حجاب به عنوان یکی از عناصر شاخص فرهنگی جامعه ایرانی، این روزها بحث‌ونظرهای زیادی را به خود اختصاص داده است.
هفته گذشته بود که رئیس‌جمهوری در جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره موضوع حجاب و عفاف، دبیرخانه شورا را موظف کرد با همکاری همه دستگاه‌ها و نهادهای فرهنگی و اجرایی نسبت به اجرای قانون مصوب مجلس شورای اسلامی و قانون سال ۱۳۸۴ شورای عالی انقلاب فرهنگی اهتمام لازم را داشته باشند.
در همین ارتباط، رئیس دستگاه قضا نیز دیروز در نشست شورای عالی قوه قضاییه اظهار داشت: در مقوله حجاب و عفاف، همه بخش‌ها و مسئولان ذیربط اعم از دادستان، قاضی و ضابطین باید در چارچوب قانون گام بردارند. باید توجه داشت که در این زمینه نمی‌خواهیم کار هیجانی و زودگذر انجام دهیم بلکه اقدامات ما باید متقن، مدبرانه، قانونی و توام با آرامش باشد.
ارتباط مقوله فرهنگی و مدنیِ حجاب با سیاست و فرایندهای مرتبط با آن نظیر قانونگذاری مربوط به امروز و دیروز نیست منتها ارتباطی با شکل و ماهیت‌های گوناگون و گاه متضاد. برای نمونه در مقطعی از تاریخ ما رضاشاه با سیاست‌های سکولار و ضدمذهبی بر آن بود تا در حوزه‌های خصوصی مردم دخالت داشته باشد اما این سیاست‌ها با مخالفت‌های مردمی همراه بود به گونه‌ای که یکی از نمونه‌های آن در ۲۱ تیر ۱۳۱۴ خورشیدی در مسجد گوهرشاد اتفاق افتاد و باعث خدشه‌دار شدن مشروعیت رضاخان و کشته شدن تعدادی از مردم شد. (۱)
قیام گوهرشاد اقدامی جمعی در دفاع از حجاب و ارزش‌های اسلامی و اعتراض به سیاست‌های رضاشاه بود که با کشتار بی‌رحمانه‌ای پایان یافت. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی این روز را به نام روز حجاب و عفاف نامگذاری کردند.
دبیر کارگروه زیست عفیفانه: باید این مساله فهم شود که خدا چه توقعی از ما در حوزه زیست عفیفانه دارد و حجاب کجای این منظومه مفاهیم قرار دارد
به مناسبت سالروز حجاب و عفاف، پژوهشگر ایرنا به گفت وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی بیاتی دبیر کارگروه زیست عفیفانه در شورای فرهنگ عمومی کشور پرداخت که در ادامه بخشی از این گفت وگو را می‌خوانیم؛
دبیر کارگروه زیست عفیفانه: درباره عفاف‌سازها و عفاف‌سوزها ضعف عملکردی داریم
حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی بیاتی بر این باور است که در فرایند برنامه‌ریزی حوزه عفاف و حجاب یک سری مشکلات وجود دارد. به گفته وی، مشکل این است که نتوانستیم هنگامی که سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و قانونگذاری می‌کنیم مساله را در پیوند با زیست عفیفانه درک کنیم. این در حالی است نکته مهم جامعه دیدن مساله عفاف و زیست عفیفانه است.
دبیر کارگروه زیست عفیفانه می‌افزاید: ضرورت دارد همه موضوعاتی که مرتبط با عفاف است در گام اول درک کنیم و مراتب پشتیبانی حجاب باید تحقق پیدا کند. شاید مشکل و مساله ما برگردد به این که ما نظام ارتباطی بین مفاهیم مرتبط با مساله عفاف و حجاب نمی‌بینیم و جایگاه حجاب را در منظومه حجاب درک نکردیم؛ همین ضعف آگاهی و ضعف سیاستگذاری باعث می‌شود عملکرد ما دقیق نباشد.
وی این موضوع را با ذکر مثالی از صدر اسلام چنین توضیح می‌دهد: پیامبر اکرم (ص) در زمانی که در مکه بود برای مساله حجاب زمینه‌سازی می‌کرد. ایشان زیرساخت‌های عفاف و پشتیبان‌های آن را درست کرد و دو سال قبل از رحلت به مردم ابلاغ داشت. در سال ۲۱ هجری حکم حجاب در جامعه جاری شد و همه افرادی که مخاطب او بودند آن را اجرا کردند. این در حالی بود که حجاب در جزیره‌العرب در آن هوای گرم طبیعی نبود که اینقدر راحت اجرا شود اما زیرساختی که از سوی خداوند طراحی و به دست پیامبر اجرا شده بود این امر را مهیا کرد. بنابراین اگر بخواهیم عملکردی داشته باشیم باید معطوف به آن مقدمه باشد، باید به این مهم توجه داشت ما در نظام اسلامی باید همه امور مرتبط با عفاف و زیست عفیفانه را درک کنیم و بعد از آن مقدمه‌چینی‌ها را انجام دهیم.
بیاتی بر این باور است که باید فهم روشنی از شبکه مسائل مثل غیرت، مدیریت نگاه، اختلاط با نامحرم و خلوت با نامحرم که برخی از این‌ها عفاف‌ساز بعضی عفاف‌سوز هستند، وجود داشته باشد. بنابر این نخست باید به سیاستگذاری توجه شود؛ چرا که در حال حاضر در این حوزه عملکرد مطلوبی وجود ندارد. با اینکه ما یک تورم قانونی و مصوباتی فراوان در حوزه عفاف و حجاب داریم اما ضعف‌های عملکردی هم داریم که کمتر به آن‌ها توجه می‌شود. باید این مساله فهم شود که خدا چه توقعی از ما در حوزه زیست عفیفانه دارد و حجاب کجای این منظومه مفاهیم قرار دارد و مقدار حساسیت ما روی این حوزه باید کجا باشد. در ضعف عملکرد همین بس که جریان‌های سیاسی از ابتدای انقلاب تا الان به خصوص بعد از پایان جنگ، حجاب را امری سیاسی تلقی کرده و در عمل جریان‌های سیاسی برای رای‌گیری از مساله حجاب به نفع خودشان استفاده کرده‌اند.
مهدی بیاتی: جریان‌های سیاسی از ابتدای انقلاب تا الان به خصوص بعد از پایان جنگ، حجاب را امری سیاسی تلقی کرده و در عمل برای رای‌گیری از مساله حجاب به نفع خودشان استفاده کرده‌اند
نکته دوم در حوزه ضعف عملکردی، طبقه‌بندی اهمیت موضوعات است. اگر به یک مساله مانند بی‌عفتی توجه نشود و برای آن برنامه وجود نداشته باشد، مردم به عنوان ناظران می‌بینند که مسوولان نظام روی حوزه‌ای که بی‌عفتی شدیدتری دارد حساسیت کمتری دارند و اینجا است که مطرح می‌شود مساله ما عفاف و عفیف‌تر شدن نیست. بنابر این باید نخست به مساله عفت‌ورزی توجه شود و دیگران رو به این ماجرا سوق دهیم.
راهِ ترویج حجاب از مسیر زیست عفیفانه
از دیدِ دبیر کارگروه زیست عفیفانه و مدیر موسسه طهورا، یکی از بهترین ابزارهای ترویج حجاب این است که افراد به فطرت خود برگردند و نسبت به مصلحتی که خودِ حجاب دارد، آگاهی پیدا کنند در این راستا بحث معنویت‌گرایی و توجه به خدا می‌تواند به شدت کمک‌کننده باشد.
بیاتی یکی دیگر از راه‌حل‌ها برای ترویج عفاف را تمرکز پیدا کردن روی زیست عفیفانه دانسته و اظهار می‌دارد: باید بتوانیم انواع ابعاد مساله عفاف را درک کنیم و اموری که پشتیبان عفاف و حجاب هستند بشناسیم. در بحث عفاف سه محور عمومی وجود دارد؛ تقویت‌کننده‌های عفاف، تخریب‌کننده‌های عفاف و نمایشگرهای عفاف و اینجا باید جایگاه حجاب معلوم شود. در مرحله نخست باید بتوانیم نگاه جامعی به مساله عفاف داشته باشیم بعد بتوانیم نظام اولویت‌هایمان را پیدا کنیم سپس خط قرمزی در حوزه حجاب ببندیم. همچنین باید چرخش گفتمانی ایجاد شود. در قدم دوم دسترسی‌پذیری به پوشاک عفیفانه برای مومنین اختصاص دهیم و در مرحله سوم افراد فوقِ هنجارشکن را تعزیر و درمان کنیم یعنی محلی باشد که به سوالات این‌ها پاسخ داده شود.
نگاهی گذرا به سایر دیدگاه‌ها
علاوه بر آنچه ذکر شد، دیدگاه‌های دیگری نیز در زمینه ترویج فرهنگ حجاب و عفاف مطرح است که به صورت خلاصه می‌توان به برخی از آن‌ها اشاره کرد؛
۱- این دیدگاه بین نخبگان فرهنگی و سیاسی وجود دارد که نباید بین مساله حجاب با جنس فرهنگی و مدنی با رفتارها و برداشت‌های سیاسی، پیوند متصلب برقرار ساخت چنان که دکتر سیدابراهیم رئیسی در میانه مردادماه ۹۸ و زمانی که در صدر قوه قضاییه بود تصریح داشت نباید تصور کنیم کسی که نسبت به حجاب غفلت یا بی دقتی دارد، لزوما مخالف ارزش های نظام، اسلام و انقلاب است
مدیر موسسه طهورا: مردم به عنوان ناظران می‌بینند که مسوولان نظام روی حوزه‌ای که بی‌عفتی شدیدتری دارد حساسیت کمتری دارند و اینجا است که مطرح می‌شود مساله ما عفاف و عفیف‌تر شدن نیست
۲- پرهیز از هیاهوگری در بحث حجاب و تمرکز بر قانون ضرورتی انکارناپذیر دارد چنان‌که رئیس دستگاه قضا بیان داشته اقدام هیجانی و زودگذر تاثیری نخواهد داشت. هر انسان پاک‌سرشتی اعم از مسلمان یا غیرمسلمان از حیا و عفت استقبال می‌کند و از بی‌حیایی و بی‌عفتی گریزان است، با این حال در مقوله حجاب و عفاف، همه بخش‌ها و مسئولان ذیربط اعم از دادستان، قاضی و ضابطین باید در چارچوب قانون گام بردارند.
۳- تشخیص و بررسی خط و خطوط و انگیزه‌های گوناگون ترویج بی‌حجابی که از دید برخی صاحب‌نظران باید جایگزین برخورد مستقیم با مصادیق شود.
۴- پرهیز از نگاه مطلق‌نگرانه در مقوله حجاب چنان‌که کارشناسان فرهنگی اظهار می‌دارند چادر بخشی از فرهنگ ایرانی است که طی سالیان دراز امتداد داشته است. هر چند از چادر با عنوان «حجاب برتر» یاد می‌شود اما اصل پوشش است. حجت الاسلام نورالله ولی نژاد در خصوص اینکه از نظر اسلام بهترین نوع حجاب چه خصوصیاتی می‌تواند داشته باشد، می‌گوید: در نوع حجاب خیلی اصراری وجود ندارد اما در اصل حجاب اصرار است و باید زن را محافظت و مراقبت کند.
۵- برای تشویق بانوان به حجاب باید کارهای پژوهشی مبتنی بر نیاز جامعه و مطالبات روز انجام شود. زهرا میرشکار کارشناس مسائل مذهبی معتقد است: اگر بخواهیم ترویج فرهنگ حجاب و عفاف در جامعه اثر طولانی داشته باشد باید اندیشه‌ها و تفکر افراد در این زمینه اصلاح شود، وقتی که فکر و اندیشه یک مساله را بپذیرد می‌تواند آثار مثبت و طولانی را در جامعه داشته باشد.
۶- نقش بانوان در پیشرفت فرهنگی جامعه امری انکارناپذیر است همچنین زنان در ترویج فرهنگ ناب اسلامی، تربیت و توجه اعضای خانواده به موازین اسلامی نقش بی‌بدیلی دارند زیرا زنان به عنوان رکن اصلی خانواده محسوب می‌شوند. بنابراین می‌توان با آموزش خانواده‌ها به ترویج حجاب و عفاف پرداخت.
۷- برخی از افراد یا جریان‌ها از مساله حجاب برای رقابت‌های سیاسی استفاده ابزاری می‌کنند. آیت‌الله لطف الله دژکام نماینده ولی‌فقیه در استان فارس معتقد است اینکه یک نفر با ظاهر متدینانه هنجارشکنی دیگران را توجیه کند چون می‌خواهد صندوق رای را به نفع خود پر کند این خیانت است، هر کس می‌خواهد باشد. استفاده ابزاری از مسائلی مانند حجاب یک خیانت به بشریت است.
۸- علاوه بر همه آنچه گفته شد برخی ناظران می‌گویند توجه به دغدغه شغلی و مهیا کردن ازدواج آسان برای جوانان از جمله گام‌های موثر در کاهش دغدغه‌های مربوط به مساله حجاب و عفاف جوانان است. همچنین رسانه‌ها باید به صورت هوشمندانه مروج فرهنگ عفاف و حجاب در جامعه باشند. رسانه‌های ما باید هدایت محور باشند و در تولیدات خود به خصوص تولیدات چندرسانه‌ای الگوسازی درست و مناسب صورت دهند.