به گزارش ایرنا، شیوع ویروس کرونا و بروز جنگ میان روسیه و اوکراین نیز تهدیدی جدی و فاجعه‌بار برای زنجیره جهانی تامین مواد غذایی در جهان به وجود آورده است.
به عبارت دیگر، از آنجا که اوکراین و روسیه روی هم بیش از یک چهارم تجارت جهانی گندم (حدود ٣٠ درصد)، یک پنجم فروش ذرت و ٨٠ درصد از صادرات جهانی آفتابگردان را بر عهدە دارند، مادامی که جنگ و تنش بین این دو کشور کلیدی در حوزه امنیت غذایی جهان ادامه داشته باشد، کشورهای عمدە وارد کنندە محصولات غذایی از روسیە و اوکراین ناچار خواهندبود دنبال راە حلی جایگزین برای تامین مواد غذایی خویش باشند.
عدم حضور محصولات تولیدی روسیە و اوکراین در بازار جهانی به دلیل جنگ تهدیدی جدی برای امنیت غذایی بسیاری از کشورهای دنیا محسوب می‌شود، بنابر این روی آوردن به کشت فراسرزمینی می تواند راهکاری مناسب در این خصوص به شمار آید.
بنظر می رسد بحران غذا و ناامنی غذایی تنها یکی از تبعات جنگ در اوکراین باشد که با توجه به خشکسالی و تغییرات اقلیمی و همچنین شیوع کرونا، بخش قابل توجهی از مردم در سراسر جهان را متاثر کرد و جمعیت مواجه با ناامنی غذایی را به میزان قابل توجه افزایش داد.
به استناد آمار، حمله روسیه به اوکراین در اواخر فوریه (اسفند۱۴۰۰) قیمت جهانی مواد غذایی را که از قبل نیز با تورم مواجه بود، به طرز چشمگیری بدتر کرد..
با آغاز جنگ اوکراین و توقف صادرات این کشور، شاخص قیمت مواد غذایی «سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد» (فائو) که قیمت‌های بین‌المللی کالاهای غذایی در سطح جهان را رصد می‌کند، در ماه مارس به بالاترین حد خود از زمان شروع رکوردها در سال ۱۹۹۰ رسید.
اکنون سوال اینجاست آیا کشت فراسرزمینی می‌تواند راهکاری مناسب برای مقابله با این بحران باشد که هر روز بر وسعت آن افزوده می‌شود؟
اهمیت کشت فراسرزمینی
کشت فراسرزمینی به معنای کاشت و برداشت انواع محصولات کشاورزی با هدف ارتقای امنیت غذایی و تامین نیازهای صنایع مرتبط در خارج از محدوده مرزی ثبت شده یک کشور توصیف می‌شود که می‌تواند از چند سانتی‌متر شروع شود و تا چندین هزار کیلومتر هم ادامه یابد.
در ۶۲ کشور جهان، کشاورزی فراسرزمینی انجام می‌شود، قاره آفریقا میزبان ۴۹ درصد از کشت فراسرزمینی جهان بوده و بازیگران عمده این کشت نیز اقتصادهای در حال ظهور در شرق آسیا و جنوب آمریکا، کشورهای حوزه خلیج فارس و کشورهای شمال آمریکا و اروپا هستند.
کشورهایی مانند هند، چین، آمریکا و مالزی در صدر کشورهای فعال در کشت فراسرزمینی قرار دارند.
همچنین کشورهایی چون مناطق آفریقایی، جنوب آسیا و آسیای مرکزی، امریکای لاتین، روسیه، اوکراین و استرالیا که از زمین و آب زراعی فراوانی برخوردار هستند، در صدر کشورهایی قرار دارند که متقاضیان زیادی در سراسر جهان تمایل دارند کشت فراسرزمینی در آنها انجام دهند.
نگاهی به روند کشت فراسرزمینی در دنیا نشان می‌دهد، از سال۲۰۱۷ با قطعی‌شدن روندهای افزایش قیمت جهانی غلات طی یک دهه پیش‌رو، تقاضا برای اجاره اراضی در حوزه اوراسیا افزایش یافته است.
بدین ترتیب جریان سرمایه‌گذاری‌ها از مقاصد سنتی کشت فراسرزمینی نظیر کنیا، اوگاندا، لیبریا، برزیل، آرژانتین، ماداگاسکار، سودان، سیرالئون، غنا و موزامبیک به سمت حوزه‌های جدیدتر در آسیای‌مرکزی، افغانستان، کامبوج و اندونزی تغییرجهت داده است.
براین اساس نیز در سال‌های اخیر ارمنستان، ازبکستان، اوکراین، روسیه، قرقیزستان و رومانی گزینه‌های مناسبی برای کشت فراسرزمینی بودند، در واقع این کشورها مقصد کشت فراسرزمینی آلمان، امارات، اردن، قطر، عربستان، ایتالیا و هلند هستند.
به استناد گزارشهای خبری، کشورهای اندونزی، فیلیپین و کامبوج در آسیا و کشورهای سودان، موزامبیک و کنگو در میان کشورهای آفریقایی مورد بیشترین کشت فراسرزمینی واقع شده‌اند.
از دیگر سو، به باور کارشناسان، افزایش روز افزون جمعیت، کمبود آب، نگرانی از تکرار بحران قیمت مواد غذایی ناشی از جنگ اوکراین و افزایش نگرانی ها از تداوم شیوع ویروس کرونا و همچنین شمار دیگری از عوامل سبب شده است که کشورهای مختلف در منطقه آسیا-اقیانوسیه به سوی مساله کشت فراسرزمینی گرایش پیدا کنند.
برپایه پیش‌بینی سازمان ملل متحد، جمعیت جهان در سال ۲۰۵۰ به حدود ۹.۱ میلیارد نفر می‌رسد. از دیگر سو افزایش روند مهاجرت از روستاها به شهرها، بالارفتن درآمد طبقه متوسط موجبات افزایش تقاضا برای خرید مواد غذایی شده است که این مساله می تواند امنیت غذایی را در جهان در معرض تهدید جدی قرار دهد.
از دیگر سو، ایمنی و امنیت غذایی به مفهوم دسترسی آحاد مردم به غذای سالم و کافی یکی از سرفصل‌های مهمی است که از سوی مسئولان و سیاست‌گذاران کشورهای مختلف دنیا به کار گرفته می‌شود که با اشکال مختلفی چون ارتقای بهره‌وری کشاورزی و سرمایه‌گذاری زیربنایی در این صنعت و روی آوردن به کشت‌های فرا سرزمینی در نظر گرفته می‌شود.
به باور کارشناسان انجام کشت فراسرزمینی مزایای فراوانی از جمله افزایش اشتغال، توسعه فناوری، رشد تجارت، ایجاد بازارهای جدید و کمک به تقویت اقتصادی محلی دارد.
بنا به گفته کارشناسان، اولین و مهمترین مزیت کشت فراسرزمینی جلوگیری از هدررفت آب است که با توجه به شدت بحران آب در آسیا در جهت بهره‌ور کردن کشاورزی موجود و استفاده از روش‌های آبیاری و کاشت، داشت و برداشت نوین و کاشت محصولات آب‌بر در سایر کشورها و ایجاد کشت فراسرزمینی گام برداشت..
مزیت دوم این طرح، افزایش تولید محصولات کشاورزی و آسودگی خیال از تامین امنیت غذایی است. ضمن اینکه تبدیل فناوری و دانش به محصول، یکی دیگر از مزایای کشت فراسرزمینی به‌شمار می‌آید.
در منطقه آسیا-آقیانوسیه، آسیای مرکزی به سبب شکل گیری جمهوری های جدید روند جدیدی را در مسیر توسعه و تحول آغاز کرده است. چرا که ظرفیت‌های متعدد این منطقه از جهان سبب شده است کشورهای فراوانی علاقمند به حضور در این منطقه و توسعه روابط با بازیگران آن باشند.
چین
چین بیش از یک‌ششم جمعیت جهان را به خود اختصاص داده است. طبق آخرین ارقامی که سازمان ملی آمار چین منتشر کرده است، جمعیت چین در سال ۲۰۲۱ بیش از یک میلیارد و ۴۱۲ میلیون نفر رسیده است.
به استناد آمارها، شهروندان چینی به‌طور متوسط ۲۰ درصد از غذای دنیا را مصرف می کنند اما این کشور تنها ۹ درصد از اراضی قابل کشت دنیا را در اختیار دارد. در نتیجه مقامات چین تصمیم گرفتند با هدف تامین مواد غذایی مورد نیاز جمعیت خود، به کشت فراسرزمینی روی آورند.
در حال حاضر بزرگترین پروژه کشت فراسرزمینی برنج چین در آفریقا در کشور موزامبیک در حال اجراست. چین قصد دارد با استفاده از زمین های کشاورزی گسترده، منابع فراوان آبی و آب و هوای مساعد این کشور آفریقایی، بیش از ۲۰ هزار هکتار از زمین‌های این کشور را زیر کشت ببرد.
قزاقستان
قزاقستان بزرگترین کشور آسیای مرکزی است که از ۲۲۲ میلیون هکتار اراضی کشاورزی برخوردار است و محیط مناسبی برای کشت فراسرزمینی محسوب می‌شود.
به استناد گزارشهای خبری، قزاقستان از کشت فرا سرزمینی ایران در آن کشور حمایت می کند.
به گفته محمد اشرف اکبری رییس مرکز نوآوری و تبادلات تجاری ایران و قزاقستان، با بیان اینکه قزاقستان کشوری پهناور دارای اراضی کشاورزی مناسب غنی و پر آب است در آبان ماه ۱۴۰۰ گفت: این کشور همچنین دارای مناطق سردسیر است که کشاورزان ایرانی می توانند غلات، ذرت، دانه های روغنی و عدس کشت کنند.
اکبری گفت: مناطق جنوبی این کشور نیز گرمسیر است که می توان در این مناطق برنج کاری کرد.
«مجید صمدزاده صابر» سفیر جمهوری اسلامی ایران در قزاقستان، دی ماه سال جاری طی گزارشی در مصاحبه با ایرنا با اشاره به ظرفیت‌های قزاقستان در حوزه کشاورزی، دامداری و شیلات، این کشور را یکی از اولویت‌های کشت فراسرزمینی ایران بر شمرد.
افغانستان
در حال حاضر مساله کم آبی یکی از مهمترین مسائل در جهان به ویژه آسیا به شمار می آید و کشور ایران نیز از این قائده مثتنی نیست. در حال حاضر ایران نیز با هدف نجات خود از بحران کم آبی، برنامه هایی را برای کشت فرا سرزمینی در کشورهای مختلفی از جمله افغانستان درنظر گرفته است.
به عنوان مثال هم اینک سه استان افغانستان در همسایگی استان خراسان رضوی۲۰۰ هزار هکتار اراضی مستعد کشاورزی دارند که می‌توان از این عرصه برای کشت فراسرزمینی بهره برده و بخش زیادی از دانه‌های روغنی مورد نیاز این استان را از این راه تامین کرد.
همچنین استان کم آب و مرزی خراسان رضوی بهترین فرصت برای توسعه کشت فراسرزمینی محصولات آب بری مانند چغندرقند را در همسایگی خود یعنی افغانستان دارد که نه تنها تحقق این مهم باعث استحکام روابط تجاری دو کشور می‌شود بلکه توجیه اقتصادی و درآمد بیشتری نیز برای استان دارد.
آمارها نشان می دهد ایران بخشی از شکر مورد نیاز خود را از محل واردات تامین می‌کند. از اینرو می‌توان با کشت چغندرقند در کشور همسایه به جای شکر، چغندرقند را وارد و تبدیل به شکر کند که برای هر دو کشور هم صرفه اقتصادی داشته و هم علاوه بر اشتغالزایی و ارتقای توان تولید بخش صنعت، هزینه کمتری در واردات شکر به دولت ایران تحمیل شود.
خراسان رضوی با ۳۰۲ کیلومتر مرز مشترک با کشور افغانستان، استانی است که بیشترین مراودات تجاری را با آن کشور دارد.
استرالیا
به گفته کارشناسان، استرالیا یکی از بزرگترین کشورهای اجاره‌دهنده زمین در منطقه آسیا-اقیانوسیه به‌شمار می‌آید. استرالیا به سبب برخورداری از شرایط مناسب کشاورزی به‌عنوان کشوری مناسب برای انجام کشت فراسرزمینی محسوب می‌شود.
در حال‌حاضر شماری از کشورها از جمله عربستان‌سعودی خواستار انجام کشت فراسرزمینی در استرالیا هستند. گزارشهای خبری نشان می‌دهد، عربستان دست‌کم ۶۰میلیون دلار برای کشاورزی فراسرزمینی در استرالیا سرمایه‌گذاری کرده است.
هند
هند از جمله کشور هایی است که در تولید غلات یکی از کشورهای برجسته به شمار می‌آید .
در حال حاضر، خشکسالی و گرمای کم‌سابقه سبب شده است هند به عنوان دومین تولیدکننده بزرگ گندم در جهان، صادرات این محصول را به طور کامل متوقف کند.
نظر به تغییر شرایط اقلیمی و افزایش روز افزون جمعیت هند، این کشور در زمینه تولید غلات که جیره اصلی غذایی مردم به شمار می‌آید با مشکل روبرو شده است.
در حال حاضر هند اقداماتی را جهت انجام کشاورزی فراسرزمینی در استرالیا انجام داده و تولید محصولات زراعی و باغی را در چند سال گذشته در استرالیا شروع کرده است.
گفتنی است در چند سال اخیر، کشاورزان هندی اقدام به خرید زمین های کشاورزی در استرالیا کرده اند.
ایران
به استناد گزارشهای خبری، ایران به سبب قرارگیری در کمربند خشک جهانی، تغییر پذیری شدید اقلیمی، بارش به میزان یک سوم متوسط جهانی، خشکسالی‌های متعدد و مصرف بالای آب، نیازمند ایجاد تنوع کشت در محصولات غذایی و کشاورزی به روش‌های متنوع دارد و کشت فراسرزمینی راهکار نجات ایران از بحران آب به شمار می‌آید.
به گزارش ایرنا، دولت سیزدهم از ابتدای فعالیت خود تاکنون برای ارتقای بخش کشاورزی و تامین امنیت غذایی کشور اقدامات موثری از جمله پیگیری کشت فراسرزمینی، کشت قراردادی و الگوی صحیح کشت را در به طور جدی دنبال کرده، به طوری که بخشی از این اقدامات با وجود تحریم‌ها محقق شده است.
چند سالی است که بحث کشت فراسرزمینی در کشور ما مطرح شده و حالا با توجه به وقوع خشکسالی در بسیاری از استان‌ها، محدودیت شدید منابع آبی و تاثیر آن بر وضعیت معیشتی مردم بیش از هر زمانی نمایان شده است.
از دیرباز یکی از آرزوها خودکفایی کشور در تولید محصولات راهبردی کشاورزی مثل گندم، دانه‌های روغنی، نهاده‌های دامی بوده است، اتفاقی که نیازمند منابع آبی در استان‌های مختلف است اما به دلیل خشکسالی‌های پی در پی این سال‌ها و کمبود منابع آبی در بسیاری از استان‌ها مدت زمانی است که محقق نشده و همین موضوع باعث شده از طرحی به نام کشت فرا سرزمینی یاد شود.
از آن جایی که بیش از ۱۸ میلیون هکتار از اراضی کشور زیر کشت محصولات کشاورزی قرار داد و حدود ۸۵ درصد از آب شیرین کشور در حوزه کشاورزی مصرف می‌شود، کشت فراسرزمینی می‌تواند میانبری برای توسعه کشاورزی باشد و هم باعث احیای منابع آبی کشور شود.
اکبر فتحی رئیس سازمان جهادکشاورزی آذربایجان شرقی چندی پیش با بیان اینکه کشت فراسرزمینی با واردات محصول از کشورهای دیگر متفاوت است، افزود: برخی ممالک استعداد بالقوه برای تولید محصولات کشاورزی دارند اما دانش و ابزارهای لازم برای تولید ندارند که می توانیم با شناسایی ظرفیت این کشورها برای تولید محصول مورد نیاز خود استفاده کنیم.
اکبر فتحی با بیان درجه اهمیت کشت محصولات راهبردی در داخل کشور گفت: همواره باید محصولات استراتژیک و ضروری در داخل کشور تولید شوند، زیرا که روابط خارجی و اتقاقات غیر مترقبه مثل بیماری کرونا می تواند باعث قطع ارتباط با دیگر کشورها شده و کشت فراسرزمینی با مشکل مواجه شود.
وی با اشاره به اینکه کشت فراسرزمینی با برنامه ریزی های سازمان جهادکشاورزی استان آذربایجان شرقی با تفاهم با کشور گرجستان در تولید محصول ذرت اجرا شده و نتایج خوبی به دست آمده است، خاطرنشان کرد: هر سال به طور میانگین حدود ۱۴ میلیون تن نهاده های دامی به داخل کشور وارد می شود که اگر بتوان این نیاز را از طریق کشورهای مجاور و به صورت کشت فراسرزمینی تامین کرد، از لحاظ اقتصادی خیلی به صرفه خواهد بود.
چندی پیش نیز روسیه نیز پیشنهاد در اختیار قراردادن ۱۰۰ هزار هکتار زمین به ایران برای کشت فراسرزمینی را داد؛ به طوری که اوایل خردادماه امسال یک هیات تجاری روسی در سفری که به ایران داشت، پیشنهاد کرد که ایران بیش از ۱۰۰ هزار هکتار زمین کشاورزی در روسیه را در اختیار بگیرد و «کشاورزی فراسرزمینی» انجام دهد. این پیشنهاد که در نوع خود کم‌سابقه است و به دلیل شرایط تحریمی که ایران و روسیه در آن قرار دارند، شاید از همیشه قابل اجراتر باشد.
با این حال کشورهای دیگری از جمله ارمنستان و غنا هم پیشنهادهایی برای کشت در آن کشور داشته‌اند که می‌تواند به افزایش کشت فرا سرزمینی کشورمان کمک کند.
به طوری که چندی پیش در سفر هیاتی از غنا به ایران برای حضور در هفتمین اجلاس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی، کشت فراسرزمینی ۵ هزار هکتار نهاده دامی ایران در کشور غنا پیشنهاد داده شد.