این روزها در شبکه‌های اجتماعی شایعات متعدد مربوط به واکسن و دارو ، دست به دست می‌شود. یکی از شایعات مطرح شده، ابهام درباره تاریخ مصرف و انقضای برخی واکسن‌های موجود در شبکه بهداشتی و مراکز واکسیناسیون بوده، اما مهمترین ابهامات درحال گردش در این شبکه‌ها شامل موارد ذیل است:
۱- واکسن آسترازنکای تاریخ گذشته در شبکه بهداشتی و مراکز واکسیناسیون تزریق شده است.
۲- تاریخ انقضای واکسن پاستوکووک یکسال افزایش یافته است.
۳- واکسن‌های موجود در کشور برای امیکرون اثر ندارند.
۴- واکسن‌های کرونا عوارض دارند.
این شایعات به صورت وسیع در شبکه‌های اجتماعی و بین مردم منتشر شده و همزمان با شروع پیک هفتم کرونا و توصیه وزارت بهداشت به تزریق دز یادآور کرونا، تردیدهای زیادی را در بین مردم برای مراجعه به مراکز واکسیناسیون ایجاد کرده به طوری که با وجود اعلام رسمی شروع پیک جدید کرونا هنوز استقبال گسترده‌ای برای تزریق واکسن کرونا در مراکز واکسیناسیون دیده نمی‌شود و تعداد موارد تزریق واکسن کرونا در کشور روزانه عددی بین ۶۰ تا ۷۰ هزار نفر است.
این نوع پست‌ها در بسیاری از شبکه‌های اجتماعی در روزهای گذشته منتشر شده به طوری که موضوع توزیع واکسن‌های تاریخ گذشته آسترازنکا یکی از مطالب پر بحث و پر بازدید در بسیاری از شبکه‌های ارتباطی بوده است. همزمان نامه‌ای نیز با سربرگ معاونت بهداشت وزارت بهداشت در شبکه‌های ارتباطی مجازی دست به دست می‌شود که بر اساس آن تاریخ انقضای واکسن پاستوکووک به یکسال افزایش یافته و این نامه نیز بر موج نگرانی‌ها در بین مردم افزوده است.
واکسن آسترازنکا ۲ هفته تاریخ دارد
برای بررسی این موارد پژوهشگر ایرنا با «کمال حیدری» معاون وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به گفت‌و گو نشست. مسئولی که مدیریت واکسیناسیون کشور را در شبکه بهداشتی کشور به عهده دارد.
حیدری در پاسخ به این پرسش ایرنا که آیا انقضای زمان مصرف واکسن‌های موجود آسترازنکا و توزیع واکسن‌های تاریخ گذشته در مراکز واکسیناسیون صحت دارد؟ می‌گوید: امکان توزیع واکسن تاریخ گذشته در شبکه بهداشت وجود ندارد و به محض انقضای تاریخ به صورت خودکار جمع‌آوری می‌شود.
او می افزاید: واکسن‌های آسترازنکای موجود در کشور هنوز حدود دو هفته دیگر تاریخ دارند و تا آن زمان تزریق می‌شود. بعد از انقضای تاریخ آن جمع آوری می‌شوند و دیگر تزریق نمی‌شود. هر واکسنی که در کشور وجود دارد از سازمان غذا و دارو یک کد دریافت می‌کند. وقتی تاریخ آن می‌گذرد سامانه سازمان غذا و دارو دیگر اجازه ثبت به آن نمی‌دهد و امکان استفاده از آن در شبکه بهداشتی وجود نخواهد داشت.
معاون وزیر بهداشت می‌گوید: به جز آسترازنکا، واکسن خارجی سینوفارم هم در شبکه بهداشتی و سبد واکسیناسیون کشور وجود دارد. این واکسن هنوز حدود ۶ ماه تاریخ مصرف دارند و مشکلی برای توزیع و تزریق آن وجود ندارد. با توجه به تولید انبوه و متنوع واکسن کرونا در داخل کشور دیگر نیازی به واردات این واکسن از خارج نداریم و از آبان سال ۱۴۰۰ دیگر واکسن خارجی وارد کشور نشده است. برنامه‌ای برای واردات واکسن کرونا از خارج نداریم مگر اینکه برای واکسیناسیون مسافران خارج از کشور به صورت محدود نیاز باشد.
واکسن‌های آسترازنکای موجود در کشور هنوز حدود دو هفته دیگر تاریخ دارند و تا آن زمان تزریق می‌شود. بعد از انقضای تاریخ آن جمع آوری می شوند و دیگر تزریق نمی‌شود. هر واکسنی که در کشور وجود دارد از سازمان غذا و دارو یک کد دریافت می‌کند، وقتی تاریخ آن می‌گذرد سامانه سازمان غذا و دارو دیگر اجازه ثبت به آن نمی‌دهد و امکان استفاده از آن در شبکه بهداشتی وجود نخواهد داشتحیدری می‌گوید: متاسفانه برخی کشورهای خارجی به عللی که شاید سیاسی باشد برای مسافران خارجی تزریق واکسن ایرانی را قبول نمی‌کنند و اصرار دارند که مسافران خارجی واکسن آسترازنکا تزریق کرده باشند. البته برخی کشورها واکسن سینوفارم را هم قبول دارند اگر این محدودیت رفع نشود، ممکن است به صورت محدود و فقط برای مسافران خارجی واکسن خارجی وارد کنیم.
وی می افزاید: کیفیت واکسن‌های کرونای تولید داخل بالا و حتی از برخی واکسن‌های خارجی هم بهتر است. به اندازه نیاز کشور هم تولید داریم و زمینه برای صادرات این واکسن‌ها نیز فراهم شده است. هدف وزارت بهداشت از واکسیناسیون، سلامت مردم است. شائبه‌هایی در فضای مجازی وجود دارد که موجب نگرانی مردم می‌شود. مردم به این شایعات توجه نکنند و اخبار درست را از منابع رسمی و مسئولان وزارت بهداشت دریافت کنند. همه واکسن‌های موجود در کشور تاییدیه سازمان غذا و دارو را دارند و در صورتی که مشکلی از جمله گذشتن تاریخ واکسن یا عوارض قابل توجه وجود داشته باشد اجازه توزیع آن داده نمی‌شود.
حیدری ادامه می‌دهد: واکسیناسیون برای سلامت مردم انجام می‌شود و اگر واقعا واکسن عوارضی برای سلامت مردم داشته باشد قطعا آنها را دور می‌اندازیم زیرا نقض غرض است. مردم مطمئن باشند. وزارت بهداشت هر اقدامی که برای سلامت مردم لازم باشد انجام می‌دهد و در این مورد بسیار سختگیر است.
معاون وزیر بهداشت درباره عوارض واکسن کرونا می‌گوید: هر گونه عوارض این واکسن‌ها در سطح شهرها و بعد استانها ثبت و بررسی می‌شود. عوارضی که تاکنون از این واکسن‌ها گزارش شده در حد تب و لرز و بدن درد بعد از تزریق واکسن بوده که بر طرف می‌شود و عارضه جدی تاکنون از واکسن‌های کرونا نداشته‌ایم. شائبه‌هایی که در فضای مجازی وجود دارد و در کشور ما هم میزان آن زیاد است برای این است که ذهن مردم را به مسائل منفی مشغول کنند.
واکسن کرونا عوارض بلند مدت ندارد
حیدری درباره شایعه کم اثری واکسن‌های موجود در کشور بر ویروس امیکرون و زیر سویه‌های آن نیز توضیح می‌دهد: بخشی از واکسن‌های موجود به ویروس‌های جدید کرونا مثل امیکرون خیلی خوب جواب داده و ایمنی مناسبی ایجاد کرده است. تعدادی از واکسن‌ها هم با توجه نوع ویروس کرونا به روزرسانی می‌شوند. واکسن‌های تولید داخل کیفیت بسیار خوبی دارند. باعث افتخار هستند و همه آنها تاریخ مصرف دارند. افرادی می‌خواهند در جامعه بی‌اعتمادی ایجاد کنند. مردم هوشیار باشند و به شایعات توجه نکنند.
معاون وزیر بهدشت می‌گوید: توجه به ایمنی و اثربخشی داروها و واکسن‌ها جزو وظایف ذاتی وزارت بهداشت است. واکسن کرونا به صورت حاکمیتی برای سلامت مردم توزیع می‌شود و مردم پولی بابت آن پرداخت نمی‌کنند. کنترل آن را وزارت بهداشت انجام می‌دهد. اکنون با توجه به وضعیت کرونا در جامعه مهمترین دغدغه وزارت بهداشت حضور مردم برای تزریق دز یادآور واکسن کروناست. نگران این هستیم که وقت مناسب و طلایی را برای واکسیناسیون را از دست بدهیم امیدواریم با حضور گسترده مردم این نگرانی رفع شود.
حیدری می‌گوید: همه دغدغه‌های که به صورت شائبه در جامعه مطرح می‌شود بیش از همه مورد توجه وزارت بهداشت است. در کمیته‌های علمی کرونا و واکسن بررسی می‌شود. با شواهد علمی و با وسواس زیاد اجازه بروز هیچ مشکلی در روند واکسیناسیون و سلامت مردم را نمی‌دهیم.
«حمیدرضا اینانلو» مدیرکل امور دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو نیز درباره شایعه انقضای تاریخ واکسن آسترازنکا می‌گوید: تاریخ انقضای واکسن داخلی و وارداتی از سوی سازمان غذا و دارو بر اساس مستندات تولید کننده، تعیین و در روی لیبل (برچسب) به همراه کد UID در سامانه مرکزی تیتک ثبت می‌شود. مجوز سازمان غذا و دارو زمان دارد و حتی اگر یک روز از مجوز سازمان غذا و دارو بگذرد، امکان ثبت در سیستم الکترونیک وجود نخواهد داشت و پیام خطای تاریخ منقضی بودن فرآورده صادر می‌شود.
واکسن پاستوکووک مجوز موقت ۶ ماهه داشت. پس از ارائه مستندات تکمیلی در سال جاری، تاریخ انقضای یک ساله برای آن صادر شد همچنین در صورت تعهد بر تکمیل مستندات و مطالعه پایداری تا پایان ۲ سال، تاریخ روی بسته بندی درج و به مرور مطالعات تکمیلی دریافت می‌شودطبق گزارش وزارت بهداشت، او می‌افزاید: دارو و واکسن فرآورده‌هایی هستند که نسبت به تاریخ انقضایشان باید کاملا دقت و حساسیت داشت؛ چرا که اگر تاریخ دارو و واکسن، منقضی شود به هیچ وجه نباید استفاده شود و بحث بی‌ضرر یا بی‌خطر بودن آن، بی‌معنی است.
تایید مجوز یکساله واکسن پاستوکوک در سازمان غذا و دارو
اینانلو درباره مطالب مطرح شده درباره تمدید یکساله تاریخ انقضای واکسن داخلی پاستوکوک نیز توضیح می‌دهد: واکسن‌های کووید۱۹ در ابتدا با مدت زمان کوتاه پایداری مثلا ۶ ماه توزیع می‌شدند. به مرور و با تکمیل‌تر شدن مطالعات پایداری و با ارائه مستندات و بررسی کارشناسی این زمان افزایش یافت. البته این وضعیت برای واکسن‌های با پلتفرم قدیمی نظیر پروتئین نوترکیب (واکسن‌های اسپایکوژن یا پاستوکووک پلاس) یا فرم ویروس غیرفعال شده (واکسن کوویران برکت) قابل پیش بینی‌تر بود، زیرا پایداری محصولات مشابه قبلی، اثبات شده است.
مدیر کل امور دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو با بیان اینکه ملاک ارائه مدت زمان پایداری واکسن‌ها، مستندات ارائه شده است، ادامه می‌دهد: واکسن پاستوکووک، فرم کانژوگه یک پروتئین (توکسوئید کزاز) و یک دامین پروتئین (آنتی ژن نوترکیب) بود که محصول دقیقاً مشابه قبلی برای آن وجود نداشت. پس ارائه مستندات تکمیلی در سال جاری، تاریخ انقضای یک ساله برای این محصول از نظر اداره کل دارو مورد تأیید است همچنین در صورت تعهد بر تکمیل مستندات و مطالعه پایداری تا پایان ۲ سال، تاریخ روی بسته بندی درج و به مرور مطالعات تکمیلی دریافت می‌شود.
اینانلو خاطرنشان می‌کند: واکسن‌های موجود و مورد استفاده در کشور، تاریخ انقضای معلوم و تایید شده سازمان غذا و دارو را دارند و بعد از انجام آزمایش‌های دقیق و مجوز مصرف، در کشور قابل استفاده است؛ بنابراین تاریخ مصرف واکسن‌های کووید۱۹ پس از بررسی مستندات تولید کننده و آزمایش‌های دقیق، توسط سازمان غذا و دارو تعیین می‌شود.
«محسن زهرایی» رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت نیز می‌گوید: به زودی تاریخ مصرف واکسن آسترازنکا تمام و از مراکز واکسیناسیون جمع آوری می‌شود. واکسن تاریخ مصرف گذشته در مراکز واکسیناسیون تزریق نمی‌شود. واکسن آسترازنکا مدتی است که محدود تزریق می‌شود و بیشتر افرادی که قرار است سفر خارجی داشته باشند این واکسن را تزریق کرده‌اند. واکسن آسترازنکا عملا در حال جمع شدن از مراکز است. به زودی تاریخ انقضای آخرین محموله واکسن آسترازنکا می‌رسد و با اتمام تاریخ واکسن‌ها امکان تزریق و ثبت آنها از بین می‌رود.
«احمد مهری» اپیدمیولوژیست نیز در کانال متخصصین بهداشت نوشت: دو روز است انتشار خبر تزریق واکسن با تاریخ انقضای گذشته در مراکز واکسیناسیون دست به دست می‌شود. از چند مجموعه متخصص سوال و پیگیری کردیم. برخی منابع را نیز بررسی کردیم و این نتایج به دست آمد: تمدید تاریخ انقضای واکسن یک روش معمول است و در گذشته انجام شده است. به طور مثال تنظیم کننده ملی - CDSCO در هند - داده‌های جمع آوری شده توسط سازنده واکسن را برای قدرت تجزیه و تحلیل می‌کند. این نهاد در صورت قانع شدن می تواند اجازه تمدید تاریخ انقضا را بدهد.
وی می‌افزاید: به طور مثال تاریخ انقضا برای کواکسین و کوویشیلد سال گذشته توسط سازمان کنترل استاندارد دارویی مرکزی (CDSCO) از ۹ ماه به ۱۲ ماه پس از تولید تمدید شد. با گذشت زمان، به ویژه با افزایش دما، قدرت واکسن‌ها کاهش می‌یابد. این بدان معنا نیست که مصرف واکسن تاریخ مصرف گذشته ناامن است. به عبارتی «اگر گفته می‌شود که ماندگاری ۶ ماه است. به این معنی نیست که روز بعد از ۶ماه، کاملاً بی فایده می‌شود
دفتر منطقه‌ای سازمان بهداشت جهانی نیز در آفریقا در ماه می ۲۰۲۱ بیانیه‌ای صادر و اعلام کرد: ماندگاری واکسن بازتابی از مدت زمانی است که واکسن قدرت و پایداری خود را در دمای نگهداری معین و در نتیجه اثربخشی آن حفظ می کند. مدت زمان ماندگاری برای تعیین تاریخ انقضای هر دسته از محصول واکسن استفاده می‌شود.
آژانس بهداشت سازمان ملل هم خاطرنشان کرده: تاریخ انقضا بر ایمنی واکسن تأثیر نمی گذارد، بلکه به قدرت یا میزان محافظتی که واکسن ارائه می‌دهد مربوط می‌شود. با گذشت زمان، به ویژه با افزایش دما، قدرت واکسن ها کاهش می‌یابد. با این حال، این بدان معنا نیست که مصرف واکسن تاریخ مصرف گذشته ناامن است. به عبارتی «اگر گفته می‌شود که ماندگاری ۶ ماه است، به این معنی نیست که روز بعد از شش ماه، کاملا بی‌فایده می‌شود.
«تمدید تاریخ مصرف دارو یا واکسن در همه دنیا در همه سالها و دهه های اخیر در حوزه سازمان غذا و داروی آن کشور هست. موضوعی کاملا روتین(معمول) است به ویژه در مواردی که مجوزها EUL هست مکررا این اتفاق رخ می‌دهد کاملا فنی، معمول و روتین هست. واکسن‌های مجاز برای استفاده اضطراری - به عنوان محصولاتی که تحت مجوز بیولوژیک تایید نهایی نشده‌اند و هنوز تحت بررسی برنامه‌های دارویی جدید در حال مطالعه هستند - تاریخ انقضا ثابتی ندارند. برای آن دسته از دوزهایی که نزدیک به انقضا هستند، اگر تحت شرایط مناسب برای اطمینان از یکپارچگی برای استفاده نگهداری شوند، از ناحیه FDA نامه تمدید تاریخ مصرف یا انقضا ابلاغ می‌شود.
جمع بندی و نتیجه‌گیری
بررسی شایعات منتشر شده در فضای مجازی و بین مردم درباره تزریق واکسن‌های تاریخ گذشته و عوارض و خطرات این واکسن ها و پرس و جو از منابع رسمی و کارشناسان غیر رسمی نشان می‌دهد که هنوز واکسن تاریخ مصرف گذشته آسترازنکا در مراکز واکسیناسیون کشور توزیع نشده است اما تاریخ مصرف این واکسن طی روزهای آتی منقضی می‌شود با این حال مطالعات کارشناسی نشان می‌دهد درست بلافاصله بعد از پایان تاریخ مصرف این واکسن‌ها اثربخشی و ایمنی آنها پایین نمی آید و نه تنها هنوز عوارض جدی و نگران کننده‌ای از واکسن‌ها وجود ندارد بلکه در صورتی که مدت نسبتا طولانی از تاریخ مجوز و انقضای اثربخشی واکسن کم می‌شود.
تمدید تاریخ واکسن داخلی پاستوکووک صحت دارد و علت آن این است که مجوز این واکسن به صورت اضطراری و موقت صادر شده و به همین علت تاریخ انقضای آن کم و حدود ۶ ماه پیش بینی شده است اما با گذشت زمان و تایید اثربخشی واکسن، مدت زمان مجوز و تاریخ مصرف واکسن مثلا به مدت یکسال تمدید می‌شود و این رویه معمول در دنیاست.
درباره عوارض واکسن کرونا نیز بررسی ها نشان می‌دهد که در کوتاه‌مدت به جز عوارض مقطعی در زمان تزریق مانند تب و لرز و درد موضعی عوارض جدی وجود ندارد اما با توجه به تازگی موضوع پاندمی کرونا و تولید واکسن این بیماری قضاوت درباره هر گونه عوارض این واکسن نیازمند گذشت زمان بیشتری است اما با توجه به تزریق ده‌ها میلیارد واکسن کرونا با روش تولید مختلف تاکنون گزارش خاصی از عوارض این واکسن‌ها در هیچ کشوری وجود ندارد و احتمال بروز عوارض جدی آن بسیار اندک است.
| ردیف | شایعات مربوط به واکسن کرونا | نتیجه راستی آزمایی |
| ۱ | واکسن آسترازنکای تاریخ گذشته در شبکه بهداشتی و مراکز واکسیناسیون تزریق شده است | گزارش مستندی وجود ندارد |
| ۲ | تاریخ انقضای واکسن پاستوکووک یکسال افزایش یافته است | بله با توجه به مجوز موقت واکسن‌ها روال معمولی است |
| ۳ | واکسن‌های موجود در کشور روی امیکرون اثر ندارند | مطالعه شفافی از سوی وزارت بهداشت و مراکز تحقیقاتی منتشر نشده است |
| ۴ | واکسن‌های کرونا عوارض دارند | عوارض ثبت شده مربوط به زمان تزریق است مانند تب و لرز و درد بدن اما عوارض بلند مدت هنوز ثابت نشده است |