به گزارش خبرنگار میراث فرهنگی ایرنا، مرتضی ادیب زاده شامگاه شنبه - اول مرداد ۱۴۰۱ - با انتشار تصاویری از پرتره مظفرالدین شاه قاجار اثر استاد کمال‌الملک در حساب کاربری خود در اینستاگرام و به منظور شفاف‌سازی موضوع در خصوص این اثر و بررسی چگونگی خروج این اثر از کاخ گلستان و متعاقب آن، فروش در حراج کریستیز لندن در سال ۲۰۰۰، نوشت: به اطلاع می‌رساند طی روزهای اخیر بررسی جامعی بر روی دفاتر اموالی کاخ گلستان متعلق به سال‌های ۱۳۱۲، ۱۳۱۷ و ۱۳۶۱ صورت گرفت.
مدیرکل موزه های میراث فرهنگی افزود: بر اساس نتایج بررسی‌ها، نام تابلو و مشخصات دقیق آن از جمله ابعاد (همراه با قاب) در دفتر سال ۱۳۱۲ ثبت شده است، اما جزو اموال بنای موسوم به خوابگاه (اندرونی ناصرالدین شاه) ثبت شده است و نه کاخ اصلی و تالار برلیان.
وی تصریح کرد: به نظر می‌رسد پیش از سال ۱۳۱۲ تابلوهای شاهان قاجار در اوایل دوره پهلوی اول از تالار آینه خارج شده و به بنای خوابگاه منتقل شده‌اند و در دفتر سال ۱۳۱۷ مجدداً این تابلو جزو اموال انتقالی از خوابگاه به کاخ گلستان ثبت شده است.
مدیرکل موزه ها خاطر نشان کرد: در دفاتر سال ۱۳۶۱ که مربوط به وزارت فرهنگ و هنر وقت است، هیچ نشانی از نام تابلو مذکور نیست.
ادیب زاده افزود: قطعا تابلو متعلق به کاخ گلستان است و در فاصله سال‌های ۱۳۱۷ تا ۱۳۶۱، از مجموعه کاخ خارج و بعدها از طریق قاچاق به خارج از کشور منتقل و به فروش رفته است.
«کارشناسان حراج کریستیز باید قبل از برگزاری حراج، این تابلو را از ایران استعلام می‌کردند»
مدیرکل موزه ها تاکید کرد: در حال حاضر، آنچه حائز اهمیت است، خروج غیر قانونی اثر است. از این رو این اداره کل بر اساس وظیفه ذاتی خود و مطابق با قوانین بین‌المللی، اقدام لازم جهت بازگرداندن اثر مذکور را در دستور کار قرار داده است.
وی در توضیح نکات ارائه شده افزود: تصمیم به ساخت عمارت خوابگاه ناصری در جمادی‌الثانی سال ۱۳۰۳ ق اتخاذ شد. در تاریخ ۹ رجب سال ۱۳۰۴ ق ساخت بنا به اتمام رسید و شاه به این عمارت نقل مکان کرد. در دوره رضاشاه جزو اموال تحویل شده وزارت دارایی در آمد و مدت‌ها محل حوزه وزارتی بود. این ساختمان تا سال ۱۳۳۵ پا بر جا بوده است و مستندات تصویری نیز در این ارتباط وجود دارد. خوابگاه ناصری در اوایل سال ۱۳۴۰ یعنی دوره پهلوی دوم تخریب می‌شود.
ماجرای پرتره مظفرالدین‌شاه در گلستان چه بود؟
به گزارش ایرنا، اواسط هفته گذشته یک فعال رسانه‌ای در فضای مجازی با اشاره به مستندات دو نفر از تاریخ پژوهان دوره قاجار، تصاویری از پرتره مظفرالدین شاه را منتشر کرد و با استناد به سخنان دو کارمند سابق موزه (که هیچ نام و نشانی از آنها عنوان نشده) مدعی شد «پرتره رنگ و روغن مظفرالدین شاه قاجار اثر شاخص کمال‌الملک که در تالار برلیان کاخ گلستان قرار داشته در سال ۱۳۷۸ از این کاخ خارج و در حراج کریستیز لندن، در ۲۳ فروردین ماه ۱۳۷۹ (یازدهم آپریل سال ۲۰۰۰) به مبلغ ۴۴ هزار و ۶۵۰ پوند انگلیس فروش رفته است».
در پرتره مظفرالدین شاه، شاه قاجار یونیفرم مخصوص به تن کرده که با مدال‌هایی زینت بخشیده شده است. او کلاه سیاه پَر داری جواهرنشانی به سر دارد و درحالی‌که سبیل‌هایش را تاب داده، به روبه‌رو خیره شده است. اطلاعات این تابلو رنگ روغن در وب‌سایت حراجی کریستیز موجود است که در آن نوشته شده که تابلو اثری از کمال‌الملک است، در سمت چپ پایین تابلو نیز امضایی از کمال‌الملک ـ نقاش ایرانی ـ دیده می‌شود. قدمت نقاشی سال ۱۳۱۹ هجری قمری/ ۲-۱۹۰۱ میلادی اعلام شده است. در حراجی سال ۲۰۰۰ میلادی، قیمت برآورد شده برای فروش این تابلو، رقمی بین ۱۲ تا ۱۸ هزار پوند انگلیس بود، اما در نهایت به مبلغ ۴۴ هزار و ۶۵۰ پوند فروخته شد.
در چند روز گذشته کارشناسان و مدیران میراث فرهنگی و کاخ گلستان نیز با رسانه‌های مختلف گفت‌وگو کردند.
آفرین امامی مدیر مجموعه فرهنگی تاریخی گلستان روز سه‌شنبه - ۲۸ تیر ماه ۱۴۰۱ - در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها توضیح داد که «از همه چهارده امین اموال کاخ گلستان درخصوص وجود چنین تابلویی در فهرست اموال تحویلی به آنها پرس‌وجو شده است، چنین اثری و تابلویی از پرتره مظفرالدین شاه در فهرست تحویلی هیچ یک از این امین اموال‌ها نبوده است. البته در بررسی اسناد مرکز اسناد کاخ گلستان هستیم این قابلیت وجود دارد، آثار دوره پهلوی ردیابی شود. مسئولان کاخ گلستان بررسی‌های لازم درباره بودن یا نبودن این پرتره را انجام می دهند که اساسا آیا چنین تابلویی در اموال دوره پهلوی بوده وجود داشته است؟»
وی افزود: باید به این نکته توجه کرد که در دوره قاجار رسم بوده برخی آثار هنری را هدیه می دادند، اگر تحقیقات نشان دهد که این تابلو در میان اموال دوره پهلوی هم نبوده است می توان این احتمال را هم در نظر گرفت که ممکن است در دوره قاجار وجود داشته اما به دوره پهلوی نرسیده است، این در حالی است که در وهله اول باید اصالت عکس و تصویر آن تایید شود.
امامی بیان کرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد که از زمانی که کاخ گلستان ابواب جمعی داشته و آثار به امنای اموال تحویل داده شده است، تابلو پرتره مظفرالدین شاه در هیچ کدام از فهرست های ابواب جمعی کاخ گلستان نبوده است. البته این مجموعه از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۱ توسط گروهی اداره و آثار شماره‌گذاری شدند، در آن سال‌ها کاخ گلستان در زمره وزارت فرهنگ و هنر و آثار ملی نبود و بخشی از اداره دارایی بود.
مدیر مجموعه جهانی کاخ گلستان افزود: امین اموال‌ها جدید، فهرست های خود را از امین اموال‌های قبلی تحویل می گیرند بر اساس تصاویر منتشر شده که هنوز اصالت سنجی هم نشده اند، سندی که نشا دهد اولا چنین تابلویی در کاخ برلیان بوده و اینکه چه زمانی از دیوار پایین آمده یا خارج شده در مجموعه وجود ندارد.
امامی درباره عکس های منتشر شده گفت: بررسی‌ها نشان می‌دهد که این عکس مربوط به دوران بعد از انقلاب نیست، زیرا در این دوران حتی در دوران قبل از آن در دوره پهلوی دوم عکس هارنگی منتشر میشده درحالی که عکس‌های منتشر شده سیاه و سفید است. این عکس حتی اگر اصالت هم داشته باشد، مربوط به دوره قاجار است و با دوربین آنالوگ و به صورت سیاه و سفید گرفته شده است.
وی تصریح کرد: در بررسی‌های دقیق اولیه همین عکس‌ها با تصویر پرتره میان اثر فروخته شده با عکس تالار برلیان تفاوت‌هایی وجود دارد، تزیینات مربع شکل طلایی که در تابلوی منسوب به کریستیز دیده می‌شود، که در تصویر تالار برلیان اصلا وجود ندارد. حتی قاب بیضی شکلی که در تصاویر دیده می‌شود، فرق دارد. با همه مواردی که درباره این تصاویر در این چند روز مطرح شده، ما بررسی هایی را آغاز کردیم تا صحت بودن یا نبودن و سرانجام تابلوی موجود در عکس‌ها را کشف کنیم.
امامی تصریح کرد: هیچ‌یک از امنای اموال ما چنین اثری را از اولین امین اموال کاخ گلستان که پس از انقلاب بوده است تاکنون چنین اثری را ثبت نکرده اند که اکنون بگوییم این اثر گم شده است. از سال ۱۳۶۱ هم که اموال شماره‌گذاری و فهرست می شوند، این اثر جزو آثار کاخ گلستان نبوده است اما ما فهرستی داریم که مربوط به دوره پهلوی است و قرار است طی چند روز آینده این فهرست را بررسی کنیم و مطمئن شویم که آیا این اثر در دوره پهلوی وجود داشته است یا خیر؟
احمد دِزواره‌ای رئیس مجموعه کاخ گلستان (در سال‌های اوایل انقلاب تا ۱۳۸۶) همان روز انتشار چنین اخباری درخصوص خروج تابلوی پرتره‌ی مظفرالدین شاه در سال ۱۳۷۸ از کاخ گلستان کذب دانست و توضیح داد «در تالار برلیان؛ تابلویی از مظفرالدین شاه نداشتیم. اصلا تابلوی ایرانی نداشتیم و تمام تابلوها خارجی هستند. این تابلوها هم اکنون هم در تالار برلیان هستند. اگر چنین اثری وجود داشته و نامی از آن در اسناد آورده نشده باشد، بحث جداگانه‌ای‌ست. از سال ۱۳۵۰ که در کاخ گلستان بودم چنین تابلویی درعمارت برلیان نبوده است».
سیدمحمد بهشتی عضو شورای عالی میراث‌فرهنگی و گردشگری، رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی نیز روز سه‌شنبه - ۲۸ تیر ماه ۱۴۰۱ - در گفت‌وگویی درباره ادعاهای مطرح شده، بیان کرد: اگر کسی سندی مبنی بر اینکه پرتره مظفرالدین شاه گم شده و در حراج کریستیز به فروش رفته است، ارائه کند، سازمان میراث فرهنگی به راحتی می‌تواند شکایت کند. کشور ما عضو کنوانسیون استرداد اموال فرهنگی است و اگر اثری از میراث فرهنگی کشور ما در هر کجای دنیا عرضه شود، سازمان میراث فرهنگی می‌تواند به پلیس اینترپل شکایت کند تا اثر را توقیف به کشور مبدا بازگرداند. این آثار به راحتی از طریق شکایت به کشور بازگردانده می‌شوند، همان‌طور که سال‌های قبل از موزه‌های ما آثاری به خارج از کشور منتقل شده بودند که به موزه‌های ما مسترد شدند.
وی تاکید کرده است: چنانچه در یکی از دفاتر اموال ثبتی، نامی از این تابلو، ثبت شده باشد و مشخص شود که این اثر از کاخ گلستان خارج شده است، بر اساس مستندات برای استرداد آن اقدام می‌کنیم و پرونده اینترپل را تشکیل می‌دهیم.
مرتضی ادیب‌زاده مدیرکل موزه‌ها و اموال تاریخی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی روز چهارشنبه - ۲۹ تیر ۱۴۰۱ - در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها اعلام کرد که «کارشناسان در مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان در حال بررسی اسناد و مدارک و دفاتر ثبت اموال تا سال ۱۳۱۷ خورشیدی هستند. دفتری هم به سال ۱۳۱۲ مربوط می‌شود که اگرچه اموال ثبت‌شده در دفتر سال ۱۳۱۷ به آن وارد شده است، اما درحال بررسی دفتر سال ۱۳۱۲ هم هستند و روی تمام اسناد کار می‌کنند.