این روزها سگهای ولگرد و سرگردان همه جا دیده می‌شوند. حیواناتی که کارشناسان محیط زیست می‌گویند جمعیت آنها در ایران در سالهای اخیر بیشتر شده است. سگها انواع مختلفی دارند، سگ نگهبان، سگ گله، سگ خانگی، سگ وحشی و سگ بی صاحب. پرسه زدن این سگها در محیط‌های انسانی پیامدهای مختلفی دارد. جفت‌گیری گرگ با سگهای ولگرد می‌تواند به تولید «گرگاس یا گرگی» منجر شود. حیوانی که خوی وحشی گرگ و هوش سگ را دارد به همین علت می‌تواند خطرناک باشد و با نزدیک شدن به محیط زیست انسان ممکن است به افراد حمله کند. این حیوان برخلاف سگ خوی وفاداری ندارد و حتی به افرادی که این حیوان غذا می‌دهند، هم حمله می‌کند.
افزایش جمعیت سگها در سکونت‌گاه‌های انسان پیامدهای دیگری هم دارد. در صورتی که این حیوان به هاری مبتلا باشد می‌تواند این بیماری را به انسان یا حیوانات دیگر منتقل کند و باعث مرگ آنها شود اما حتی اگر هار نباشد هم احتمال تهاجم آن به انسان وجود دارد. حضور آنها در مناطق مسکونی می‌تواند به ایجاد رعب و وحشت در بین مردم به خصوص کودکان و آسیب به آنها شود.
در گذشته ماموران شهرداری یا وزارت بهداشت با کشتن و معدوم کردن سگهای ولگرد تلاش می‌کردند تا از افزایش جمعیت آنها و ایجاد مشکلات اجتماعی در محیط زندگی انسان جلوگیری کنند اما این روش سال‌هاست منسوخ شده و به جای آن در بسیاری از کشورها قوانین و مقرراتی برای حفاظت از حیوانات تصویب کرده‌اند.
در ایران طبق مقررات موجود شهرداری‌ها و دهیاری‌ها مسئولیت ساماندهی سگهای ولگرد را به عهده دارند. این سازمان‌ها باید با ایجاد سرپناه و مراکز نگهداری، سگهای ولگرد را از محیط‌های انسانی جمع آوری کنند، به آنها واکسن بزنند و سگها را عقیم کنند تا جمعیت آنها بیشتر نشود اما محدودیت منابع، موجب شده در بسیاری از شهرها و روستاها در اجرای این وظیفه چندان موفق نباشند و به همین علت جمعیت سگهای ولگرد در ایران رو به افزایش است.
سال گذشته ۲۶۱ هزار و ۶۷۸ مورد حیوان گزیدگی در کشور ثبت شده است. از این تعداد عامل ۲۱۰ هزار و ۱۹۵ مورد سگ بوده و ۴۱ هزار و ۹۳۴ مورد از طریق گربه بوده است
یکی از عوامل ازدیاد جمعیت سگها، غذا دادن به آنهاست. بسیاری از حامیان محیط زیست و مردم از روی مهربانی به سگها و گربه‌ها غذا می‌دهند. اقدامی خیرخواهانه که البته با افزایش جمعیت سگها در مراکز مسکونی به بالارفتن میزان حیوان گزیدگی و اضطراب خانواده‌ها منجر می‌شود.
افزایش جمعیت سگها در شهرها و مناطق مسکونی باعث شده در مواردی مسئولان برای کاهش مشکلات اجتماعی به معدوم کردن و کشتن سگها در برخی مقاطع زمانی اقدام کنند. یک نمونه آن معدوم کردن سگهای ولگرد در دماوند است که در روزهای گذشته اخبار آن منتشر شد. اقدامی که بعد از اعتراض‌های مکرر مردم این منطقه به جمعیت زیاد سگها در این منطقه و ترس و وحشت ایجاد شده، انجام شد. بسیاری از مردم در دماوند می‌گویند به قدری جمعیت سگ در این منطقه زیاد شده جرات تردد ندارند. این سگهای ولگرد گرسنه هستند و می‌توانند به انسان و سایر حیوانات حمله کنند.
«مهدی رضایی مهر» معاون فرمانداری دماوند هشدار می‌دهد: تعداد زیادی از سگها بیمار و حتی برخی از آنان از نژاد گرگاس و با لقاح سگ و گرگ ایجاد شده‌اند. طبق اعلام رئیس شبکه بهداشت و درمان شهرستان دماوند سال گذشته بیش از ۱۲۰۰ مورد سگ گزیدگی در شهرستان دماوند ثبت شده و بیش از چهار میلیارد تومان فقط برای واکسن این افراد به جز خدمات درمانی مانند پانسمان، شست و شو و… هزینه شده است. زنده‌گیری و سایر اقدامات شهرداری‌ها و دهیاری‌ها نیز برای هر قلاده سگ بیش از ۷۰۰هزار تومان هزینه دارد.
«نقی میرزا کریمی» سرپرست اداره حفاظت محیط زیست شهرستان دماوند می‌گوید: عده‌ای تحت عنوان حامی حیوانات از اجرای دستورالعمل کنترل سگهای ولگرد ممانعت می‌کنند و با نظرات خودسرانه و غیر کارشناسی باعث افزایش سگهای ولگرد شده‌اند.
این درحالی است که مساله سگ های ولگرد فقط در دماوند نیست، در سالهای اخیر در بسیاری از مناطق کشور دیده می شود. این بار نه فقط در روستاها و جاده‌ها و مراکز توریستی بلکه در حاشیه و مراکز شهری نیز بسیار زیاد هستند و هر لحظه برای پیدا کردن غذا به سمت انسان می‌آیند.
هیچ کس طرفدار کشتن سگها نیست
«دکتر بهزاد امیری» رئیس اداره بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان وزارت بهداشت به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: موضوع سگهای ولگرد جنبه‌های مختلفی دارند. هیچ کس از کشتن سگهای ولگرد دفاع نمی‌کند. راه کنترل جمعیت سگهای ولگرد کشتن آنها نیست. وزارت بهداشت هم با کشتن و معدوم کردن سگها مخالف است. مطابق قانون سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها مسئول ساماندهی و مدیریت سگهای ولگرد است. این سازمان باید سگهای ولگرد را در این مناطق جمع آوری کند. در این زمینه دستورالعملی نیز صادر کرده است و مراکزی نیز برای جمع‌آوری و نگهداری سگهای ولگرد تامین شده است.
وی می‌افزاید: با این وجود مشکلاتی برای ساماندهی سگهای ولگرد وجود دارد. اول اینکه تعداد مراکز نگهداری سگهای ولگرد اندک است و ظرفیت لازم برای نگهداری این سگها در کشور تامین نشده است. مشکل دوم این است که نیروی انسانی و منابع مالی کافی برای مدیریت و نگهداری سگهای ولگرد وجود ندارد. مساله دیگر این است که تا کی باید سگهای ولگرد جمع آوری شده را نگهداری کرد.
آمارها نشان می‌دهد ۸۰ درصد موارد حیوان گزیدگی از سگها بوده است و گربه‌ها با ۱۶ درصد سهم از حیوان گزیدگی‌ها در ایران رتبه دوم را دارند و بقیه موارد مربوط به سایر حیوانات است. سال گذشته ۲۶۱ هزار و ۶۷۸ مورد حیوان گزیدگی در کشور ثبت شده استرئیس اداره بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان وزارت بهداشت می گوید: ظرفیت‌های دولتی برای ساماندهی سگهای ولگرد محدود است و سازمانهای مردم نهاد باید کمک کنند اما مردم باید از هر اقدامی که باعث افزایش جمعیت سگهای ولگرد می‌شود. مثل غذا دادن خودداری کنند. مصرف مواد غذایی چه به صورت پسماند و چه غذا دادن به سگها موجب افزایش جمعیت آنها می‌شود. نباید پسماندها در شهر رها باشد، یا باید جمع آوری شود یا به کمپوست تبدیل شود.
راه حیوان دوستی غذا دادن به سگهای ولگرد نیست
وی ادامه می‌دهد: شوربختانه عده‌ای به قصد ترحم یا حیوان دوستی به سگها غذا می دهند. این کار درست نیست زیرا قبل از هر مساله‌ای این افراد خودشان را معرض سگها و حیوانات مهاجم قرار می‌دهند و ممکن است دچار آسیب شود. بارها دیده شده که سگهای ولگرد رفتار تهاجمی دارند و باعث ایجاد جراحت شده و بعدا باعث بیماری شده‌اند. اگر این سگها هار باشند می‌توانند این بیماری را به انسان منتقل کنند و موجب مرگ افراد بشوند.
امیری می‌افزاید: یکی از ویژگی‌های سگ ولگرد این است که وقتی غذایش بیشتر تامین شود به شدت قدرت باروری‌اش بالا می‌رود. بنابراین فردی که به سگهای ولگرد غذا می‌دهد، ناخواسته به افزایش جمعیت سگها کمک می‌کند. البته خطر تهاجم حیوانات و حیوان گزیدگی فقط به سگها محدود نمی‌شود، گربه‌ها هم می‌توانند این خطر را داشته باشند. غذا دادن به گربه نیز می‌تواند موجب افزایش زاد و ولد این حیوان، خطر حیوان گزیدگی و انتقال هاری به دیگران باشند.
سهم سگها از حیوان گزیدگی ۸۰ درصد
رئیس اداره بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان وزارت بهداشت می‌گوید: آمارها نشان می‌دهد ۸۰ درصد موارد حیوان گزیدگی از سگها بوده است و گربه‌ها با ۱۶ درصد سهم از حیوان گزیدگی‌ها در ایران رتبه دوم را دارند و بقیه موارد مربوط به سایر حیوانات است. سال گذشته ۲۶۱ هزار و ۶۷۸ مورد حیوان گزیدگی در کشور ثبت شده است. از این تعداد عامل ۲۱۰ هزار و ۱۹۵ مورد سگ بوده و ۴۱ هزار و ۹۳۴ مورد از طریق گربه بوده است. فقط سگهای ولگرد عامل حیوان گزیدگی نیستند و بیش از ۵۰ درصد موارد حیوان گزیدگی مربوط به مواردی است که صاحب دارند.
براساس آمار وزارت بهداشت در سال ۱۴۰۰ در ایران ۱۶ نفر بر اثر هاری جان خود را از دست دادند
وی ادامه می‌دهد: بیماری هاری درمان ندارد. اگر حیوان هار فردی را گاز بگیرد در صورتی که خیلی سریع به مرکز بهداشتی و درمانی برسد و محل زخم به سرعت شست و شو داده شود. می‌تواند از ابتلا به هاری جلوگیری کند اما در صورتی که فرد به بیماری هاری مبتلا شد، قابل درمان نیست و پس از مدت کوتاهی جان خود را از دست می‌دهد. براساس آمار سال ۱۴۰۰ در ایران ۱۶ نفر بر اثر هاری جان خود را از دست دادند.
امیری می‌گوید: ۵۰ درصد موارد گزش با سگ مربوط به سگهای صاحب دار است که ممکن است صاحب خود یا فرد دیگری را گزیده باشد. سگهای صاحب‌دار به چند دسته تقسیم می‌شوند، سگهای نگهبان، سگهای گله و سگهای خانگی. اگرچه سگهای نگهبان برای محافظت تربیت می‌شوند اما عامل خطر هستند. در مجموع حیوانات خانگی نیز می‌توانند عامل حیوان گزیدگی باشند. اگر حیوان خانگی در بیرون از خانه با یک حیوان ولگرد هار تماس داشته باشد می‌تواند دچار هاری شود و اگر به صاحب خود حمله کند می‌تواند هاری را به صاحب خود منتقل کند.
اثربخشی ۵۰ درصدی واکسن هاری
به گفته امیری، بررسی‌ها حاکی است میزان ایمنی واکسن‌های هاری حدود ۳۰ تا ۷۰ درصد و به طور میانگین ۵۰ درصد است. بنابراین ۵۰ درصد سگ‌هایی که واکسن هاری زده‌اند به هر علت از جمله اینکه واکسن به طور کامل تزریق نشده یا کیفیت واکسن مرغوب نبوده یا در فاصله زمانی مناسب تزریق نشده، در آنها ایمنی ایجاد نشده است. واکسن هاری هم مانند واکسن کرونا زمان موثر دارد و باید هر سال تکرار شود. مسئولیت واکسیناسیون سگهای صاحب‌دار با سازمان دامپزشکی است و مسئولیت واکسیناسیون سگهای بی صاحب با سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌هاست.
امیری درباره آمار سگهای ولگرد به ایرنا می‌گوید: آمار دقیقی از جمعیت سگهای ولگرد وجود ندارد. آمار سگهای کشور را سازمان دامپزشکی باید اعلام کند. البته این سازمان هم آمار سگها را بر اساس آمار گله‌ها جمع آوری می‌کند که دقیق نیست.
راه مقابله با سگهای ولگرد چیست؟
رئیس اداره بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان وزارت بهداشت می‌گوید: راهکار قانونی برای جلوگیری از افزایش جمعیت سگهای ولگرد و بدون صاحب این است که سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها آنها را جمع آوری کند. این سازمان باید مراکز نگهداری سگهای ولگرد را ایجاد کند، سگهای ولگرد را واکسینه کند و عقیم سازی انجام شود. اگر سگهای بیمار باشند در صورتی که قابل درمان هستند، باید درمان شوند و اگر قابل درمان نیستند باید از طریق مرگ ترحم‌آمیز معدوم شوند.
دکتر امیری می‌افزاید: سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها مطابق قانون این اقدامات را انجام می‌دهد اما ظرفیت مراکز نگهداری سگهای ولگرد محدود است و بعد از مدت کوتاهی پر می‌شوند. بنابراین مجبورند بعد از واکسیناسیون و عقیم سازی سگها، آنها را در محیط رها کنند و چاره‌ای جز این ندارند.
او ادامه می‌دهد: اقدام مهم دیگر این است که به مردم آموزش دهیم تا با غذا دادن به سگها کاری نکنند که جمعیت سگها زیاد شود. در گذشته برای کاهش جمعیت سگها آنها را معدوم می‌کردند اما این روش منسوخ شده و کشورهای پیشرفته این اقدام را از دستور کار خارج کرده‌اند و معمولا با جمع آوری، واکسیناسیون، عقیم سازی و آموزش همگانی برای کنترل جمعیت سگها اقدام می‌کنند. با این وجود نمی شود برای همه مناطق یک نسخه و روش را اجرا کرد.
راهکار قانونی برای جلوگیری از افزایش جمعیت سگهای ولگرد و بدون صاحب این است که سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها آنها را جمع آوری کند. این سازمان باید مراکز نگهداری سگهای ولگرد را ایجاد کند، سگهای ولگرد را واکسینه کند و عقیم سازی انجام شود«اگر در یک منطقه مشخص تعداد موارد حیوان گزیدگی و هاری افزایش پیدا کند و تعداد سگهای ولگرد یا هار افزایش پیدا کند. شاید لازم باشد بخشی از سگها را از جامعه حذف و معدوم کرد. اگر مخاطره‌ای برای انسان وجود داشته باشد، باید با توجه به شرایط تصمیم بگیریم. با یک فرمول نمی‌شود همه جا موفق عمل کرد.
رئیس اداره بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان وزارت بهداشت می‌گوید: امکانات و ویژگی‌های مناطق کشور متفاوت است، مثلا در یک منطقه که به علت مشکلات اقتصادی مردم برای تامین معیشت روزمره مشکلات جدی دارند آیا می‌شود برای نگهداری سگها و ایجاد مرکز نگهداری هزینه کرد. در هر صورت همه اینها به میزان اعتبار و هزینه‌ای که دولت و مجلس برای ساماندهی مسئله سگهای ولگرد در نظر می‌گیرد، بستگی دارد.
جمعیت زیاد سگها ساماندهی را سخت کرده است
وی می‌افزاید: در سالهای اخیر بهتر از گذشته برای جمع آوری، عقیم سازی و واکسیناسیون سگهای ولگرد اقدام شده اما مشکل اینجاست که تعداد سگهای ولگرد به قدری زیاد است که این اقدامات جوابگوی مساله نیست و در مقابل جمعیت بزرگ سگها چشمگیر نیست. سگها می توانند در طول سال زاد و ولد زیادی داشته باشند و جمعیت زیادی ایجاد کنند. گاهی افرادی هستند که برای تامین سگ گله یا سگ نگهبان به زاد و ولد این سگها کمک می‌کنند. چند توله آن را بر می‌دارند و بقیه را رها می‌کنند.
امیری می‌گوید: با وجود مشکل بزرگ سگهای ولگرد، مساله سگهای خانگی نیز بسیار مهم است. گاهی در یک خانواده به علت نارضایی یکی از اعضای خانواده یا هزینه بالای نگهداری سگ،، سگی را که یک خانواده برای نگهداری آورده است در محیط رها می‌کنند و این اقدام هم به افزایش جمعیت سگها دامن می‌زند.
سگهای ولگرد همه جا هستند. مساله‌ای که در سالهای اخیر به ترس و وحشت بسیاری از مردم تبدیل شده است. به خصوص در حاشیه شهرهای بزرگ و شهرهای کوچک که مدیریت ضعیف‌تر است و امکانات و پول کمتری وجود دارد. از طرف دیگر بسیاری از مردم از روی ترحم و مهربانی با غذا دادن به این حیوان در افزایش جمعیت آن نقش دارند. شهرداری‌ها و دهیاری‌ها نیز نمی‌توانند درصد بالایی از این حیوان را عقیم سازی کنند، بنابراین جمعیت این سگها روز به روز در حال افزایش است و هر لحظه امکان تهاجم و حمله آنها به مردم و به خصوص کودکان وجود دارد. موضوعی که باید آن را در کنار سایر آسیب‌ها و معضلات اجتماعی قرار داد اما با توجه به مشکلات اقتصادی موجود در جامعه معلوم نیست، رفع آن تا چه اندازه در اولویت باشد.