هورالعظیم دوباره به خودسوزی افتاده است. این تالاب مرزی، دومین تابستان خشک را در حالی سپری می‌کند که نه از رودخانه کرخه سهمی گرفته است و نه از رودخانه دجله. حالا بیش از یک ماه است که آتش سوزی در نیزارهای بخش عراقی این تالاب شروع شده و روز بروز بر وسعت آن افزوده می‌شود. چند آتش سوزی نیز در بخش ایرانی آن در خوزستان به این فاجعه دامن زده است.
تالاب مرزی هورالعظیم با بیش از ۳۰۰ هزار هکتار، آخرین بازمانده تالاب‌های بین النهرین است که یک سوم آن در ایران و دوسوم آن در کشور عراق قرار دارد. این زیستگاه منحصر بفرد، در جنوب غربی کشور در خوزستان و در انتهای رود کرخه واقع است.
دود غلیظ و بوی نامطبوع ناشی از آتش سوزی نیزارهای این تالاب، از اواخر خرداد، نفس شهرها و روستاهای مرزی را تنگ کرده و با وزش باد، در برخی مواقع تا بیش از ۱۰۰ کیلومتر را در برمی‌گیرد. مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان پیش از این گفته بود که شهرستان‌های هویزه، دشت آزادگان، حمیدیه، اهواز و خرمشهر از دود و آلودگی هوای ناشی از این آتش سوزی‌ها متاثر هستند.
تنگی نفس روزانه ۶۰ نفر
شدت و تداوم این دود غلیظ اما در روزهای اخیر صدای اعتراض اهالی شهر "رُفیِّع» در جوار هورالعظیم را بلند کرده است. شهر مرزی رفیع از توابع شهرستان هویزه، در کنار رودخانه نیسان (از انشعابات کرخه) و حاشیه هورالعظیم قرار دارد. اهالی رفیع ویدیوهایی از هوای دودآلود منتشر کرده و از تداوم این وضعیت گلایه کرده‌اند.
عضو شورای اسلامی شهر رفیع خواستار اقدام مسوولان برای حل مشکل آتش سوزی در هورالعظیم و دودگرفتگی شهرها و روستاهای حاشیه این تالاب شده است.
محمد سواری به خبرنگار ایرنا می‌گوید: بیش از یک ماه است که هر روز عصر دود غلیظی شهر را فرا می‌گیرد و این وضعیت تا پیش از ظهر روز بعد ادامه دارد. شرایط شهرهای رفیع و بستان و روستاهای اطراف آنها بدتر است و دود و بوی نامطبوعی که ایجاد می‌شود نفس مردم را گرفته و امکان فعالیت را از آنها سلب کرده است. غلظت این دود به حدی است که حتی امکان دید در جاده و هنگام رانندگی را کم می‌کند.
وی به اثرات دود غلیظ بر روی شهروندان اشاره می‌کند و می‌افزاید: روزانه حدود ۵۰ تا ۶۰ نفر به دلیل مشکلات تنفسی ناشی از دود به درمانگاه شهر مراجعه می‌کنند.
این عضو شورای اسلامی شهر رفیع ادامه می‌دهد: مسوولان این آتش سوزی را ناشی از بخش عراقی تالاب اعلام کرده‌اند اما صیادان محلی گزارش‌هایی از آتش سوزی در بخش ایرانی تالاب هم داده‌اند.
وی خواستار توجه مسوولان به این مساله و چاره‌جویی برای آن می‌شود و می‌گوید: آلودگی دود و بوی نامطبوع به حدی است که مشکلات گرد و غبار از یادمان رفته است، مردم شهرستان دشت آزادگان و شهرهای تابعه نیز از این وضع بسیار ناراضی و کلافه هستند و از مسوولان درخواست دارند با استفاده از هواپیمای آبپاش یا رهاسازی آب برای هورالعظیم یا راهکارهای موثر دیگر این مشکل را حل کنند.
سواری با بیان اینکه مردم شهرستان‌های دشت آزادگان و هویزه در ۲ سال گذشته با مشکلات زیادی روبه رو بوده‌اند، ادامه می‌دهد: از یک سو آبی برای کشاورزی در این منطقه وجود نداشت و کشاورزان فقیرتر شده‌اند، و از سوی دیگر رودخانه و تالاب در حال خشک شدن هستند و از طرفی هم گاومیش‌های دامداران به دلیل بی‌آبی در معرض تلف شدن هستند.
۲۰ هزار هکتار خاکستر شد
شهرستان‌های هویزه و دشت آزادگان در حاشیه هورالعظیم و قطب گاومیش‌داری خوزستان هستند. آتش سوزی یکی از چالش‌های هورالعظیم در زمانی است که حقابه آن تامین نشود. تابستان پارسال نیز آتش سوزی در بخش‌هایی از هورالعظیم در عراق، شهر رفیع را چندین روز درگیر کرد اما در تابستان سال ۹۷ که خشکسالی شدیدی در خوزستان رخ داده بود، آتش سوزی در بخش‌های ایرانی و عراقی تالاب از تیر تا مهر آن سال ادامه داشت. حتی اعزام بالگرد آبپاش هم نتوانست آتش را خاموش کند و دود این آتش سوزی هشت شهرستان را فراگرفت.
حالا محمدجواد اشرفی مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان از درخواست برای تامین هواپیمای آبپاش خبر داده و گفته است که با وزارت امور خارجه مکاتباتی برای پیگیری موضوع از کشور عراق و صدور مجوز خاموش کردن آتش در کشور عراق صورت گرفته است.
به گفته اشرفی، با توجه به خشکسالی گسترده هم اکنون بیش از ۹۰ درصد بخش عراقی هورالعظیم کاملا خشک شده و دودی که در شهرستان‌های هویزه، دشت آزادگان و تاحدودی خرمشهر و اهواز ملاحظه می‌شود مربوط به این آتش سوزی در بخش عراقی هورالعظیم است.
معاون محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان همچنین به خبرنگار ایرنا می‌گوید: تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد بیش از ۲۰ هزار هکتار در بخش عراقی هورالعظیم دچار آتش سوزی شده و در بخش ایرانی نیز حدود ۲۰۰ هکتار از قسمت‌های خشک تالاب دچار آتش سوزی شده است.
سید عادل مولا این آتش سوزی‌ها را ناشی از خشکسالی و خشک شدن تالاب در بخش عراقی می‌داند و می‌افزاید: آتش سوزی‌ها در صورتی خاموش می‌شود که آب از طریق بارندگی و یا رودخانه‌های منتهی به تالاب، به این تالاب برسد؛ البته با توجه به شرایط موجود امیدی به تامین حقابه تالاب از رودخانه‌های دجله و فرات در عراق نیست.
وی بیان می‌کند: ادامه این روند نگرانی‌ها را از تداوم آتش سوزی در بخش ایرانی هورالعظیم و حتی در سایر مناطق حفاظت شده نیز بیشتر می‌کند.
مولا با بیان اینکه نحوه مدیریت منابع آب برای ما نگران کننده است، می‌افزاید: وزارت نیرو اعلام کرده که آبی در پشت سدهای منطقه نیست و نمی‌تواند حقابه تالاب را تامین کند؛ از سوی دیگر آبی که رهاسازی می‌شود در بالادست برای کشاورزی مصرف می‌شود و تالاب‌ها سهمی از آن نمی‌گیرند.
وی ادامه می‌دهد: هم اکنون ورودی آب به هورالعظیم بسیار کم است و میزان تبخیر بالا نیز خشکی آن را تشدید کرده، به طوری که هم اکنون سطح آب‌دار بخش ایرانی هورالعظیم به حدود ۵۰ درصد کاهش یافته که عمق آب در آن متفاوت است و در برخی نقاط زمین فقط خیس است.
مولا اضافه می‌کند: از طریق ستاد مدیریت بحران استانداری با وزارت امور خارجه مکاتباتی صورت گرفته تا دولت عراق تمهیداتی در این زمینه بیندیشد.
ضرورت تجهیز ایستگاه‌های پایش هوا
آتش سوزی در نیزارهای تالاب، علاوه بر نابودی زیستگاه و آشیانه پرندگان، آلودگی شدید هوا در مناطق حاشیه هور را نیز به دنبال دارد. این در حالیست که شهرهای حاشیه هورالعظیم فاقد ایستگاه‌های سنجش هوای مجهز برای اندازه‌گیری ذرات آلاینده هستند.
مسوول آزمایشگاه هوای اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان در این باره به ایرنا می‌گوید: آتش سوزی در تالاب و دود ناشی از آن باعث می‌شود شاخص غبار با اندازه ۲.۵ میکرون (PM۲.۵) در هوا افزایش یابد که بسته به وزش باد اثر آن در شهرستان‌های دشت آزادگان، حمیدیه و اهواز مشخص می‌شود.
علیرضا آذریان می‌افزاید: آنالیزور PM۲.۵ ایستگاه پایش هوا در سوسنگرد به دلیل تعمیرات برای مدتی از کار افتاده، ایستگاه پایش هوا در حمیدیه فاقد آنالیزور PM۲.۵ است (فقط آنالیزور ۱۰PM دارد) و شهرستان هویزه نیز ایستگاه سنجش آلودگی هوا ندارد.
وی تاکید می‌کند:پیش از این تمرکز بر روی شاخص ۱۰PM برای سنجش میزان گرد و غبار بودیم اما با شرایطی که در پی آتش سوزی هورالعظیم و دود ناشی از آن به وجود آمده باید شهرهایی که در معرض این آلودگی هستند تجهیز شوند.
پرواز دوباره بالگردهای آتش‌نشان
در تابستان سال ۹۷ آتش سوزی در هورالعظیم بیش از ۹۰ روز ادامه داشت که بیشترین آن در بخش عراقی تالاب بود و حدود ۳۰ هزار هکتار آن در این مدت سوخت. در آن زمان رییس جمهور وقت دستور ویژه برای ورود جدی وزارت امور خارجه و مذاکره با کشور عراق صادر کرد و شورای عالی امنیت ملی نیز تشکیل هیات مذاکره کننده با کشور عراق را تصویب کرد. عملیات خاموش کردن آتش در هورالعظیم در سه مرحله از ۲۹ تیر تا مرداد آن سال به وسیله ۲ بالگرد و یک هواپیمای آبپاش ادامه یافت که نخستین تجربه کشور در خاموش کردن آتش در تالاب بود.این آتش اما خاموش نشد و چند کانون آتش تا باران‌های پاییزی فعال ماند. به گفته مسوولان، رهاسازی آب به هورالعظیم تنها راهکار خاموش کردن آتش است و تلاش بالگردها تاثیری در خاموش شدن آتش نداشته بنابراین عملیات را متوقف کردند.
آیا بالگردهای آتش نشان، آتش هورالعظیم را مهار می‌کنند؟
گزارش از نادره وائلی زاده