لایروبی کانال آشوراده در خلیج گرگان با هدف آبرسانی از دریای خزر بالاخره بعد از کش و قوس های فراوان حدود دو ماه پیش آغاز شد، اما مساله مهم در این روند تبعات محیط زیستی ناشی از اجرای این پروژه است، چون منطقه از نظر اکولوژیکی بسیار غنی است و گیاهان و جانوران زیادی را در خود جای داده که ممکن است در صورت اصولی اجرا نشدن این طرح با گذشت زمان و به مرور مشکلاتی ایجاد شود.
چندی پیش به دام افتادن گاومیش های میانکاله در گودال های حاصل از برداشت رسوبات برای احداث «دایک» در شمال جزیره آشوراده منجر به تلف شدن یک راس گاومیش شد، این گاومیش باردار بود و موجب شد خود و گوساله اش تلف شود، در واقع دام های بومی برای تغذیه از علف های شورزی به شمال آشوراده یعنی محل عملیات احداث دایک و لایروبی کانال می آیند و متاسفانه نفوذ آب در خاک های ریز دانه آن قسمت که بسیار هم چسبنده است سبب گیر کردن گاومیش ها در آنها و در نهایت منجر به مرگ شان می شود.
دامداران منطقه می گویند که بر روی این خاک ها گیاهان علوفه ای متراکمی وجود دارد که تا حدودی شورمزه اند و مورد علاقه زیاد گاومیش ها برای تغذیه هستند، دام ها برای رسیدن به این علف ها کیلومترها از غرب به این سمت می آیند تا از این علف ها استفاده کنند که متاسفانه دچار سانحه می شوند و اگر این روند ادامه یابد قطعا تعداد تلفات بیشتر خواهد شد، این در حالی است که زندگی و اقتصاد ما به این گاومیش ها وابسته است و اگر از بین بروند زندگی ما هم از بین می رود.
گاومیش ها چون پوست بسیار زخیم و پرچربی دارند، در فصل بهار و تابستان حتما باید آب باشد که خودشان را خنک و گل و لای باشد که کنه کُشی کنندبر اساس آمار حدود دو هزار و ۱۰۰ راس گاومیش در استان گلستان وجود دارد که پراکندگی آنها در مناطق بندرگز، گنبد، کردکوی، آزادشهر، کلاله، گالیکش، گمیشان و بندرترکمن است، در عین حال پرورش گاومیش در این استان بیشتر به روش سنتی و خرده مالکی است و نگهداری بیشتر این گله ها به طور متوسط پنج راس حیوان و تعداد کمی از گله ها بین ۲۰ تا ۵۰ راس بوده و برخی از گله های پرورشی هم تا ۳۰۰ راس می رسد، در واقع این حیوان نقش اساسی در اشتغال اقشار کم درآمد روستایی و تأمین بخشی از نیاز غذایی کشور به شیر و گوشت دارد، حال در نظر بگیرید فردی که مثلا فقط ۵ راس گاومیش دارد حتی اگر یکی را از دست بدهد ضربه بزرگی بر درآمدش وارد خواهد آمد.
ممکن است تبعات بزرگ و کوچک روند لایروبی در بخش شرقی میانکاله یعنی آشوراده را شاهد باشیم، گاومیشی که چند روز پیش در گودالی که در روند لایروبی ایجاد شد گرفتار شده بود و در نهایت تلف شد متعلق به یکی از بنه داران قدیمی میانکاله بود، این گاومیش ۱۱ ساله و گوساله درون شکمش ۷ ماهه بود که هر دو تلف شدند، همچنین یک گاومیش دیگر نیز با گرفتار شدن در این گودال دست و پایش شکست، این در حالی است که طول عمر گاومیش نزدیک به ۳۰ سال است که ۲۵ سال آن قادر به زایش است، این یعنی ضربه به اقتصاد مردم آن منطقه که باید با دقت نظر بیشتری به آن توجه کرد.
گاومیش ها جزو موجوداتی هستند که برای زنده ماندن به آب و گل و لای نیاز دارند بر خلاف سایر حیوانات که در کنار گودال آب، آب مورد نیاز خود را می نوشند اما گاومیش ها با دیدن گودالی وارد آن می شوند، در واقع اگر آب نباشد این گاومیش ها که به واتر بوفالو معروفند از بین می روند چون این حیوانات پوست بسیار زخیم و پرچربی دارند و در فصل بهار و تابستان حتما باید آب باشد که خودشان را خنک کنند، همچنین در گل و لای بغلتند و کنه کُشی کنند، بنابراین قبل از اجرای هر طرحی از این دست در منطقه باید به این مساله توجه شود تا خسارتی متوجه اهالی بومی نشود.
حر منصوری فعال محیط زیست در این باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: در میانکاله حدود ۷۰ دامداری وجود دارد که پروانه چرا دارند یک سری گاوداری و یک سری گاومیش داری هستند، محیط زیست و دامداران هم می دانند که تمام آبشخورها و چاله هایی که در میانکاله شکل می گیرد وابستگی گاومیش ها به آب را در نظر می گیرند و این را هم در نظر می گیرند که عمق یا شکلشان طوری نباشد که گاومیش ها در آنها گرفتار شوند.
وی افزود: اما اتفاقات اخیر درباره گاومیش ها در منطقه میانکاله نشان می دهد که در روند لایروبی این مساله پیش بینی نشده است، در واقع حساب نکردن این مورد در روند لایروبی در منطقه نشان می دهد که خیلی از مشکلات دیگری هم می تواند پیش بیاید که پیش بینی نشده است چون این یک مساله بسیار ابتدایی است و همه آنرا می دانند، در واقع جمعیت نسبتا بزرگی از واتر بوفالوها را در میانکاله داریم که وابستگی عجیبی به آب دارند اگر آب نباشد از بین می روند چون پوست بسیار زخیم و پرچربی دارند و در فصل بهار و تابستان حتما باید آب باشد که خودشان را خنک کنند و گل و لای باشد که خودشان را کنه کشی کنند و آن جنس رسوب در منطقه و شکل چاله ها و کانالی که کشیدند برای ایجاد دایک نشان می دهد که اصلا هیچ نوع پیش بینی برای این مساله صورت نگرفته است.
دیده بان میانکاله تاکید کرد: این در حالی است که اقتصاد تعداد زیادی از اهالی بومی منطقه به این گاومیش ها وابسته است و اگر به خطر بیفتد و از بین بروند معیشت آنها هم به خطر می افتد چون جبران این خسارت برای روستاییان آن منطقه دشوار است از این رو تاثیر زیادی بر روی زندگیشان خواهد داشت.
سرگردانی پرندگان با تغییر سیمای منطقه
وی در ادامه به سایر ویژگی های میانکاله اشاره کرد و گفت: شمال کانال آشوراده یعنی مکانی که لایروبی در آن انجام می شود یکی از غنی ترین محل های زمستان گذرانی پرندگان در شرق میانکاله است، آنجا مکانی کاملا امن است و رفت و آمد بسیار کم بوده و به واسطه پوشش گیاهی و جغرافیایی که دارد محل تجمع تمام پرندگان کنار آبزی و آبزی است که در شرق میانکاله حضور دارند که قطعا ناامن شدن آن قسمت به واسطه رفت و آمد و یا از بین رفتن سیمای طبیعی و یا تغییر سیمای آن منطقه، می تواند آسیب های بسیار قابل پیش بینی و غیرقابل پیش بینی در منطقه پیش بیاورد.
منصوری در پاسخ به اینکه انجام لایروبی در منطقه برای نجات خلیج گرگان الزامی به نظر می رسد، اظهار داشت: بله ظاهرا لایروبی الزامی به نظر می رسد اما مهمترین مساله این است که لایروبی کجا اجرا شود تا کمترین آسیب را وارد کند؟ ما کانال های متعددی در منطقه داریم که اولویت بالاتری نسبت به کانال آشوراده دارند و بدون مشکل هستند حتی در روند اجرا هم هیچ مشکلی پیش نمی آید، البته اگر ضرورت داشته باشد لایروبی شود.
وی ادامه داد: برای نجات تالاب میانکاله باید یک کانال اکولوژیکی داشته باشیم که به دریا وصل شود، منطق می گوید به جایی باید ارتباط داشته باشد که عمق بیشتری داشته باشد نه جایی که سال آینده خشک و ارتباط دوباره قطع شود الان جایی را دارند لایروبی می کنند که در یک تا دو سال آینده خشک می شود و ارتباط آبی با تالاب دوباره قطع می شود، فقط با اسکله بندرگز در ارتباط خواهد بود، در واقع این کانال از طریق خشکی فقط می تواند به قسمت های مختلف آشوراده دسترسی داشته باشد نه اینکه به تالاب برسد چون قسمت های شرقی تالاب کم عمق است.
این فعال محیط زیست افزود: بر اساس اطلاعات میدانی و پژوهش هایی که وجود دارد به هیچ شکلی ضرورت ندارد که کانال آشوراده لایروبی شود، در حالی که کانال خزینی را در منطقه داریم که اگر لایروبی شود اصلا هیچ آسیبی به منطقه وارد نمی شود، یا اینکه می‌توان کانال اکولوژیکی ایجاد کرد که هیچ نیازی به کندن چاله ندارد بلکه با یک لوله از زیر زمین می توان این کار را انجام داد بدون اینکه هیچ آسیبی به محیط زیست منطقه وارد شود و کاملا هم قابل کنترل است که می تواند ارتباط حیاتی بین تالاب و دریا باشد و زمانی که ضرورت دارد ورودی آب کنترل شود و نگذارند رسوب وارد آن شود.
بر اساس این جدول گفته می شود که طی زمانی بین سه سال وضعیت تالاب به گونه ای خواهد شد که ارتباط قسمت‌های غربی با تالاب به کمترین حد خواهد رسید
وی تاکید کرد: کانال هایی با اولویت بسیار بالاتر از آشوراده وجود دارد، این کانال یکی از پرریسک ترین و کم تاثیرترین کانال ها روی حفظ ارتباط اکولوژیکی دریا و تالاب است؛ مثلا کانال خزینی سابقه چند صد ساله دارد روس‌ها در زمان جنگ جهانی دوم زمانی که می‌خواستند به بندر گز دسترسی داشته باشند ارتش سرخ روسیه این کانال را لایروبی کرد تا کشتی هایشان بتواند وارد خلیج گرگان و تالاب میانکاله شود.
ایجاد پشته ۱۰۰ هکتاری به ارتفاع یک متر رسوب ناشی از لایروبی
منصوری در پاسخ به اینکه با تمام اینها تکلیف رسوبات ناشی از لایروبی چه می شود؟ گفت: بزرگترین چالش و آسیبی که لایروبی کانال آشوراده وارد می کند؛ ایجاد یک پشته ۱۰۰ هکتاری از رسوب است یعنی ۱۰۰ هکتار از مهمترین و امن ترین قسمت پناهگاه حیات وحش میانکاله قرار است به زیر رسوب برود و تمام پوشش گیاهی منطقه زیر خروارها رسوب دفن شود، یعنی قرار است این حجم از رسوب را از کف کانال بیرون بیاورند و یک جایی دپو کنند این دپو تا یک متر از سطح زمین و تا یک و نیم متر از سطح دریا بالاتر می آید و با سرعت زیادی رطوبت خود را از دست می دهد و به دلیل اینکه ریزدانه و میکرونی است می تواند منشاء ریزگرد برای منطقه شود.
وی افزود: در واقع در سمت غرب و شرق کانال آشوراده سطحی ۱۰۰ هکتاری را آماده و دیواره ای ایجاد کردند و رسوب را در آنجا می ریزند، این منطقه فاصله بسیار کمی از بندر ترکمن دارد و مسیر و جهت باد هم کاملا به سمت بندر ترکمن است، بنابراین زمانی که این رسوبات خشک شود با وزش کوچکترین باد ذرات ریز به هوا بلند می شود، هیچ درختی هم نیست که جلوی پراکنش ریزدانه ها را بگیرد، چون بخش زیادی از گیاهان آن منطقه زیر خروارها رسوب دفن می شوند، در واقع بوته های منطقه مانند گیاه سالیکورنیا و گونه های دیگر ریشه های سطحی دارند و ماسه ها را زنجیروار به هم وصل می کنند یعنی ریشه ها زمین را سفت نگه می دارند و نمی گذارد ماسه یا ریزگرد به هوا بلند شود اما وقتی آن پوشش گیاهی به زیر ماسه و رسوب رفته و از بین برود دیگر امیدی به تثبیت این رسوبات بعد از خشک شدن نخواهد بود و می توانند به منشاء ریزگرد برای استان گلستان تبدیل شوند.
بیشتر بخوانید:
عزم جدی دولت برای نجات خلیج گرگان / سرنوشت رسوبات بعد از لایروبی چه می‌شود؟
این پشته ۱۰۰ هکتاری یک متر از سطح زمین و تا یک و نیم متر از سطح دریا بالاتر می آید و با سرعت زیادی رطوبت خود را از دست می دهد و به دلیل اینکه ریزدانه و میکرونی است می تواند منشاء ریزگرد برای منطقه شود
منصوری در پاسخ به اینکه آیا این مسائل در روند بررسی پروژه مطرح نشده بود گفت: وقتی در جلسات این فرضیه را مطرح کردم یک سری بررسی ها انجام دادند و گفتند که روی پشته های رسوبی گیاه می کاریم، اما یک مساله ای وجود دارد اینکه رسوبات به واسطه اینکه از سطح دریا بالاتر می آید بسیار بعید است که گیاهی مانند سالیکورنیا بر روی آن رویش داشته باشد، چون در میانکاله یک قسمت هایی پشته های کوچک رمل مانند ماسه را داریم و هیچ کدام از قسمت هایی که این ماسه ها وجود دارد و از سطح دریا بالاتر است این گیاه یا گیاه دیگری رشد نکرده است؛ این شاهدی است بر این ادعا که این پشته از نظر پوشش گیاهی می تواند مشکلات زیادی داشته باشد و بدترین کار این است که ما یک پوشش گیاهی طبیعی و ارگانیک را از بین ببریم و بعد دستی پوشش گیاهی آنهم در یک منطقه حفاظت شده و حساس ایجاد کنیم.
وی درباره اینکه پس با این رسوب چه کار می توانستند بکنند؟ افزود: قبلا هم گفتم لزومی نداشت که کانال آشوراده لایروبی شود، اگر کانال چپ اوغلی را لایروبی می کردند سه فرصت به وجود می آمد یکی اینکه عمیق شدن چپ اوغلی باعث می شد که شکارچیان نتوانند وارد آشوراده شوند و مهمتر اینکه آنجا کنار بندر ترکمن است یعنی به بیرون دسترسی دارد که می توانستند رسوب را به راحتی از محل خارج کنند و بفروشند یا برای زمین های کشاورزی ببرند، مجبور نبودند که در محل دپو کنند و پشته ۱۰۰ هکتاری ایجاد شود و منطقه را از بین ببرد، فرصت سومی که وجود داشت این است که الان قایق ها در چپ اوغلی رفت و آمد می کنند البته سالها است که رفت و آمد می کنند و آن منطقه آنقدر امن نیست که پرندگان بتوانند تجمع کنند بنابراین تغییر قابل توجهی درباره ناامن شدن به وجود نمی آمد چون همیشه قایق ها در رفت و آمد بودند اما آشوراده قایق ها رفت و آمد نداشتند و تا به امروز یک منطقه کاملا امن بود که از این به بعد نیست. این در حالی است که در کانال آشوراده این امکان وجود ندارد که بتوانند رسوب را انتقال دهند چون به بیرون از منطقه راه ندارد از این رو مجبورند در محل دپو کنند.
فعال محیط زیست تاکید کرد: از نظر اینکه آشوراده فرصت بیشتری برای تبادل آب ایجاد می کند نادرست است، چون ما گردش آب را در تالاب میانکاله و خلیج گرگان می خواهیم، این در حالی است که کانال چپ اوغلی همین الان هم وصل است که اگر لایروبی می شد مشکل بر طرف می شد و هیچ بخشی هم آسیب نمی دید. چون احتیاج داریم که عمیق ترین قسمت تالاب به دریا وصل شود تا ارتباط آبی دریا و خلیج و تالاب قطع نشود.
وی درباره اینکه با وجود این میزان آسیب چرا بر لایروبی کانال آشوراده اصرار شد گفت: شنیده شده در آن قسمتی که به بهانه ریختن رسوب که حدود ۱۰۰ هکتار است و خشک می شود، یک سری کارها مانند توسعه گردشگری دریایی انجام دهند، در واقع گلستان ساحل دریا ندارد بلکه ساحل تالاب دارد که گِلی و رسوبی است و به درد شنا نمی خورد، چون دسترسی به ساحل ندارد آن پشته رسوبی را کنار دریا ایجاد می کنند می شود پلاژ، در واقع به گونه ای ساحل ماسه ای ایجاد و به دریا نزدیک می شود.
منصوری تصریح کرد: از طرفی، در شمال شبه جزیره آشوراده شرکت های پرورش ماهی در قفس زیادی فعال هستند که مسیر دسترسی به بیرون از منطقه ندارند، اخیرا هم تعدادی از آنها درخواست مجوز گردشگری دریایی داده اند یعنی درخواست مجوز دادند که در کنار پرورش ماهی در قفس گردشگری دریایی هم داشته باشند حتی یکی از آنها رستوران و اقامتگاه هم آماده کرده است، در واقع اینها مسیر دسترسی ندارند که گردشگران را بگردانند در حالی که کانال آشوراده یکی از موثرترین گزینه ها برای ایجاد مسیر رفت و آمد در این منطقه است.
وی تاکید کرد: اینها حدس و گمان هایی است که با توجه به روند لایروبی آشوراده و درخواست گردشگری دریایی ازسوی این شرکت ها داده شده، مطرح می شود.۹۰۱۴