به گزارش خبرنگار تئاتر ایرنا؛ بعد از پشت سر گذاشتن دو سال همزیستی با ویروس کرونا و در محاق رفتن بسیاری از فعالیت‌های اجتماعی؛ اقتصادی و فرهنگی با تسریع روند واکسیناسیون در دولت سیزدهم، آرام‌آرام شاهد بازگشت شرایط به حالت عادی هستیم. همین مسئله تأثیر خود را به شکل مستقیم در عرصه فرهنگ و هنر نیز گذاشت. چه در حیث تولید و اجرای آثار عمومی برای اکران در سینماها و یا اجرا در سالن‌های تئاتری شاهد به گردش درآمدن چرخ جشنواره‌های مختلف نیز بودیم.
در حوزه هنرهای نمایشی و در میان تولیدات مختلف و متعدد؛ آثار مذهبی و نمایش‌های مرتبط با مناسبت‌های آیینی تقویم کشورمان همواره جایگاه والایی در تولیدات تئاتری کشور داشته‌اند. به طوری که نمایش‌های مذهبی و آئینی بعد از گونه نمایش خیابانی؛ نمایش‌های آیینی، مذهبی و ایمانی به دلیل مفاهیم آشنا و روایت‌های تنیده‌شده در تاروپود زندگی ایرانیان مسلمان؛ بیشترین دامنه مخاطبان را به خود اختصاص داده‌اند.
مایش‌های مذهبی و آئینی بعد از گونه نمایش خیابانی؛ نمایش‌های آیینی، مذهبی و ایمانی به دلیل مفاهیم آشنا و روایت‌های تنیده‌شده در تاروپود زندگی ایرانیان مسلمان؛ بیشترین دامنه مخاطبان را به خود اختصاص داده‌اند
سازمان فرهنگی-هنری اوج به همراهی گروه فرهنگی ققنوس طی ۲۰ سال اخیر همواره در لابه‌لای فعالیت‌های مختلف و تولیدات فرهنگی و هنری خود؛ نگاهی ویژه به تولید آثار نمایشی عظیم در تلفیق هنر تئاتر با هنر تلویزیون؛ سینما؛ موسیقی و ارائه کارهای میدانی بهره‌مند از جلوه‌های ویژه میدانی و بصری داشته است. از جمله این آثار می‌توان به نمایش‌هایی چون «شبی در کهکشان»؛ «فصل شیدایی»؛ «تنهاتر از مسیح»؛ «محشر» و «سرزمین خورشید» اشاره کرد.
هم‌زمان با دهه امامت و ولایت و دو عید بزرگ قربان و غدیر نیز این دو نهاد هنری نمایش «روشنای شب تار» را با نویسندگی و کارگردانی حسن بزرا در بوستان ولایت به صحنه برده‌اند. نمایشی که طی هر شب میزبان قریب به ۲۵۰۰ مخاطب در طول ۹۰ دقیقه اجرای این اثر نمایشی است. برای کندوکاو درباره این اثر نمایشی و تأثیرگذاری تولید چنین آثاری با حسن بزرا به گفت‌وگو نشستیم. نمایش‌هایی که در کنار بهره بردن از دیگر هنرها و تلفیق آنها نه‌تنها از استاندارد بالایی برخوردار بوده و هستند که قابلیت رقابت با نمایش‌های بزرگ بین‌المللی را دارند.
نمایشی شدن «روشنایی شب تار»؛ متکی بر ارائه اثری متفاوت و جذاب
برای آغاز بحث جناب بزرا از محور و موضوع نمایش «روشنایی شب تار» بگویید...
تولید نمایش‌هایی چون «روشنای شب تار» روند تهیه و تولید (پروداکشن) بسیار طولانی‌تر؛ پیچیده‌تر و سخت‌تری دارند
محور و موضوع «روشنایی شب تار» سیر و سیره زندگی امیرالمؤمنین علی(ع) از پیش‌از تولد تا غدیر خم است. در طول ۹۰ دقیقه نمایش فرازهای مختلف زندگی ایشان را بررسی کردیم و به نمایش می‌کشیم. اما در این روایت‌های نمایشی از قالب فضای محیطی (بوستان ولایت) که در اختیار داشتیم بیشترین بهره را بردیم تا این اثر نمایشی با آثاری که در سالن‌هایی مانند تئاترشهر یا تالار وحدت به صحنه می‌روند تفاوت‌های بنیادینی از حیث روند تولید داشته باشد.
در مجموعه‌هایی مانند تئاترشهر یا تالار وحدت اتفاقات داخلی و ریز را می‌توانید نمایش دهید اما محیط و فضای میدانی قدرت ارائه وسیع‌تری در اختیار شما می‌گذارد و به عنوان کارگردان و تیم تولید می‌توانید از ابزار و وسائلی به مراتب پیچیده‌تر و بیشتر استفاده کنید. به همین دلیل است که تولید این دست از نمایش‌های روند تهیه و تولید (پروداکشن) بسیار طولانی‌تر؛ پیچیده‌تر و سخت‌تری دارند.
همه این امکانات در کنار محتوای جذاب این امکان را به شما می‌دهد که اثر نهایی برای تماشاچی جذابیت ایجاد کند. ما نیز از همین اصول پیروی کردیم و برحسب یک کار میدانی، فرازهایی که پروداکشن بالایی هم داشت را با ترکیب اتفاق‌ها و جلوه‌های ویژه میدانی و بصری برای بازتاب و نمایشی کردن زحماتی که امیرالمؤمنین در طول سال‌ها برای اسلام کشیدند دادند به انجام رساندیم.
از سرگشتی تا نور غدیر ولایت
خط داستانی «روشنایی شب تار» با همین محور و موضوعی که آن را شرح دادید بر چه اتفاقات و رخدادهایی اشاره دارد؟
اتفاقات ما فضای سرگشتگی مردمان شروع می‌شود. در پرده سرگشتگی؛ جماعتی ر ا شاهدیم که هر کدام به حال استیصال و افسردگی نشسته‌اند و همه دست‌ها به سوی آسمان بالاست و در یک لحظه نور شدیدی که نمادی از همان نور امید و ولایت است شروع به تابیدن می‌کند. همه برمی‌خیزند و به سمت نور ولایت حرکت می‌کنند.
از این نقطه نمایش شروع می‌شود و بعد به اتفاقات عید قربان و ذبح حضرت اسماعیل(ع)؛ سپس اتفاقات ساخت کعبه؛ بعد به سیر شرک و بت‌پرستی در زمان حضرت موسی وارد می‌شویم؛ به صلیب کشیدن حضرت عیسی؛ بت‌پرستی ها و شکنجه‌ها در زمان پیش از بعثت پیامبر؛ میلاد امیرالمؤمنین در خانه کعبه را در قالب فضایی باشکوه که کعبه شکافته خواهد شد مخاطبان شاهد هستند و از آن‌جا سیر زندگی امیرالمؤمنین شروع می‌شود و اتفاقات مختلف را مخاطب با اثر نمایشی همراهی می‌کند. اتفاقاتی مانند لیلةالمبیت؛ خیبر؛ احد و تا غدیر خم این روایت نمایشی اامه دارد.
تولید نمایش «روشنایی شب تار» همپای یک فیلم سینمایی عظیم کار و هزینه بُرد
با توضیحاتی که ارائه دادید؛ با اثر عظیمی مواجه هستیم که کار تهیه و تولید آن بسیار طولانی و نیازمند صرف زمان و هزینه بالایی است. به ویژه آنکه در این اثر شاهد تلفیق رسانه‌هایی چون تلویزیون و سینما در قالب جلوه‌های دیداری و شنیداری هستیم. درباره فرایند تولید این نمایش توضیح می‌فرمایید؟
تولید این‌گونه نمایش‌ها روند بسیار سختی است. با جرات می‌گویم تولید این چنین آثاری در ایران و آسیا که هیچ حتی در اروپا، مثال و نمونه‌ای برای آن نمی‌توان پیدا کرد. با جستجوها و گفت‌وگو با دوستان تئاتری در ایتالیا و دیگر کشورهای اروپایی داشتم و همچنین مراواداتی که با برخی همکاران در عرصه بین‌الملل که پیش از این تجربه کار با آنها را داشتم؛ وقتی فیلم آثار پیشین و روند تولید این نمایش را با آنها به اشتراک گذاشتم؛ بعداز دیدن نمایش‌های ما همگی بر این مهم اذعان داشته‌اند که این نوع کار میدانی هیچ جای دنیا اتفاق نمی‌افتد.
همه دکورها، دکورهای رئال و منطبق با واقعیت آنهاست. دکورهای مکه، مدینه و... تقریباً یک فیلم سینمایی عظیم را می‌سازیم
با چنین سبک و سیاقی شاید کارهای زیباتری داشته باشند اما این نوع خاص را جایی ندارند و فقط در ایران این کار انجام می‌شود. در ایران هم به همت سازمان اوج و حال مجموعه ققنوس به تهیه‌کنندگی آقای علی اسماعیلی شاهد تحقق تولید چنین آثاری هستیم.
همانطور که گفتم تولید چنین آثاری بسیار سنگین است؛ چون همه دکورها، دکورهای رئال و منطبق با واقعیت آنهاست. دکورهای مکه، مدینه و... تقریباً یک فیلم سینمایی عظیم را می‌سازیم. اما فیلم سینمایی در آن با کوچکترین اشتباه شاهد قطع کردن (کات) و برداشت مجدد هستیم اما در «روشنای شب تار» همه این اتفاقات را با جلوه‌های ویژه میدانی، بصری، تصاویر ویدیومَپ و... تمام و کمال طی ۹۰ دقیقه بدون قطع به نمایش می‌کشیم.
ماه‌های متمادی بچه‌های صحنه، تولید و تدارکات گروه نمایشی و گروه‌های مختلف در حال برنامه‌ریزی و اجرا بودند تا این اثر آماده اجرا شود. خدا را شاکریم که از عید قربان که اجرای خود را آغاز کردیم استقبال تماشاچی مثل همیشه بالا و خوب بوده‌است.
آقای بهزادپور مبدع این نوع نمایش بوده و ما بهره‌مند از تجربیات ۲۰ سال گروه هستیم
روندی که گروه نمایشی شما از «شبی در کهکشان»؛ «فصل شیدایی»؛ «تنهاتر از مسیح»؛ «محشر» و «سرزمین خورشید» طی کرده تا به «روشنایی شب تار» رسیده بیش از ۲۰ سال زمان را در عقبه خود می‌بیند. تا چه حد از تجربیات قبلی برای «روشنایی شب تار» بهره برده‌اید؟
قطعاً تجربیات پیشین به یاری ما آمده‌است. من و آقای اسماعیلی -تهیه‌کننده نمایش- هر دو دستیار بهزاد بهزادپور بودیم. آقای بهزادپور مبدع این نوع نمایش بوده و من ابتدا دستیار و برنامه‌ریز وی بودم. بعد با سعید اسماعیلی کار را آغاز و ادامه دادیم و درنهایت چند سالی است که کار کارگردانی را انجام می‌دهم. مطمئناً تمام آنچه که دارم حاصل تجربیاتی است که کنار این بزرگان انجام داده و کسب دانش کردم.
اما سعی می‌کنم به‌روزتر باشیم. این اتفاقی است که الان در حال افتادن است. امروز اگر بخواهیم «شبی در کهکشان» آن سال‌ها با همان تکنیک و فرم اجرا کنیم که تنها در جا زده‌ایم و بعد از بیش از ۲۰ سال به جای پیشرفت انگار عقب‌گرد کرده‌ایم. الان طبیعتاً سعی می‌کنیم که از دانش و تکنیک‌های روز دنیا بهره ببریم و کارها با جذابیت بیشتری به مخاطب ارائه شود.
تمام آرا و نظرات را می‌شنویم؛ آن‌جا که بتوانیم حتماً اثرگذاری می‌کنیم
به خود مخاطبان هم اشاره‌ای داشته باشیم فارغ از این‌که شبی بین ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ نفر یا بیشتر در این نمایش حضور پیدا می‌کنند درباره استقبالی که از اجرای «روشنای شب تار» شده است و واکنش مخاطبان بگویید؟
دوستان نمی‌دانند ما با چه مرارت‌ها و اتفاقاتی کار را تولید می‌کنیم و ممکن است که بعضی وقت‌ها نظرات آنها منطبق بر واقعیت و توانایی‌های ما نباشد
خدا را شاکریم که استقبال بسیار خوب است. ببینید این نوع نمایش‌ها چون بسیار کم تولید و اجرا می‌شود و فقط به همت سازمان اوج است که چنین نمایش‌هایی تولید می‌شوند هر زمان که کار جدید را به اجرا می‌رسانیم با سیل مخاطبان روبه‌روییم و هرشب بر این تعداد افزوده می‌شود.
بازتاب‌ها هم الحمدلله بازتاب‌های خوبی است. به هر صورت ممکن است انتقادهایی هم باشد که آنها نیز محترم و به‌حق است و احترام می‌گذاریم. اگر ضعفی داریم؛ هر جا که بتوانیم برطرف می‌کنیم و گاه پیش می‌آید که واقعاً امکاناتش نیست. دوستان نمی‌دانند ما با چه مرارت‌ها و اتفاقاتی کار را تولید می‌کنیم و ممکن است که بعضی وقت‌ها نظرات آنها منطبق بر واقعیت و توانایی‌های ما نباشد. تمام آرا و نظرات را می‌شنویم؛ آن‌جا که بتوانیم حتماً اثرگذاری می‌کنیم و آن‌جاکه نشود با عرض پوزش باید گفت که قطعا امکان انجام دادنش را نداریم.
با وجود بودجه‌های فرهنگی سازمان‌ها و ارگان‌ها، خروجی مفیدی از آنها شاهد نیستیم
اگر سازمان اوج را نداشتیم که چنین نمایش‌هایی را تولید کند با چه خلأ و کمبودی در روند تولید جریان تئاتر دینی، مذهبی، آیینی و دینی مواجه بودیم. چنین حمایت‌هایی را تا چه حد مهم می‌دانید؟ این دسته از نمایش‌ها چه کمکی برای رفع این خلأ می‌کند؟
تا پیش‌از این طلوع و ظهور چنین نمایش‌های بزرگ میدانی هر وقت صحبت از نمایش‌های مذهبی می‌شد مخاطب بیشتر واکنش انفعالی داشت و مخاطبانش بیشتر بچه مذهبی‌ها بودند
واقعیت آن است که این‌قدر این خلأ عمیق است که نمی‌دانیم از چه باید صحبت کنیم. ما کشوری مسلمان و شیعی هستیم. اما به همت سازمان اوج و تولید چنین نمایش‌های عظیمی است که شاهدیم طی چند سال اخیر وقتی از تئاتر مذهبی و آیینی صحبت به میان می‌آید مردم نگاه دیگری به این دست آثار پیدا کرده‌اند.
تا پیش‌از این طلوع و ظهور چنین نمایش‌های بزرگ میدانی هر وقت صحبت از نمایش‌های مذهبی می‌شد مخاطب بیشتر واکنش انفعالی داشت و کمثر شاهد استقبال عموم مردم از آنها بودیم. کارهایی اجرا می‌شد که فارغ از جذابیت نمایشی بود و مخاطبانش اغلب قشر خیلی خاص و بچه مذهبی‌ها بودند؛ نمایش‌هایی نبود که عموم مردم به پای آن بنشینند و بعد از دیدن کار از آن لذت برده باشد.
اما نمایش‌های عظیم مذهبی به تغییر این دید و شکستن آن نگاه انفعالی منتج شد. خاصیت این‌گونه نمایش‌ها این است که علاوه‌بر آن بیان مفاهیم انقلابی، مذهبی، اسلامی و شیعی؛ به مدد تکنیک‌های روز نمایشی دنیا و تلفیق هنرهایی چون سینما و جلوه‌های بصری و میدانی، اثر گذاری خاصی را برای تماشاچی افزوده و تماشاچی را از هر طیفی جذب می‌کند. این تفاوتی است که الان اتفاق می‌افتد.
در ارگان‌های دیگر اگر جست‌وجویی کنیم هیچ‌جا هیچ خروجی که بگوییم اتفاق ویژه‌ای افتاده نمی‌بینیم! بااین‌همه هزینه‌ها، بودجه‌هایی که سازمان‌ها و ارگان‌های مختلف برای امور فرهنگی و هنری دارند و دریافت می‌کنند درنهایت خروجی درستی از هیچکدام نمی‌بینیم.
کرونا و رعایت شیوه‌نامه‌ها بر کاهش مخاطب از ۶۰۰۰ نفر به ۲۵۰۰ نفر تاثیر داشت
میزانی از رکورد تعداد مخاطبان‌تان دارید؟
اجرای ما محدود است و هنوز به یک هفته نرسیده است. از سویی دیگر تفاوت امسال با سال‌های گذشته این است که سال‌های گذشته سالنی داشتیم که فرش شده بود و تماشاچی‌ها روی زمین می‌نشستند و نمایش را می‌دیدند. همین مساله تعداد تماشاچی ما برای هر اجرا به پنج هزار تا شش هزار نفر می‌رساند.
اما امسال نخست براساس تکریم مخاطبان تمام سالن را با صندلی چیدیم و یک سقف مشخصی برای مخاطب قرار دادیم. بیشتر از سقف مشخص تماشاچی نمی‌تواند وارد سالن شود. شبی دوهزار و پانصد نفر حداکثر ظرفیت پذیرش مخاطبان ما است. البته دراین‌میان کرونا و رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی را مدنظر داشتیم که در چینش صندلی‌ها تمامیمواد ابلاغی را رعایت کردیم.
اجرای بین‌المللی دست حسن بزرا نیست باید وزارت امور خارجه به یاری بیاید
یکی از محورهایی که در صحبت و گفتار مسئولان دولت سیزدهم در بدنه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌شنویم بحث تولید چنین آثار و ارائه آن به مخاطبان خارج از پایتخت است. این را می‌دانیم که هزینه جابجایی دکورها و روند تولید این دست از آثار برای انتقال از یک استان به استان دیگر بسیار سنگین است. با این وجود برنامه‌ای برای اجرای این نمایشی در استان‌ها و کشورهای دیگر در حوزه بین‌الملل دارید؟
در سال‌های پیش ما به همت سازمان اوج نمایش «فصل شیدایی» را در ۱۶ استان اجرا کردیم. این یک رکورد برای نمایش کشور بود. امروز نیز همین‌طور است و اگر در استان‌های مختلف این امکان و ظرفیت وجود داشته باشد حتماً این کار را خواهیم کرد و در استان‌های دیگر نیز «روشنای شب تار» را اجرا خواهیم برد.
این فرهنگ و این شیوه اجرایی ظرفیت آن را دارد که گروه نمایشی حرف انقلاب و اسلام را ببرد در نقاطی که کسی فکرش را نمی‌کند را بیان کند
اما شرایط دست من حسن بزرا نیست. باید حتماً دولت‌مردان و کسانی که در رأس هستند تصمیم‌گیری کنند. ما آماده‌ایم در راه ائمه اطهار(ع)؛ در راه فرهنگ کشورمان کاری که از دستمان برمی‌آید را انجام دهیم.
در حوزه بین‌الملل نیز در سال ۱۳۹۹ تیم مجموعه هنری ققنوس در سوریه نمایش «ارض الشمس» -سرزمین خورشید- را به زبان عربی در دمشق و حمص اجرا کرد که با استقبال بی‌نشیر مخاطبان سوری مواجه بود. امیدواریم فارغ از کشور سوریه شاهد اجرا در کشورهای دیگر نیز باشیم.
واقعیت آن است که سال‌هاست که با دوستان و با آقای اسماعیلی که صحبت می‌کنیم می‌گویم امیدواریم روزی را ببینیم که بتوانیم در بهترین نقاط اروپا و جهان کار را اجرا کنیم. این فرهنگ و این شیوه اجرایی ظرفیت آن را دارد که گروه نمایشی حرف انقلاب و اسلام را ببرد در نقاطی که کسی فکرش را نمی‌کند را بیان کند. می‌توانیم در قالب چنین آثاری حرف انقلاب را در همه‌جای دنیا بزنیم. امیدواریم که این اتفاق روزی بیفتاد. این مهم دست‌نیافتنی نیست. مقداری برنامه‌ریزی می‌خواهد. روابط بین‌الملل می‌خواهد. وزارت امور خارجه و نهادهای مختلفی که می‌توانند کاری کنند باید قدمی بردارند و قطعاً این مسئله شدنی است.
حیرت کارگردانان اروپایی از شیوه تولید نمایش‌های عظیم مذهبی در ایران
در فرمایش امام خمینی(ره) براین مساله تاکید شده است که «اندیشه اگر بدون هنر باشد ماندگار نخواهد بود». چنین دست از آثار می‌توانند گفتمان فرهنگی انقلاب ما را که پیش از آنکه رخدادی سیاسی باشد، انقلابی فرهنگی است را به جهان صادر کنن؟
امیدوارم آقای امیرعبدالهیان به عنوان وزیر محترم امور خارجه و همکاران‌شان این سد را بشکنند و شاهد اجرا در کشورهای اروپایی باشیم
شک ندارم که بسیار فراتر از آسیا می‌توانیم قدم برداریم. امیدوارم آقای امیرعبدالهیان به عنوان وزیر محترم امور خارجه و همکاران‌شان این سد را بشکنند و شاهد اجرا در کشورهای اروپایی باشیم.
چندی پیش در ورک‌شاپ بین‌المللی شرکت کرده بودم که آن‌جا هم مدرس ورک‌شاپ وهم تعدادی از هنرمندان حاضر بودند. وقتی فیلم‌های تولیدشده مجموعه هنری ما را می‌دیدند بسیار تعجب کرده بودند.
آقای «پینودو» که خودشان از کارگردان‌های بزرگ تئاتر جهان هستند بعد از دیدن نمایش‌های گروه ما متعجب ماده بود و مدام می‌گفت شما چگونه با چنین سرعتی و تکنیکی این نمایش‌ها را تولید می‌کنید. فهمش برای من سخت است. کار شما تلفیقی از سینما، تلویزیون، تئاتر و موسیقی است. کاری چندرسانه‌ای است و تولید این دست از آثار بسیار سخت و از نظر هزینه بسیار سنگین است.
گروه نمایشی ما از تمام این داشته‌ها بهره می‌گیرد برای ایجاد جذابیت. با قدرت می‌گویم نمایش های تولید شده توسط سازمان اوج موسسه ققنوس آثاری نو و جدید است. آن‌هم در فضای باز فضای میدانی و خاکی، همه‌چیز رئال ساخته می‌شود. دقت کنید فضای خاکی نه در سالن باکلاس هتل اسپیناس که هر کاری را بخواهید می‌توانید انجام دهید. برای تولید این آثار ما با چنگ‌ودندان مراحل را پیش می‌بریم و درحقیقت به نوعی می‌جنگیم. «روشنای شب تار» یک خط مقدم جنگ فرهنگی است. با ذره‌ذره این محیط در جدال هستیم تا این نمایش‌ها را به اجرا برسانیم.
هنوز هم از تهیه و تولید تا اجرا در هر کار نکات جدیدی را می‌آموزند
و اما حرف پایانی؟
به شخصه معتقدم تا جایی که می‌شود تولید چنین آثاری باید بیشتر و بیشتر شود. کارهایی که با کیفیت باشند. دوستان خیری داریم که در حوزه کارهای مذهبی مشغول فعالیت هستند؛ می‌توانند در مسیر تولید این آثار نیز همراه شوند.
خطاب به دوستانی که می‌گویند که ما نیز بودجه داشته باشیم می‌توانیم تولیدکنیم باید عرض کنم تجربه با پول به دست نمی‌آید
بیش از دو دهه تجربه پشت این آثار نهفته است؛ روندی که از آقای بهزادپور شروع شده و تا به امروز به این نقطه است. گوشه‌ای از این پرچم دست من حسن بزرا است. به‌راحتی نمی‌توان دست به تولید چنین آثاری زد.
خطاب به دوستانی که می‌گویند که ما نیز بودجه داشته باشیم می‌توانیم تولیدکنیم باید عرض کنم تجربه با پول به دست نمی‌آید. نیروهای متعددی طی این ۲۰ و اندی سال در گروه تربیت شده و آموزش دیده‌اند و هنوز هم از تهیه و تولید تا اجرا در هر کار نکات جدیدی را می‌آموزند و من نیز در کنارشان در حال آموزش و تجربه هستم.
این فضا و این بستر را سازمان اوج به وجود آورده و آموزش داده است. من حسن بزرا بیست سال دستیاری این کارها را کرده تا امروز توانسته‌ام گوشه این کار را بگیرم.