شادابی، قدرت و سلامت انسان در دوره میانسالی و سپس پیری به تدریج رو به افول می‌رود و فرد نیاز به مراقبت را بیشتر از قبل احساس می‌کند. این دوره از سن ۴۰ سالگی آغاز می‌شود و هر چه به دوره کهنسالی (سن بالاتر از ۶۵ سال) نزدیک می‌شویم نیاز به همراهی و مراقبت بیشتر و ضروری‌تر می‌شود. در این دوره از زندگانی موضوع بهداشت و درمان یکی از اصول غیرقابل چشم پوشی برای افراد به شمار می‌رود.
اگرچه سبک زندگی سالم و مراقبت‌های بهداشتی مستمر از دوره کودکی و جوانی و دوری از زندگی مدرن با غذا و داروی شیمیایی به طور قطع این فرایند را به تاخیر می‌اندازد اما در هر صورت انسان در دوره پیری به مراقبت‌های روحی، روانی و جسمی (بهداشتی و درمانی) بیشتری نیاز دارد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در بسیاری از کشورها مقررات و قوانین بالادستی، الزامات سختگیرانه‌ای را برای نهادهای عمومی در مورد خدمت رسانی در دوران بازنشستگی اعمال می‌کنند، زیرا در این دوره خطر برای بیمه‌ها بالاتر محاسبه می‌شود و دولت از طریق مالیات عمومی هزینه‌های این خدمات را باید جبران کندبررسی‌ها نشان می‌دهند که در ایران به تدریج با افزایش سن و رسیدن به مرزهای میانسالی و کهنسالی بر نگرانی‌ها در مورد افزایش مشقت در این دوران شدت می‌یابد. یک نمونه بارز آن سطح دریافت خدمات درمانی از طریق بیمه‌ها در دوره‌های مختلف زندگی است. به عنوان نمونه تا زمانی که یک فرد تا سنین ۵۰ تا ۶۰ سالگی از بیمه‌های رسمی دولتی بهره‌مند می‌شود به علت پرداخت‌های رسمی خود و یا شرکت از طریق بیمه‌های تکمیلی می‌تواند خدمات مناسب‌تر درمانی را دریافت کند اما با شروع دوران بازنشستگی امور تغییر می‌کند. عمده بیمه‌های تکمیلی کارآمد از ارائه خدمات در قبال پرداخت مبلغی منصفانه سرباز می‌زنند و حتی در بسیاری اوقات درحالی که باید خدمات دراین دوره از زندگی افراد افزایش یابد روند معکوسی پیدا می‌کند. در دوره بازنشستگی بسیاری از خدمات دوره کارمندی یا نادیده گرفته می‌شود یا میزان پرداخت از جیب فرد بازنشسته به شدت افزایش می‌یابد.
دولت‌ها جای خالی خدمات بیمه‌ای را پر می‌کنند
تجربه همه جوامع نشان داده است که در دوره کهنسالی افراد به دریافت خدمات بیشتر نیازمند هستند اما در برخی کشورها شرایط به گونه‌ای شده است که در این دوره دسترسی به خدمات سخت‌تر از قبل می‌شود. اگرچه به دلیل ارزیابی خطرپذیری شرکت‌های بیمه، قوانین بیمه‌ای در ایران با بسیاری از کشورهای پیشرفته و شرکت های بیمه‌گر آن‌ها همخوانی دارد اما خدمات اجتماعی رسمی که باید از سوی دولت و نهادهای در یافت کننده بودجه عمومی ارائه شود ناقص است و نیاز به تکمیل شدن قوانین و خدمات در این زمینه وجود دارد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در بسیاری از کشورها مقررات و قوانین بالادستی، الزامات سختگیرانه‌ای را برای نهادهای عمومی در مورد خدمت رسانی در دوران بازنشستگی اعمال می‌کنند، زیرا در این دوره خطر برای بیمه‌ها بالاتر محاسبه می‌شود و دولت از طریق مالیات عمومی هزینه‌های این خدمات را باید جبران کند.
شرکت‌های بیمه و افراد مسن
درکشورهای پیشرفته دولت وظیفه خود می‌داند برای افرادی که بخش مهم و مفید زندگی خود را برای یک کشور صرف کرده‌اند، خدمات ویژه اجتماعی را از طریق نهادهای دولتی و عمومی تدارک ببیند
در همه کشورها سن افراد مولفه‌ای مهم در نوع خدمات ارائه شده از سوی شرکت های بیمه محسوب می‌شود. به طور کلی رابطه میان سن و طول عمر و میزان پرداخت در نوع خدمات به شدت موثر است. بیمه‌گران در اکثر کشورها از سن و حتی برخی معیارهای وضعیت سلامتی برای تعیین میزان پرداختی افراد و در نتیجه دریافت خدمات درمانی استفاده می‌کنند.
به طور نمونه، پژوهش‌ها در کشورهای عضو اتحادیه اروپا نشان می‌دهد که در درمان بیمارهای خاص و پرهزینه برای افراد مسن‌تر یا برای افرادی که خطر ابتلای به این بیماری را دارند، فرد مجبور است هزینه‌های بیمه‌ای بالاتری را پرداخت کند. با وجود همه تبلیغات رسانه‌ای، طبق گزارش «موسسه سیاست عمومی» (AARP) بزرگسالان ۵۰ تا ۶۴ ساله آمریکایی هم با افزایش هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی و کاهش دسترسی به بیمه سلامت مواجه هستند اما در این کشورها برنامه‌ریزی گسترده‌ای برای ارائه خدمات به افراد سالمند وجود دارد.
علاوه براین اگرچه در کشورهای پیشرفته هم با افراد در دوره بازنشستگی همچون دوره قبل از آن برخورد نمی‌شود اما نکته اینجاست که دولت وظیفه خود می‌داند برای افرادی که بخش مهم و مفید زندگی خود را برای یک کشور صرف کرده‌اند، خدمات ویژه اجتماعی را از سوی نهادهای دولتی و عمومی تدارک ببیند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که اختلاف سطح بسیار زیادی در زمینه ارائه خدمات اجتماعی به افراد مسن در کشورها وجود دارد.
با توجه به اهمیــت مساله افزایش سالمندی در جمعیت ، کشورهای توسعه یافته اقدامات سازمان یافتـه متعددی را در زمینه ارائه خدمات به سالمندان انجام می‌دهند و به عبارت دیگر توجه بـه نیازهای سالمندان را در اولویت قرار می‌دهند. درایران نیز با توجه به اینکه در آینده نزدیک نسبت سالمندان افـزایش قابـل توجهی در جمعیت خواهد داشت، به نظر می‌رسد نهادهای مرتبط هنوز برنامه دقیقی برای افزایش خدمات برای سالمندان ندارند.
به منظور استفاده از تجارب دیگر کشورها دراین زمینه ، در بخش زیر نمونه اقدامات اجتماعی که از سوی برخی دولت‌های توسعه‌یافته برای ارائه خدمات به افراد بازنشسته و مسن به صورت قانون درآمده و نهادهای عمومی خود را موظف به انجام آن می‌دانند، بیان شده است.
خدمت‌رسانی روزانه به یک میلیون سالمند در آمریکا
در ایــن کشــور ایالت‌ها، آژانس‌های منطقه‌ای، سازمان‌های ارائه دهنده خدمات محلی و سازمان‌های مرتبط با ارائه خدمات سـالمندان زیرمجموعه‌های اداره سالمندی هستند. قانون سالمندان آمریکایی یـک رابطه موثر میان دولت فـدرال، واحدهای سالمندی ایالتی و هماهنـگ کننده‌های خدمات محلی برقرار می‌کند. مراکز سالمندان بـه عنوان یکی از مهمترین ابزار برای نیل به هدف از سوی قانون سالمندان آمریکایی شناخته شده‌اند. اکنون روزانه حدود ۱۱ هزار مرکز سالمندان به یک میلیون نفر خدمت ارائه می‌دهند.
هرساله «موسسه ملی مراکـز سـالمندان» (National Institute of Senior Centers) استانداردهای تازه‌ای را بـرای آینده مراکز سالمندان به روز و تنظیم می‌کند. همچنین «مـدیکر» برنامـه بیمـه خدمات درمـانی فـدرال بـرای خـدمت‌رسانی به سالمندان بالای ۶۵ سال اسـت کـه حـداقل ۱۰ سـال بـه طـور کامل کار کرده‌اند. در این مسیر سالمندی که تحت پوشش مدیکر قرار می‌گیرد بســته بــه عوامــل مختلــف ممکن اســت هزینه اندکی را بـرای مراقبت‌های بهداشتی خاص و ویژه پرداخت کنـد.
علاوه بر این دولت یک زندگی حمایتی را هم اندیشیده است که در آن مراقبت‌های بهداشتی و درمانی برای درازمدت به افرادی کـه در زمینه فعالیت‌های روزمره مانند غذا، حمام کردن و لباس پوشـیدن، مدیریت داروها و سایر امور به کمک نیاز دارند، ارائه می‌شود. بیش از ۸۶ درصد ساکنان زندگی حمایتی هزینه اجاره و خدمات را از طریق منابع شخصی و بیمه مراقبت بلندمدت و یا پس انداز خود می‌پردازند، زیرا این موارد تحت پوشـش مدیکر نیسـت.
همچنین در دیگر برنامه‌ها مانند خانه‌های پرستاری، برنامه مراقبت همه جانبه بــرای سالمندان، برنامه سالمندی و معلولیت، سلامت رفتار و روان و کمک‌های حقوقی به ارائه خدمات به بازنشستگان پرداخته می‌شود. در کنار این موارد در مــورد محل زندگی وزارت مسکن و شهرسازی آمریکا، برنامه توسعه و مدیریت مسکن حمایتی بـرای سالمندان را دارد که نقش مهمی را در ایجـاد مسکن ارزان برای آن‌ها ایفا می‌کند. وزارت حمل و نقل نیز برنامه افزایش و تسهیل جابه جایی برای افراد سالمند و دارای معلولیت را از روش‌های مختلف دنبال می‌کند.
نظام مراقبت سالمندان برای همگان در سوئد
نظام مراقبت سالمندان سوئد همگانی است و به همه ساکنان قانونی، صرف نظر از درآمد یا اشتغال قبلی خدمات مراقبتی را بـه منظـور رفع نیازها ارائه می‌شود. شهروندان سالمند سوئد یکـی از دو نـوع مراقبـتِ کمک در محیط خانه یا و مراقبت‌های موسسه‌ای/مسکونی ویـژه را دریافت می‌کنند.
در سوئد دسترسی به مراقبت‌های اجتماعی براساس نیازهای بیان شده توسط یک مدیر مراقبتی که در اداره رفاه اجتماعی شهرداری محل کار می‌کند، ارزیابی می‌شود. شـهرداری‌ها و بـه طـور فزاینـدهای بخـش خصوصی، خدمات کمک‌های خـانگی، نظیر تمیز کردن، شست‌وشو، خرید و همچنین مراقبت‌های اجتماعی را ارائه می‌دهند. علاوه‌براین، آن‌ها مسـکن ویـژه، خدمات پزشکی، هشدارهای ایمنی شخصی، سازگاری خانه و خـدمات حمـل و نقـل و ... را ارائه می‌کنند.
به طور کلی، انواع مدل‌های مسکن سالمندان هم در سوئد اندیشده شده که عبارت است از زندگی در خانه و دریافت خدمات در منزل، مسکن سالمند بالای ۵۵ سال، مسکن ایمن، خانه پرستاری، مراقبت‌های تخصصی.
سیستم بازنشستگی سالمندان شامل حقوق بازنشستگی مبتنی بر درآمد و حقوق بازنشستگی است. همچنین این ساختار شامل حفاظت اساسی از سـالمندان، شـامل یـک حقـوق بازنشستگی تضمین شده برای زندگی بی دغدغه، یک مکمل مسکن برای بازنشستگان و پشتیبانی برای نگهداری از سالمندان می‌شود.
ژاپن، پیرترین کشور جهان
ویژگی متمایزکننده ژاپن تغییر سریع جمعیت این کشور به سمت سالمندی است. در حالی که در سال ۱۹۹۵ کمتر از ۱۵ درصد شهروندان این کشور سالمند به شمار می‌آمدند این آمار تا یکی دو سال دیگر به حداقل ۳۰ درصد جمعیت این کشور بالغ می‌شود.
برنامه‌های دولت ژاپن در حمایت از سالمندان در این کشور به عنوان پایه مراقبت پزشکی این کشور دو هدف را دنبال می‌کند: تامین سیاست‌های رفاهی سالمندان با تاکید بر مراقبت پزشکی در منزل با کمک شهرداری‌ها و دوم، انجام اقدامات برای کاهش آمار بستری سالمندان در بیمارستان.
خدمات بهداشتی خصوصی در ژاپن نیز سهم گسترده‌ای در زمینه نگهداری و مراقبت از سالمندان این کشور را دارند و در این زمینه دولت کمک‌های مستقیم بسیاری را برای ارائه خدمات مطلوب به افراد مسن ارائه می‌دهد.
باتوجه به روند سریع پیر شدن جامعه ایرانی،برای جلوگیری از بروز مشکلات در آینده، به یک برنامه‌ریزی منسجم و اقدام ملی هدفمند و گسترده دربخــش‌های دولتی، خصوصی و داوطلبانه به منظور فراهم کردن امکانات و خدمات متنوع برای سالمندان نیاز استکوتاه سخن اینکه، با توجه بــه اهمیت مسـاله سالمندی جمعیت، کشـورهای توسعه یافته اقدامات سازمان یافته و گوناگونی را در زمینه ارائه خدمت به سالمندان انجام داده‌اند و به عبارت دیگر توجه به نیازهای سالمندان را در اولویت قرار داده‌اند. اما در ایران بـا وجود اینکه در آینده نزدیک نسبت سالمندان افـزایش قابل توجهی می‌یابد و کشور بـا یک چالش بزرگ در این زمینه مواجه خواهد شد، برنامه‌ریزی برای ارائه خدمات به سالمندان به میزان مورد نیاز انجام نشده است.
در نتیجه به نظر می‌رسد برای رفع این مشکلات که در آینده نزدیک گریبانگیر کشور می‌شود، به یک برنامه‌ریزی منسجم و اقدام ملی هدفمند و گسترده در بخـش‌های دولتی، خصوصی و داوطلبانه به منظور فراهم کـردن امکانات و خدمات متنـوع برای سالمندان نیاز است تا این بخش از اجتماع بتوانند با حداکثر رفاه و آسایش در جامعه زندگی کنند و از خدمات مورد نیاز خود بهره‌مند شوند.
منابع
https://www.insuranceeurope.eu/mediaitem/d۱d۱f۰۷۱-۹d۲۸-۴e۵b-۸۹۸۴-f۶۰c۶ed۲۸bcd/Why%۲۰the%۲۰use%۲۰of%۲۰age%۲۰and%۲۰disability%۲۰matters%۲۰to%۲۰consumers%۲۰and%۲۰insurers.pdf
«مطالعه تطبیقی خدمات مراقبت از سالمندان در ایران، ایالات متحده آمریکا و سوئد»
مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی کردستان / دوره بیست و پنجم / آذر و دی ۱۳۹۹/ صص۱۲۳ -۱۴۰
https://sjku.muk.ac.ir/article-۱-۵۴۴۴-fa.pdf
https://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/۰۰۰۵/۳۱۰۸۳۸/Voluntary-health-insurance-Europe-role-regulation.pdf
https://www.aarp.org/health/health-care-reform/info-۰۲-۲۰۱۲/health-insurance-costs-for-older-adults-before-medicare.html
«سیاست‌های اجتماعی برای سالمندان در ژاپن و سوئد»
سالنامه سالمندی ایران، سال اول، شماره دوم، زمستان ۱۳۸۵
https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=۷۱۹۵۸