به گزارش ایرنا سنجش بموقع و دقیق میزان آلودگی هوا مبنای تصمیم‌گیری درباره سلامت شهروندان به شمار می‌رود و ابزار این سنجش و اندازه‌گیری نیز ایستگاه های پایش شاخص کیفی هواست که بیشتر شهرستان ها از داشتن آن محروم هستند و باید بررسی شود چرا تاکنون این نیازها مرتفع نشده است.
فراموش نمی شود در جریان طوفان شن اخیر در استان کرمان طی ماه گذشته، در برخی مناطق استان، کارشناسان مجبور بودند آسمان را ببینند و تشخیص دهند که کیفیت هوا چگونه است و در چه سطحی از آلایندگی قرار دارد؛ نکته مهم اینکه این نوع ارزیابی محل تصمیم گیری قرار می گیرد.
کرمانی‌ها از جنوب تا شمال، همچنین در غرب و بویژه شرق استان در ایام زیادی از سال با پدیده ذرات گردو غبار درگیرند و این درحالی است که بحث بر سر سهم این استان به عنوان کانون های ریزگردها نیز مطرح است.
حوالی نیمه تیرماه امسال بود که هوای کرمان و دیگر شهرهای استان درگیر آلودگی و گردوخاک شده بود به طوری که تنفس را سخت می کرد؛ در این میان بود که خبر آمد جیرفت دستگاه سنجش آلودگی هوا ندارد.
آن روزها جیرفت نیز یکی از شهرستان های درگیر گردوغبار شدید بود که سرپرست فرمانداری این شهرستان گفته بود: به علت نبود دستگاه سنجش آلودگی هوا، اعلام وضعیت آلودگی تنها براساس نظر میدانی کارشناسان و اعلام‌نظر آنان انجام می‌شود.
اما تنها جیرفت نیست که با این مشکل مواجه است؛ بسیاری از دیگر مناطق نیز همین با همین مشکل مواجه هستند و حتی در برخی شهرها مانند کرمان باوجود استقرار چند ایستگاه، برخی مواقع این ایستگاه ها فعال نیستند.
سوال اینجاست که دستگاه‌های پایش آلودگی هوا چه کارکردی دارند و دلیل اهمیتشان چیست؛ کدام شهرهای استان این دستگاه‌ها را دارند و کدام‌ها ندارند و چرا؟
آشنایی با ایستگاه‌های پایش
تعاریف بین‌المللی ایستگاه‌های پایش آلودگی هوا به مجموعه‌ای برای نظارت بر سطوح غلظت پس‌زمینه مواد آلاینده هوا که برای یک منطقه معین یا برای کل جهان مهم است اشاره دارند. نشانی اینترنتی www.eea.europa.eu در مورد جزییات این ایستگاه ها می‌گوید: آنها به اندازه کافی دور از صنعت و مناطق شهری قرار دارند تا نوسانات روز به روز سطح آلودگی هوا را افزایش ندهند. هدف اندازه‌گیری در این ایستگاه‌ها تغییرات طولانی مدت در ترکیب جو هواست.
ایستگاه‌های پایش آلودگی هوا به دستگاه‌هایی مجهز هستند که گردو غبار و آلودگی موجود در هوا را تشخیص می‌دهند البته این سطح سنجش در همه دستگاه‌ها یکسان نیست و ۲ معیار وجود دارد. آن ۲ معیار با عنوان PM(Particle matter شناخته می‌شود.گاهی دستگاهی سطح سنجش دقیقی دارد و این ماده ذرات را تا میزان PM۲.۵ ( مانند دود ناشی از اگزوز ماشین‌ها)و گاهی هم سطح سنجش معمولی و PM۱۰(خاک و ذرات گردو غبارش) را تشخیص می‌دهد.
فواید ایستگاه‌های پایش آلودگی هوا مواردی مثل ارزیابی میزان آلودگی، ارائه بموقع داده‌های آلودگی هوا به عموم مردم، پشتیبانی از اجرای اهداف یا استانداردهای کیفیت هوا، ارزیابی اثربخشی استراتژی‌های کنترل انتشار و ارائه اطلاعات در مورد روند کیفیت هوا، ارائه داده‌ها برای ارزیابی مدل‌های کیفیت هوا و حمایت از تحقیقات (به عنوان مثال، مطالعات طولانی مدت در مورد اثرات بهداشتی آلودگی هوا) اعلام شده است.
کارکرد ایستگاه‌های پایش آلودگی هوا در کشور ما هم به این صورت است که داده‌های اخذ شده از این ایستگاه‌های پایش آلودگی به سامانه پایش کیفی آلودگی هوای کشور مخابره می‌شود و آنجا در یک فرمول معین در دسترس عموم قرار می‌گیرد. این شاخص به صورت مستمر از طریق صفحه اول سامانه پایش کیفی هوا و همچنین برخی نرم افزارها که طراحی شده در دسترس همگان است و همه می توانند آن را ببینند.
ایستگاه‌های پایش در استان
حالا که با ایستگاه‌های پایش آلودگی هوا به صورت کلی آشنا و از فواید و سطح سنجش و تفاوت نوع سطح سنجش مطلع شدیم به سراغ استان کرمان می رویم تا ببینیم اوضاع از چه قرار است و چه تعداد از این ایستگاه‌ها وجود دارد و چه تعداد باید داشته باشیم.
براساس گزارش ها نخستین بار سال ۸۳ پای ایستگاه‌های پایش آلودگی هوا به استان کرمان باز و یک ایستگاه در شهر کرمان راه‌اندازی شد. بعد از آن ایستگاه‌های متعددی در استان و در موقعیت‌های مختلفی به راه افتاد که کارشناس مسئول پایش اداره کل محیط زیست استان در مورد تعداد آن‌ا می‌گوید: هم‌اینک ۹ ایستگاه پایش آلودگی هوا در این استان فعال هستند.
۹ ایستگاه پایش آلودگی هوا در کرمان هم مثل تمامی ایستگاه‌های بین‌المللی و طبق استانداردهای مجهز به دستگاه‌ها سنجش آلودگی‌ها هستند که مهرانگیز حیدریان در همین زمینه ادامه داد: ایستگاه‌های شهر کرمان و زرند مجهز به آنالایزر ذرات و گاز هستند و معیار سنجش (ذراتی مثل گردو غبار(pM۱۰) را دارند و بقیه ایستگاه‌های شهرهای استان(انار، راور، بم، کهنوج، ریگان و فهرج) فقط آنالایزر ذرات و هر ۲ معیار سنجش ذرات (PM۱۰- PM۲.۵ - ذراتی مانند دود ماشین‌ها- را دارند.
او افزود: در تکاپو هستیم آنالایزرهای تکمیلی را هم برای ایستگاه‌های انار، راور، بم، کهنوج، ریگان و فهرج بگیریم که حداقل داده‌های ما از ذرات کامل باشد.
آیا ۹ ایستگاه کافیست؟
کارشناس مسئول پایش اداره کل حفاظت محیط زیست کرمان معتقد است که تعداد ایستگاه‌های فعلی پایش آلودگی هوا تکافوی سطح استان را نمی‌دهد. مشکلی که معمولا مهمترین عامل آن نیز همواره کمبود اعتبار اعلام می شود.
او به دلایلی مثل افزایش گستره پدیده گردوغبار در سال‌های اخیر اشاره و تاکید می‌دهد: صنعتی شدن استان نیز باعث افزایش کانون‌های تولید گردو غبار در سطح استان شده در نتیجه ما در حال تلاش هستیم که ایستگاه‌های سنجش آلایندگی‌ها بخصوص با آنالایزر ذرات را افزایش دهیم.
البته حیدریان افزایش ایستگاه‌های سنجش آلایندگی‌ها بخصوص با آنالایزر ذرات را منوط به همت فرمانداران در سطح شهرهای استان می‌داند و در عین حال توضیح می‌دهد: ما هم در حال تلاش هستیم بتوانیم اعتبارات ملی و استانی را برای این کار جذب کنیم.
او ادامه می‌دهد: برای افزایش ایستگاه‌های سنجش آلایندگی‌ها بخصوص با آنالایزر ذرات صنایع مادر از بخش مسئولیت‌های اجتماعی نیز می توانند اقدام کنند.
هزینه‌های ایستگاه‌های پایش
البته کافی بودن یا نبودن ایستگاه‌های پایش آلودگی هوا یک بحث و استاندارد بودن ایستگاه های موجود نیز بحث دیگری است؛ کارشناس مسئول پایش اداره کل حفاظت محیط زیست کرمان در این زمینه می‌گوید: تمامی ایستگاه‌های نصب شده در سطح استان شامل این استانداردها هستند.
کارشناس مسئول پایش اداره کل حفاظت محیط زیست کرمان مهمترین معیار استاندارد بودن برای دستگاه‌های پایش را تهیه این دستگاه‌ها از برندهای معتبر می‌داند و ادامه می‌دهد: تنها یک دستگاه پایش استاندارد ذرات چیزی حدود ۲۰ میلیارد ریال برای یک ایستگاه هزینه دارد.
او می‌گوید: تهیه ایستگاه به منظور پوشش کامل استان و اخذ اطلاعات کامل‌تر نیاز به تامین اعتبارات ویژه در سطح ملی دارد؛ از آن گذشته راهبری، سرویس و کالیبراسیون ایستگاه‌های موجود نیز باید توسط شرکت‌های متخصص انجام شود که اهمیت بسیار زیادی دارد چون همه تلاش ما این است که نهایتا بتوانیم داده‌ای را تهیه کنیم که بتوانیم به آن اتکا و از صحتش مطمئن باشیم به همین دلیل هزینه‌های نگهداری ایستگاه‌ها هم خیلی بالاست.
حیدریان ادامه داد: قطعات ایستگاه‌های پایش آلودگی هوا خارجی است و برای تهیه آنها باید هزینه زیادی شود؛ از این رو توقع می‌رود اعتبارات ملی برای نگهداری چیزی که داریم به اندازه کافی وجود داشته باشد.
تجهیزات داخلی ایستگاه‌ها
او افزود: تاسیسات ایستگاه‌های پایش گردو غبار به دلیل اهمیت گواهی‌های بین‌المللی در حال حاضر همه خارجی هستند و کشورهای موثر در این موضوع نیز ژاپن، آلمان و آمریکا هستند.
کارشناس مسئول پایش اداره کل حفاظت محیط زیست کرمان توضیح داد: در سال‌های اخیر شاهد این موضوع هستیم که برخی شرکت‌های دانش‌بنیان داخل کشور هم در حال تلاش برای ساخت تجهیزات فوق بوده اند و هم‌اینک نیز در حال گذراندن تاییدیه ها و استانداردهای لازم هستند که بتوانند قطعات تولیدی‌شان را به صورت قطعی وارد بازار کنند.
به گزارش ایرنا اما واقعیت موجود اینکه از ۲۳ شهرستان استان کرمان تنها در هشت شهرستان ۹ ایستگاه پایش آلودگی هوا فعال است و این درحالی است که این ایستگاه‌ها وجودشان برای سنجش سطح آلودگی هوا بویژه ذرات گردو غبار ضرورت دارد زیرا در این صورت آمار واقعی از هوای مناطق مختلف به سامانه پایش کیفی هوای کشور اعلام نمی‌شود و وقتی آماری اعلام نشود برآوردی از میزان آلودگی و آلاینده‌ها و ذرات گردو غبار یک منطقه نیز نخواهد بود.
در این شرایط و با توجه به تحریم ها ، تهیه ایستگاه‌های پایش آلودگی هوا مطابق استانداردهای بین‌المللی کاری پیچیده است؛ لذا تا زمانی که دستگاه های تولید داخل به مرحله بهره برداری برسند باید توجه داشت که هر هزینه ای برای سلامت افراد سرمایه گذاری است.
درحالی از کمبود این ایستگاه ها در کرمان می گوییم که بارها پیش آمده همزمان با تشدید گردوغبار و طوفان شن، تعطیل نشدن یا تاخیر در اعلام تعطیلی در شهرهای مختلف استان بویژه مرکز استان کرمان خبرساز بوده و گلایه شهروندان و رسانه ها را نیز به دنبال داشته است.
بارها اتفاق افتاده درحالی که برخی کارکنان ادارات از صبح در ادارات مشغول به کار شده اند، شروع فعالیت ادارات به علت آلودگی هوا و گردوخاک به تعویق افتاده است؛ در این شرایط هم شهر خلوت نمی شود تا سلامت شمار بیشتری از مردم تامین شود و هم نارضایتی شهروندان از سیاستگذاران و مدیران افزایش متولی می یابد؛ لذا ضرورت دارد تامین اعتبار برای تهیه ایستگاه های مذکور در نقاط مختلف استان در دستور کار فوری قرار گیرد تا متولیان هم از ابزار مناسب برای اندازه گیری و سنجش کیفیت هوا در هر لحظه و در هر مکان برخوردار باشند.