داشتیم، ادامه می‌دهد: در واقع در مساله باقیمانده سموم، همین ناخالصی‌ها در سموم آماده وارداتی ممکن است یک تا ۵ درصد و حتی بیشتر باشد اما با همه اینها، مساله اصلی باقیمانده سموم مربوط به نوع و زمان مصرف سموم توسط کشاورز است.
مساله باقیمانده سموم و نیترات در محصولات جدی است
وزارت بهداشت و درمان نیز یکی از متولیان حوزه سلامت محصولات کشاورزی است که در این رابطه یک کارشناس این حوزه در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا تصریح می‌کند: مهمترین مشکل امروز ما در حوزه سلامت غذا، استفاده نامناسب از سموم دفع آفات و کودهای شیمیایی است که چون به جا، بهینه و به موقع استفاده نمی‌شود شاهد باقیمانده سموم و میزان زیاد نیترات در محصولات کشاورزی هستیم. در واقع تجمع نیترات در محصولات کشاورزی ناشی از مصرف نابه‌جا و زیاد کودهای ازته است.
هر محصول کشاورزی شامل میوه و صیفی‌جات و غلات اگر باقیمانده سموم یا نیترات بیش از استاندارد داشته باشد سلامت افراد را به خطر می‌اندازد و و امروزه ابتلا به بیماری‌های خطرناک مانند سرطان با سموم مانده در مواد غذایی ثابت شده استوی که نخواست نامش ذکر شود با تاکید بر این که این باقیمانده سموم عواقب و عوارض متعددی بر سلامت جامعه دارد، می‌افزاید: خاک در صورتی که حاوی آلاینده‌هایی چون فلزات سنگین باشد آلوده است، آب و حتی هوا هم چنین آلودگی‌هایی دارد و نیازمند اقداماتی زیربنایی در این زمینه هستیم.
وی می‌گوید: هر محصول کشاورزی شامل میوه و صیفی‌جات و غلات، اگر باقیمانده سموم یا نیترات بیش از استاندارد داشته باشد سلامت افراد را به خطر می‌اندازد و امروزه ابتلا به بیماری‌های خطرناک مانند سرطان با سموم مانده مواد غذایی ثابت شده است.
این کارشناس اظهار می‌کند: از جمله چالش‌های گزارش شده در سال‌های قبل استفاده از سموم پرخطر بوده و به نظر می‌رسد بخش زیادی از سموم پرخطر مورد استفاده کشاورزان، سموم قاچاق است.علاوه براین کیفیت پایین سموم هم مساله‌ای دیگر است که به دلیل تحریم و مشکلات موجود از کشورهایی خریداری می‌شود که کیفیت پایین‌تری دارد و مشکل ناآگاهی کشاورزان نسبت به روش صحیح استفاده از سموم هم مشکل جدی دیگر این حوزه است.
وی تصریح می‌کند: علاوه بر وزارت جهاد کشاورزی که سلامت محصولات را در سطح تولید دنبال می‌کند ما هم در وزارت بهداشت و درمان از طریق سازمان غذا و دارو، سلامت محصولات را در سطح عرضه بررسی کرده و به طور مرتب از محصولات نمونه‌برداری می‌شود.
با تشدید تحریم‌ها ورود آفت‌کش‌های استاندارد متوقف شد
«جواد کریمی» یک کارشناس و محقق حوزه اقتصاد کشاورزی می‌گوید: با تحریم‌های اعمال شده بر کشور در سال‌های اخیر ورود آفت‌کش‌های استاندارد از تولیدکننده معتبر که پیشتر انجام می‌شد با اختلال مواجه یا متوقف شد.
وی می‌افزاید: از این‌رو کشاورزان برای آنکه محصول خود را از گزند آفات مصون نگه دارند به استفاده از آفت‌کش‌هایی روی آورده‌اند که برخی از آنها به شکل غیر رسمی وارد شده و گاه قیمت و کیفیت پایین‌تر آنها در قیاس با انواع رسمی منجر به کارایی کمتر آنها در کاهش انبوه آفات و بیماری‌های گیاهی شده و به همین دلیل کشاورز دفعات و میزان استفاده را تغییر و افزایش دهد یا به ترکیبات غیرمعمول متوسل شود.
عمده سموم دنیا در دو کشور تولید می‌شود
گیل‌آبادی رئیس انجمن تولیدکنندگان سموم کشور در این مورد می‌گوید: ۹۰ درصد مواد اولیه سموم کشاورزی دنیا را هند و چین تولید می‌کنند که ما نیز از این کشورها ماده اولیه تهیه می‌کنیم و مشکلی بابت مصرف آنها وجود ندارد.
وی با رد مباحث مطرح شده مبنی بر اینکه استفاده از سموم چینی یکی از دلایل آلودگی محصولات کشاورزی ایران است، می‌افزاید: شرکت‌های بزرگ چند ملیتی هم نیاز خود به مواد اولیه را از این دو کشور تامین می‌کنند و چون براساس استاندارد فائو انجام می‌شود کیفیت همه آنها یکی است و مواد اولیه و نیز سموم آماده باید دارای تائیدیه این کشورها باشد و در مرحله بعد برای بررسی در اختیار سازمان حفظ و نباتات وزارت جهاد کشاورزی گذارده می‌شود و در صورت مطابقت با استاندارد فائو؛ سازمان استاندارد و تحقیقات ثبت سفارش می‌دهد.
میانگین میزان مصرف سالانه سم در کشور ۴۰ هزار تن است که این میزان در واحد سطح کمتر از اروپا است و ۷۵ درصد آن تولید داخل و بقیه وارداتی استوی عنوان می‌کند: همه این مراحل نظارتی هم برای تامین مواد اولیه تولید داخل و هم سموم وارداتی انجام می‌شود ضمن آنکه بخش کنترل کیفیت کارخانجات هم فعال بوده و همه آزمایشات را انجام می‌دهند و سپس، نمونه‌برداری توسط سازمان حفظ نباتات از خط تولید و بازار انجام و بازخورد آن از مصرف‌کننده و کشاورز هم گرفته می‌شود.
گیل‌آبادی با بیان اینکه به طور میانگین میزان مصرف سالانه سم کشور ۴۰ هزار تن است، می‌گوید: این میزان در واحد سطح کمتر از اروپاست و از این میزان مصرف سموم، ۷۵ درصد تولید داخل و بقیه وارداتی است.
وی، ظرفیت اسمی تولید سموم در داخل را ۲۵۰ هزار تن اعلام می‌کند و می‌افزاید: اکنون ۳۰ هزار تن سم مورد نیاز را خود را تولید می‌کنیم؛ ضمن آنکه نظارت بر مواد اولیه وارداتی هم قابل اجراست و بسیاری از مواد اولیه را با خلوص ۹۸ درصد وارد می‌کنیم اما میزان ناخالصی‌های سموم آماده وارداتی مشخص نیست.
امکان تقلب در بازار سم وجود دارد
«شاهپور علایی»معاون وزیر جهادکشاورزی و رئیس سازمان حفظ نباتات کشور ۶ دی‌ماه ۱۴۰۰ در مصاحبه‌ای گفته: ۹۸ درصد سموم مورد نیاز کشور وارداتی است؛ برخی سموم در داخل کشور و با استفاده از فرمولاتورها و به صورت تکنیکال تولید می‌شود؛ علاوه بر آن تا ۷ هزار تن سم آماده نیز به صورت آماده وارد ایران می‌شود و تا ۲۸ هزار تن سم نیز با استفاده از ماده مؤثره در داخل ایران فرآوری می‌شود. با وجود همه نظارت‌ها، البته امکان تقلب در بازار سموم مانند همه محصولات دیگر وجود دارد که نباید به‌حساب سازمان حفظ نباتات گذاشته شود.
به گفته وی، به علت تحریم‌ها، تنوع و کیفیت سموم کشاورزی وارداتی کاهش یافته است. پیش از این، سموم از کشورهای مختلف و با تنوع بیشتری وارد می‌شد اما بعد از تحریم‌ها، سم فقط با تکنولوژی کشورهای چین و هند وارد می‌شود. طبیعی است که ما فناوری این کشورها را در تولید و عرضه سم به‌دلیل تنگناهای مناسبات تجاری و جابه‌جایی پول پذیرفته‌ایم. وقتی مبدأ واردات سم محدود است، باید نظارت بیشتری داشته باشیم.
۱۱ درصد سموم مصرفی در کشور پرخطر است
گیل‌آبادی رئیس انجمن تولیدکنندگان سموم در این زمینه می‌گوید: چند سالی است رویکرد سازمان حفظ نباتات تغییر کرده و تولید کننده‌ها هم در پی آن هستند که سموم کم خطر را جایگزین محصولات پرخطر کنند. اکنون از کل سموم مصرفی، ۱۱ درصد پرخطر است.
اما «مهدی حسینی» رئیس انجمن وارد کنندگان سم و کود کشور در مصاحبه‌ای می‌گوید: سبد ثبتی سموم کشور که سازمان حفظ نباتات مطرح می کند ۵ درصد سموم پرخطر و بقیه آن متوسط و کم خطر هستند. اما آنچه اهمیت دارد و در سفره مردم می‌آید، آن چیزی است که مصرف می‌شود نه آن چیزی که ثبت شده است.
وی می‌افزاید: بر این اساس ۲۳ درصد از سموم مصرف شده در کشور در گروه پرخطر و ۷۷ درصد آن در گروه متوسط و کم خطر قرار می‌گیرند.
حسینی با رد آمار سازمان حفظ نباتات در زمینه میزان مصرف آفت‌کش‌ها در کشاورزی ایران می‌گوید: دو دسته سبد سموم در کشور استفاده می‌شود؛ یک سبد تعداد سموم ثبت شده یا درصد سموم ثبت شده و دیگری سبد مصرف سموم؛ باید به این نکته اشاره کنم که همه سموم ثبت شده در کشور مصرف نمی‌شوند.
نباید از آفت‌کش‌ها هراسید
«سید جواد نوروزیان» رئیس اداره آفت‌کش‌های سازمان حفظ نباتات وزارت جهاد کشاورزی هم در این زمینه با تاکید بر اینکه نباید از آفت‌کش‌ها هراسید، می‌گوید: در راستای حفظ و تامین سلامت تولیدات کشاورزی، مصرف آفت‌کش‌های پرخطر از ۲۹ درصد در سال ۷۵ اکنون به ۲ درصد رسیده است و بر اساس مصوبه امسال ۹۸ درصد سموم مصرفی در گروه کم و متوسط خطر و فقط ۲ درصد در گروه پرخطر هستند.
نوروزیان افزود: هر سال هیات نظارت بر سموم که مجموعه‌ای فراسازمانی و متشکل از وزارت جهادکشاورزی، بهداشت و درمان، قوه قضائیه و غیره است در تصویب آفت‌کش‌ها همه جوانب را مورد بررسی قرار داده و سپس مصوب می‌کند که در سال ۱۴۰۰ تمرکز بر مصرف ۹۸ درصد سموم کم و متوسط خطر بود.
آمارها نشان می‌دهد کشور جایگاه خوبی در دنیا دارد؛ بر اساس آمار فائو در ۲۰۱۹ ایران رتبه ۵۴ را در مصرف سم در دنیا دارد؛ مصرف سم در ایران چهار دهم کیلوگرم در هکتار است که از سرانه کشورهای اروپایی و آمریکایی هم پایین‌تر استوی تاکید می‌کند: از آفت‌کش‌ها نباید ترسید، زیرا کنترل بخشی از آفات مثل جونده‌ها از جمله موش و غیره از این طریق انجام می‌شود و در بسیاری از نقاط دنیا هم مورد استفاده است و در صورت رعایت الزامات مشکلی ایجاد نمی‌کنند. با همه اینها ما تعداد آفت‌کش‌های پرخطر مورد استفاده را کاهش داده‌ایم و اکنون در مجموع آنهایی که در کشور برای تولیدات غذایی استفاده می‌شود ۱۱ درصد است.
نوروزیان می‌گوید: سبد آفت‌کشی در ایران در سال ۹۰ دارای ۹ مورد آفت‌کش غیرشیمیایی بود که این تعداد در سال ۹۹ به ۵۰ مورد رسید و اکنون ۶۰ مورد است که کاملا سالم و بی‌ضرر بوده و برای بیش از ۷۰ آفت مهم استفاده می‌شود.
وی بیان می‌کند: کم کردن مصرف سموم شیمیایی و گسترش کاربرد همین آفت‌کش‌های غیرشیمیایی اولویت سازمان حفظ نباتات است وآفت‌کش‌هایی پرخطر مانند «کلروتالونیل» و «پاراکوات» و «بوتاکلر» و ... را هم از ابتدای امسال ممنوع کرده‌ایم.
وی ادامه می‌دهد: این سازمان همزمان با ترویج مصرف آفت‌کش‌های غیرشیمیایی و نگاه به آفت‌کش‌های سازگار با محیط زیست و کم خطر، حذف آفت‌کش‌های پرخطر را در دستور کار خود قرار داده است.
وی با تاکید بر اینکه بیشتر آفت‌کش‌ها مشکلی برای تولید و سلامت محصول ندارند، می‌گوید: عمده ماده اولیه این آفت‌کش‌ها را نیز هند و چین تولید می‌کنند.
نوروزیان در مورد مصرف سم می‌گوید: آمارها نشان می‌دهد کشور ما جایگاه خوبی در دنیا دارد؛ بر اساس آمار فائو در سال ۲۰۱۹ ایران رتبه ۵۴ را در مصرف سم در دنیا دارد؛ مصرف سم در ایران چهار دهم کیلوگرم در هکتار است که از سرانه کشورهای اروپایی و آمریکایی هم پایین‌تر است.