بر اساس مطالعات علمی صورت گرفته، تالاب گاوخونی منشاء تولید بالقوه ریزگردها و آلودگی هوای اصفهان و استان‌های همجوارآن است و دامنه این خطر حتی قادر به دست اندازی به پهنه گسترده تر تا فراسوی مرزهاست.
اگر چه همگان متفق القول هستند که تنها راهکار آنی و در امان ماندن از ریزگردهای سمی و تحمیل انواع بیماری به شهروندان اصفهان رهاسازی آب در بستر زاینده‌رود است اما تعیین حقابه ۱۷۶ میلیون متر مکعب آب برای گاوخونی جدای از حقابه کشاورزان، ، اجرای قانون اصلاح تعدیل و برنامه توزیع آب، عدالت در تقسیم و توزیع آب و مدیریت مشارکتی ذی‌نفعان از دیگر راهکارهایی است که متولیان حوزه آب و محیط زیست برای رفع این خطر بیان کرده اند.
نگرانی از وضعیت تالاب گاوخونی در مقامات استانی
معاون عمرانی استانداری اصفهان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا تاکید کرد: اهمیت تالاب گاوخونی بین استان یزد و اصفهان بسیار زیاد است که خشک شدن آن غیر از اثرات سوء زیست محیطی ، منشاء تولید ریزگردهاست و از این منظر سرفصل برنامه‌های استانداری قرار گرفته است و از مطالبات جدی در سفر ریاست جمهوری اخیر به اصفهان بود و در شمار مصوبات استانی جای گرفت.
مهران زینلیان با اشاره به اینکه احیای تالاب گاوخونی منوط به احیای دائمی زاینده‌رود است، گفت: اینکه سال‌ها حقابه تالاب داده نشده است سوء مدیریت و ترک فعل مدیران در سال‌های پیشین است که قبل از عملیاتی شدن طرح بهشت‌آباد و کوهرنگ اجازه برداشت آب داده شد و این ناشی از کوتاهی مدیران و نمایندگان مجلس و کارهای غیر کارشناسی بوده است.
معاون عمرانی استانداری اصفهان با سخت خواندن روند احیای تالاب و رایزنی و هماهنگی با دستگاه‌ها و مراکز مختلف ،گفت: نا امید نیستیم و تمام تلاش خود را برای ساماندهی رودخانه زاینده‌رود و احیای تالاب خواهیم کرد و احیای تالاب جزو مصوبات طرح جامع زاینده‌رود است.
وی با اشاره به اینکه تالاب گاوخونی مجموعه هویتی، میراثی و تاریخی و ژنتیکی تمدن سرزمینی منطقه است، ادامه داد: گاوخونی یک سرمایه ملی و بین‌المللی است که باید نگاهبان خوبی برای نگهداشت آن باشیم.
تهران، یزد و تهران در معرض ریزگردهای سمی تالاب
مدیر دفتر برنامه‌ریزی آب شرکت آب منطقه‌ای اصفهان نیز گفت: اکنون بخش‌های زیادی از تالاب خشک شده است و تنها بخش کوچکی از آن هنوز لایه مرطوبی بر سطح زمین دارد و با این روند و در صورت خشکی کامل احتمال تبدیل شدن تالاب به کانون گرد و غبار سمی وجود دارد و با هر بار وزش باد شدید تهران، اصفهان و یزد در معرض ذرات معلق احتمالا سمی، قرار می‌گیرد.
افشین رضایی به ایرنا گفت: تحقق نیافتن حقابه رودخانه زاینده رود در گذشته باعث پیدایش فرونشست زمین و از بین رفتن اکوسیستم گیاهی و جانوری و اضمحلال انواع گونه های گیاهی و جانوری منطقه شدهو امروز جان ساکنان اصفهان را نیز به خطر انداخته است.
وی تنها راهکار نجات تالاب گاوخونی را جریان پایدار آب بر بستر رودخانه زاینده‌رود و رساندن آن به تالاب دانست و گفت: در جدول توزیع آب سالانه سد زاینده رود همواره حجمی از آب برای سهم محیط زیست در نظر گرفته می شود که مطابق با حقابه محیط زیست نیست و البته رهاسازی همزمان آن با مصارف دیگر حوضه، امکان استفاده از آن برای محیط زیست را فراهم نمی‌کند.
وی به این موضوع نیز اشاره کرد که نبود جریان پایدار در رودخانه موجب خشکی بستر و عدم تغذیه آب زیرزمینی شده است که تبعات آن فرونشست زمین و هدر رفت زیاد آب در بستر رودخانه در زمان توزیع آب کشاورزی است. لذا باید سهمی از منابع حقابه برای حفظ شرایط پایدار رودخانه و جبران بعد مسافت حرکت اب در رودخانه در نظر گرفته شود.
مدیر دفتر برنامه‌ریزی آب شرکت آب منطقه‌ای اصفهان با اشاره به اینکه اگرچه بسیاری از مسوولان استان و کشور به اهمیت حقابه محیط زیست اشاره و تاکید می کنند، اما هنوز در عمل اهمیت رساندن آب به محیط زیست تشنه در اولویت آخر است ، گفت: نرسیدن آب پایدار رودخانه به منطقه رودشت و برداشت شدید آب زیرزمینی در این منطقه باعث تغییر مرز آب شور و شیرین و بر هم خوردن تعادل موجب پیشروی زبانه آب شور از زیر تالاب به سمت غرب شده است به طوری که با شور شدن آب زیرزمینی، خاک رودشت نیز در حال شور شدن و از دست رفتن همیشگی است؛ از دست رفت خاک نیز می‌تواند با نابودی کشاورزی منطقه رودشت را به تبدیل به کانونی برای تولید ریزگرد از زمینهای کشاورزی رها شده کند.
وی اضافه کرد: تامین حقابه محیط زیست تنها در صورت همکاری و مشارکت کلیه برداشت کنندگان مسیر قابل تحقق است و برای این مهم لازم است در زمان رهاسازی آب محیط زیست با همفکری و مشارکت کشاورزان و فعالان محیط زیست از برداشت آب ممانعت بعمل آید.
تالاب گاوخونی تا یک ماه دیگر به خشکی کامل می‌رسد
حسین اکبری معاون اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان نیز در این ارتباط به خبرنگار ایرنا، گفت: اگر وضعیت خشکی تالاب به همین منوال ادامه یابد ممکن است تا یک ماه دیگر صد درصد آن خشک شود.
وی تصریح کرد: اگر آبی به تالاب نرسد، این نقطه به محلی برای تهدیدهای جدی مانند غبارخیزی و توسعه بیابان تبدیل می شود.
وی برخی کارکردهای تالاب گاوخونی را تعدیل آب و هوا، کاهش اثرات فرونشست زمین، جلوگیری از سیلاب، حفاظت از ذخائر ژنتیکی و تنوع زیستی و مباحث گردشگری و تاریخی دانست و افزود: اگر تالاب خشک شود با توجه به موقعیت ویژه آن در فلات مرکزی ، کارکردهای خود را از دست می دهد یا به حداقل می رسد.
معاون اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان با بیان اینکه در زمان حاضر حداقلی از کارکردهای تالاب مانند گردشگری آن وجود دارد، خاطرنشان کرد: نگاه ویژه ای در سطح ملی و استانی برای تامین حقابه تالاب گاوخونی شکل گرفته و امید است به نتایج خوبی برسد، زیرا می توان با هم افزایی و همکاری بین بخشی و متناسب با بارش، حجم آب و ذخیره منابع آبی، کسری از حقابه تالاب را تامین کرد.
اکبری افزود: اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان در پنج سال اخیر چهار طرح لایروبی به طور غیر پیوسته از سد رودشتین تا ورزنه و نزدیک تالاب به طول ۶۰ کیلومتر اجرا کرده که در استفاده بهینه از حداقل رطوبت موجود و ایجاد جریان آب به سمت تالاب موثر بوده است.
اجرای قانون برای احیای گاوخونی ضروری است
منصور شیشه‌فروش مدیر کل مدیریت بحران استانداری اصفهان نیز در این ارتباط به خبرنگار ایرناگفت: از حدود ۴۷ هزار هکتار وسعت تالاب گاوخونی در زمان حاضر فقط ۲ درصد آن دارای حداقل رطوبت است و در زمان پر آبی تالاب سالانه حدود ۱۵۰ هزار قطعه پرنده مهاجر وارد آن می شدند اما اکنون این تعداد به کمتر از یکهزار قطعه رسیده است.
وی با اشاره به اینکه حداقل رطوبت موجود در سطح تالاب به دلیل ورود زهاب به آن است، خاطرنشان کرد: این تالاب از نظر حفاظت از تنوع زیستی، تعدیل آب و هوا، کنترل آلودگی هوا، تثبیت ماسه‌های روان، حفاظت از منابع آب و خاک، حفظ ارزش‌های تاریخی منطقه و ایجاد فرصت‌های گردشگری دارای ارزش‌های بالایی است اما این کارکردها زمانی به طور کامل محقق می شود که تالاب احیا و حقابه های آن تامین شود.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان تاکید کرد: خشک شدن تالاب گاوخونی تبعات زیان بار زیادی مانند ایجاد گرد و غبار، کاهش حجم سفره های آب زیرزمینی، شور شدن آب و تشدید بیماری پوستی سالک در منطقه را به‌همراه خواهد داشت.
وی اضافه کرد: اجرای قانون " حفاظت از تالاب‌ها و رودخانه‌های در معرض خطر" و طرح " حفاظت از اکوسیستم‌های تالابی" توسط سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت نیرو برای احیای تالاب بین‌المللی گاوخونی در شرق اصفهان ضروری است.
شیشه‌فروش با اشاره به اینکه در سفر رییس جمهور به اصفهان نیز بر احیای تالاب بین المللی گاوخونی تاکید شد و امیدواریم پیگیری های لازم برای آن بعمل آید، گفت: برنامه های استان برای احیای تالاب گاوخونی تدوین شده و لازم است مجموعه های حفاظت محیط زیست، منابع طبیعی و آب منطقه ای این برنامه ها را با تامین اعتبار مناسب و طبق زمان‌بندی انجام شده، پیگیری کنند.
مسئله تالاب به این زودی حل شدنی نیست.
حقابه ۱۷ ساله تالاب گاوخونی به یزد انتقال داده شده است
مهدی بصیری عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه تالاب گاوخونی نیازمند طرح نیست بلکه آب می‌خواهد، اظهار کرد: گردو غبار متصاعده شده از تالاب با گردوغبار حاصل از خشکی زمینهای کشاورزی و بیابان فرق دارد؛ زیرا سال‌ها پساب صنایع و شهرها به تالاب سرریز و انباشته شده است و با خشکی تالاب گاوخونی گرد و غبار ناشی از آن سمی و خطرناک برای سلامتی وجان ساکنان اصفهان است.
وی با اعلام اینکه تالاب گاوخونی به خاطر داشتن املاح، رطوبت را در خاک نگه می‌دارد، ادامه داد: قسمت‌های عمده‌ای از تالاب خشک شده است وتاکنون گرد وغبارناشی از تالاب گزارش نشده است.
بصیری عمده وزش بادها را از سمت شرق به غرب خواند که عامل ریزگردهای سمی است، گفت: مساله تالاب به این زودی حل شدنی نیست و تا رودخانه زاینده‌رود احیا نشود امکان احیای آن نیست.
وی با اشاره به اینکه یک میلیارد متر مکعب آب به اندازه ۱۷ سال حقابه تالاب آب به یزد انتقال داده شده است، گفت: این عدد بسیار بزرگی است و به علت برداشت های بی حساب و کتاب بالا دست است.
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان تصریح کرد: مردم هنوز ارزش تالاب را نمی دانند و این در حالی که باخشکی کامل تالاب شاهد انتشار هزاران کیلومتر ریزگردهای سمی خواهیم بود وتمام شهرستان ها و استان های همجوار را در بر می گیرد.
پوشش بسیار غنی تالاب گاوخونی در معرض خطر
محمد کوشافر رییس مرکز تحقیقات آب دانشگاه آزاد اصفهان نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، خشکی تالاب بین المللی گاوخونی را دارای پیامدها و عوارض متعددی برای منطقه و مناطق وسیعی از کشوردانست و اظهار کرد: گاوخونی در مقطع زمانی کنونی ظرفیت ایجاد ریزگرد را دارد یعنی نقاطی از آن به لحاظ تولید گرد و غبار فعال نیست و برخی مناطق احتمال فعال شدن و تبدیل به کانون ریزگرد را دارد و این یعنی هنوز فرصت برای کنترل شرایط هست و باید از بدتر شدن وضع موجود جلوگیری کنیم.
وی با اشاره به اینکه مطالعات متعدد نشان داده است که رسوبات بستر زاینده‌رود آغشته به فلزات سنگین است که می‌تواند آلودگی هوای ناشی از آن را وخیم‌تر کند، گفت: ریزگردها بعد حرکتی افقی و عمودی بسیار وسیعی دارند و مناطق متعددی از کشور را تحت شعاع قرار دهند همانطور که ریزگردهایی از خارج ایران چون عربستان، عراق و سوریه وارد کشور می‌شود با همین استدلال با فعال شدن کانون‌های فرسایش بادی تالاب امکان تحت شعاع قرار دادن آن هست و شرایط زیست محیطی سختی را ایجاد می کند.
کوشافر با اشاره به پوشش گیاهی بسیار غنی و وسیع در اطراف تالاب، گفت: یکی از وظایف این پوشش گیاهی حفاظت خاک است که با خشک شدن تالاب و پایین رفتن سطوح آب‌های زیر سطحی باعث از بین رفتن پوشش گیاهی می‌شود که در بخش‌های شاهد آن هستیم و در پی آن خاک‌های اطراف تالاب هم آزاد خواهد شد و به کانون های جدید فرسایش بادی تبدیل و عامل آلودگی هوا می‌شود.
وی به مخاطره افتادن زیست پذیری در مرکز کشور را یکی از پیامدهای مهم خشکی تالاب گاوخونی دانست و افزود: شرایط فعلی هشداری برای یک اکوسیستم است و زاینده رود و تالاب گاوخونی هر دو شاخص نمایش میزان سلامت یا عدم سلامت منطقه است.
این کارشناس مهمترین اقدام برای احیای تالاب را جاری بودن دائمی آب بر بستر زاینده رود و تالاب و جلوگیری از برداشت‌های بی‌رویه آب در حوضه زاینده رود دانست و افزود: در قانون حقابه محیط زیست را بعد از شرب در اولویت قرار داده و لازم است اهتمام بیشتری نسبت به پیگیری و اجرای قانون داشته باشیم.
وی گفت: خشکی زاینده رود و تالاب گاوخونی، فرونشست و شکاف های پدیدار شدن روی ساختمان‌های اصفهان ناشی از این پدیده ، آلودگی هوای ناشی از کانون های فرسایش بادی مرتبط با آب، زاینده رود و گاوخونی، سقوط درختان با شدت بیشتر اعلام خطری هست از سرزمین مرکزی ایران که اگر در زمان خودش به این هشدار پاسخ داده نشود امکان مواجه با پدیده های غیر قابل تصوری وجود دارد.
گاوخونی یکی از تالاب‌های بین المللی ایران است که در کنوانسیون رامسر در سال ۱۹۷۵ به ثبت رسید. این تالاب با وسعتی حدود ۴۷۶ کیلومتر مربع در انتهای مسیر رودخانه زاینده رود و در فاصله ۱۴۰ کیلومتری جنوب شرقی اصفهان قرار دارد.