مردم آزادی خواه این خطه از ایران اسلامی از دیرباز تاکنون آنین های مختلفی برای زنده نگه داشتن قیام عاشورای حسینی برگزار می‌کنند که عزاداری‌ها در شکل‌های امروزی و سنتی جلوه‌ای از عشق آنان به اهل بیت عصمت و طهارت (ع) است.
مناسک محرم در سوگ مصیبت های وارد شده به امام حسین (ع) و یارانش در کهگیلویه و بویراحمد همچون دیگر نقاط کشورمان با سیاه‌پوشان به روش‌های گوناگون آغاز می شود در این سنت کهن مساجد، حسینیه‌ها، تکایا، کوچه ها و بازارها با پارچه‌ها و پرچم‌های سبز، سرخ و مشکی مزین به نام شهدای واقعه عاشورا تزیین می شود.
اینجا سوگواری های محرم در آیین هایی چون شروه خوانی، کتل بندی، تعزیه خوانی و حلقه های سینه زنی کهگیلویه و بویراحمد ها در شب های تاسوعا و عاشورا به اوج خود میرسد.
در این استان غمگنانه ترین سوگواری های محرم در محافلی مانند شروه خوانی و گهواره علی اصغر (ع) نمایان است جایی که بانوان با پوشیدن لباس سیاه و سرایش شعرهایی به زبان محلی آنچنان سوزناک گریه و زاری می کنند که گویی واقعه عاشورا همین روزها و در محل هیات در حال وقوع است.
سینه زنی های سنتی
سنتی ترین آیین های عزاداری حسینی در سینه زنی های کهگیلویه و بویراحمدها جایی که مردان به شکل دایره ای سینه می زنند مشاهده می شود.
در این آیین ها مردان کمر همدیگر را می گیرند و دور علم و نوحه خوان می چرخند و با مداح هم نوایی می کنند، زنان حاضر در محافل سینه زنی های سنتی این استان که در فاصله چند متری مردان نشسته اند، با شنیدن نوحه ها به یاد شهیدان دشت نینوا گریه و زاری می کنند.
شروه خوانی
شروه خوانی بانوان کهگیلویه و بویراحمد که بیشتر در مناطق روستایی برگزار می شود یکی از سوزناک ترین آئین های زنان این دیار در رثای مظلومیت امام حسین (ع) و یاران با وفای آن حضرت است.
شروه خوانی زنان نوعی نوای غمگینانه به معنای گریستن بر مرده و بیان کارهای شایسته اوست، این نوع موسیقی آوازی با لحنی اندوه بار و سوز درونی ازسوی زنان و دختران به گویش‌های مختلف بصورت تک خوان اجرا می‌شود.
در این آئین زنان و دختران ایلی و عشایری با بستن کمربندها و شال بندهای سیاه اطراف زن نوحه خوان حلقه می‌زنند و در غم مظلومیت شهدای کربلا سوگواری می‌کنند.
سینه زنی زنان
در آیین های سینه زنی زنان که در برخی از روستاهای کهگیلویه و بویراحمد مرسوم است بانوان حلقه بزرگی ایجاد می کنند و یکی از زنان سالخورده وسط این حلقه گوشه های چادرش را بالا و پایین می برد و دیگر بانوان با وی هماهنگ می شوند، این آیین را در زبان لری «هوی هوی » هم می گویند.
در این آیین بانوان لباس های تیره عمدتا با رنگهای سرد می پوشند و چادرهایشان را به نشانه عزا برای عزیران به صورت ضربدری دور گردن می بندند و گوشه آن را مثل زنجیر بالا و پایین می برند.
این مدل چادربستن در استان کهگیلویه و بویراحمد مختص مادران تازه داغدار است و وقتی پیر و جوان اینگونه چادرشان را می بندند بدان معناست که داغ حسین(ع) تازه است.
در این آیین زنان چنان از ته دل شیون می کنند و شروه می خوانند که قلب هر انسان آزاده ای را به درد می آورد و گویا فرزند جوان خود را از دست داده اند.
گهواره حضرت علی اصغر (ع)
زنان ساکن مناطق عشایری کهگیلویه و بویراحمد گهواره‌ای (به گویش محلی تهته) برای حضرت علی‌اصغر (ع) طفل ۶ ماهه شهید دشت کربلا درست می‌کنند و به آن زنگوله و چشم زخم، آویزان می‌کنند و روی آن را پارچه سبز می‌کشند.
زنان در ایام محرم به‌صورت دایره‌ای دور این گهواره می‌نشینند و برای حضرت علی‌اصغر(ع) و شهیدان کم سن و سال عاشورا نوحه (شروه) خوانده و سوگواری می‌کنند و بعد از آن نیز با وصل کردن سنجاق یا گره زدن پارچه بر گهواره از طلب حاجت می‌کنند.
بانوان در روز عاشورا به شکل کاروانی یا تکی گهواره حضرت علی اصغر(ع) را بر روی سر خود می گذارند و آن را با کاروان دلسوختگان حسینی تا گلزار شهدای مناطق مختلف استان حمل می کنند.
کتل بندی
کـُتل بندی و سیاهپوش کردن نیز از دیگر شیوه‌های سنتی و آیین‌های عزاداری در ایام حزن انگیز محرم بویژه در شب تاسوعا و روز عاشورای حسینی در این خطه از ایران اسلامی مرسوم است.
در این آئین اسبی را به‌عنوان اسب امام حسین (ع) زین و تزئین کرده و بین هیات ها می‌گردانند، نوحه‌خوانان نوحه می‌خوانند و گاهی تعزیه واقعه کربلا را به تمثیل اجرا می‌کنند و زن‌ها نیز با دیدن این نمایش‌ها به رسم‌های محلی شیون می‌کنند که این آیین به «کتل» مشهور است.
تعزیه خوانی
حماسی ترین آیین های عزاداری عبدالله حسین(ع) کهگیلویه و بویراحمدی ها در آیین های تعزیه جایی که بخش هایی از ظلم و ستم روا داشته شده به اهل بیت امام سوم شیعیان و یارانش بازخوانی می شود جلوه گری می کند.
آیین تعزیه خوانی سنتی نیز یکی از آئین های فاخر ماه محرم در کهگیلویه و بویراحمد است که به‌طور معمول از سال ۱۲۸۷ در میان اقوام، ایلات و مناطق عشایر نشین این خطه اجرا می‌شود.
مقتل خوانی و تعزیه خوانی در حقیقت شرح حال تاسوعا و عاشورای سال ۶۱ هجری در دشت نینوا و ذکر مصیبت‌های اهل بیت پیامبر (ص) در کربلا است.
این نوع ذکر مصیبت به‌صورت نوحه برای مردم بیان می‌شود و سوگواران برای آنچه بر امام حسین (ع) و یارانش گذشته به سوگواری و سینه زنی می‌پردازند.
حال و هوای محرم امسال
امسال بیش از سه هزار هیات و تشکل مردمی برنامه های عزاداری ماه محرم در استان ۷۲۶ هزار نفری کهگیلویه و بویراحمد را اجرا می کنند.
غبارروبی مساجد و حسینیه‌ها، آماده کردن و شستن دیگ‌های بزرگ برای پخت غذای نذری، خریدن و آماده کردن لباس‌های مشکی، نوشتن جملات و نوشته‌هایی مربوط به عاشورا و امام حسین (ع) بر روی خودروها و برپا کردن پرچم‌های سیاه و سبز بر سر در خانه‌ها از جمله کارهایی است که مردم این استان در استقبال از ماه محرم انجام داده اند.
صدا وسیما همراه عزاداران حسینی
صداوسیمای مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد امسال نیز همچون سال های گذشته در دهه اول ماه محرم امسال همگام با مردم این خطه با ۳۷ برنامه مختلف در حوزه های صدا، خبر، سیما و فضای مجازی با هیات های عزاداری همراهی می کند.
برنامه زنده «حماسه حسینی» شب های دهه اول محرم از ساعت ۲۱:۱۵ به مدت ۷۵ دقیقه با حضور هیات‌های مذهبی، مداحان، پیرغلامان، هنرمندان عاشورایی و ارتباط مستقیم با هیات های عزاداری استان با رعایت دستورالعمل های بهداشتی در مجاورت خیمه شهید گمنام صداوسیمای استان بر روی آنتن سیمای دنا می رود.
همچنین برنامه «به وقت روضه» در دهه اول ماه محرم از ساعت ۱۸ به مدت۳۰ دقیقه، روضه های خانگی و محلات را با هدف فرهنگ سازی در خصوص هر خانه یک حسینیه به تصویر می کشد،در این برنامه شاهد ارتباط اینترنتی با خانه‌هایی خواهیم بود که با رعایت دستورالعمل های بهداشتی به عزاداری و روضه خوانی برای اباعبدالله الحسین(ع) می‌پردازند، همچنین برنامه «گزارش روز» در دهه اول محرم از ۱۹:۵۰ دقیقه به مدت ۳۰ دقیقه با حضور در یکی از محلات شهرهای استان به پوشش عزاداری های حسینی می پردازد.
همچنین پخش زنده آیین های تاسوعا و عاشورای حسینی و شام غریبان از دیگر برنامه های معاونت سیمای کهگیلویه و بویراحمد در ماه محرم امسال است.
رادیو دنا نیز در برنامه زنده «دریای عطش» در۱۳ هر شب از ساعت ۱۸ الی ۱۹ به تبیین فلسفه قیام عاشورا می‌پردازد، همچنین برنامه «شب های محرم» به مدت سیزده شب از ساعت ۲۱ الی ۲۲ با حضور میهمانان اعم از استادان حوزه و دانشگاه استان به اهمیت ماه محرم می پردازد.
برنامه «نوای حسینی» نوحه ها و مرثیه های دهه نخست محرم را ساعت ۲۲ تا ۲۲:۳۰ به مدت ۱۳ شب بر روی آنتن رادیو دنا می برد.