گرچه وجود مرز مشترک بین خراسان شمالی با ترکمنستان سال‌هاست به‌عنوان فرصتی برای توسعه اقتصادی این استان مطرح است اما در حال حاضر تجار این خطه با داشتن ۲۸۱ کیلومتر مرز مشترک با این کشور و مشترکات فرهنگی بهره چندانی از ظرفیت بازار همسایه نداشته اند.
ظرفیتی که اگر زیرساخت های مختلف برای سرمایه گذاری آن فراهم شود، سالانه بسیاری از کالاهای استان نه تنها به ترکمنستان بلکه به دیگر کشورهای آسیای میانه صادر خواهد شد و سکوی پرش برای توسعه اقتصادی استانی خواهد بود که با حدود یک میلیون نفر جمعیت و داشتن ظرفیت‌های فراوان اقتصادی، گردشگری، سلامت و صنعتی رتبه ۲۹ تولید ناخالص داخلی را در بین استان ها به خود اختصاص داده است.
در این میان دولت سیزدهم برخلاف دولت های گذشته عزم سیاسی بیشتری در سطح ملی برای توسعه روابط با همسایگان و استفاده از ظرفیت های مرزی برداشته است به گونه ای که در ۱۰ ماه گذشته راهی متفاوت در ارتباط با جهان برگزیده و به دنبال گشایش فصل جدیدی از روابط با کشورهای منطقه و به ویژه ترکمنستان است تا با یک نگاه کارشناسی از ظرفیت استان های مرزی در راستای تامین منافع و سفره مردم بهره ببرد.
در همین راستا رییس جمهور کشورمان، با دعوت رسمی از رییس جمهور جدید ترکمنستان و انعقاد تفاهم نامه های تجاری در پی شروع فصل جدیدی برای دیپلماسی اقتصادی کشور است که خراسان شمالی بعنوان در محور تفاهمنامه آخال و ترکمنستان می‌تواند با سرمایه‌گذاری‌های بیشتر و تقویت روابط با کشورهای همسایه نقشی ویژه در تکمیل پازل مراودات تجاری با همسایگان ایفا کند.
اما سرآغاز ایفای نقش خراسان شمالی در تحقق دیپلماسی اقتصادی کشور، فراهم سازی برخی زیرساخت های سرمایه گذرای در استان است که مسوولان خراسان شمالی با درک این موضوع در حال هموار کردن این مسیر مهم در دیدار چهره به چهره و رایزنی با برخی مسوولان همانند معاون اقتصادی اقتصادی وزارت امور خارجه هستند.
خراسان شمالی در معمای دیپلماسی اقتصادی
سفر سردار بردی محمداف، رییس جمهور ترکمنستان در ۲۵ خردادماه ۱۴۰۱ به ایران و امضای ۱۳ سند همکاری افق روشنی را برای روابط تجاری بین دو کشور ترسیم کرد.
۱۳ سند همکاری و تفاهم نامه بین ایران و ترکمنستان با حضور روسای جمهور دو کشور به امضاء رسید و خراسان شمالی در محور این همکاری ها قرار داشت، هرچند که در گفت و گو با مسوولان خراسان شمالی محتوای سندهای امضا شده مربوط به خراسان شمالی به طور کامل واضح نیست ولی آنچه که مسلم است این دیدار و رایزنی ها به نفع اقتصاد این خطه از شمالشرق رقم می خورد.
استاندار خراسان شمالی در این خصوص با تاکید بر اینکه این استان در محوریت تفاهم نامه ایران و ترکمنستان قرار دارد، می گوید: لازمه تحقق بندهای تفاهم نامه، فراهم کردن زمینه‌های مناسب برای سرمایه گذاری است به گونه ای که هر دو طرف باید زمینه‌های مناسب برای سرمایه گذاری، فعالیت‌های مشترک بازرگانی را از طریق مشوق‌های سرمایه گذاری، توسعه بازارها و کالاها به وجود آورند.
محمدرضا حسین نژاد با بیان اینکه سند تفاهم نامه همکاری در ۱۷ بند از جمله کشاورزی، بهداشت و گردشگری منعقد شده است، می افزاید: این مبادله موافقت نامه متناسب با ظرفیت استان‌های خراسان شمالی، رضوی و گلستان در هفده بند انجام شده است.
وی با بیان اینکه استان آخال در میانه تقسیم بندی کشور ترکمنستان قرار دارد، می گوید: مشترکات بسیاری از حیث آداب و فرهنگ وجود دارد که در تمامی مفاد آن این موضوع مورد توجه و تاکید قرار گرفته است.
حسین نژاد خاطر نشان می کند: بند اول در حوزه صنعت، انرژی، حمل و نقل، کشاورزی و سایر بندها در حوزه‌های علوم، فرهنگ و هنر، بهداشت، گردشگری، ورزش، منابع طبیعی و حفظ محیط زیست است و امیدواریم با تقویت ارتباط بیشتر و انعقاد قراردادهای مختلف تحولی در استان و مباحث تجاری و تحقق شعار سال به وجود آید.
تلاش دستگاه دیپلماسی برای تسهیل ارتباط تجاری
حالا که قرار است، خسران بی توجهی های گذشته در این زمینه جبران و سیاست منطقی تجاری با در نظر گرفتن منافع کشور اتخاذ شود، این استان از هر حیث آمادگی دارد تا مورد توجه جدی قرار گیرد به گونه ای که مسوولان خراسان شمالی سعی دارند از فرصت بوجود آمده در انعقاد تفاهم نامه آخال و خراسان شمالی برای توسعه این خطه بهره گیرند زیرا که این استان دارای ظرفیت ویژه ای در حوزه های کشاورزی، بهداشت و سلامت، محصولات پتروشیمی، محصولات فولادی، مصالح ساختمانی و بنگاه های کوچک تولیدی است که در صورت تسهیل شرایط تجاری این مبادلات، رشد گسترده‌ای را در در دیار قومیت ها شاهد خواهیم بود.
معاون دیپلماسی اقتصادی وزیر امور خارجه در سفر تیرماه سالجاری به خراسان شمالی نیز بر ایجاد بازارچه مرزی در منطقه پرسه سو راز و جرگلان تاکید کرد و می گوید: تعمیق روابط با همسایگان از اولویت های سیاست خارجی جمهوری اسلامی است که راه اندازی این گذر مرزی نیز در این راستا حمایت می شود.
مهدی صفری می افزاید: رییس جمهور در سفر اخیر خود به خراسان شمالی بر ایجاد بازارچه مرزی تاکید داشت و با توجه به اینکه پنج نوبت با رییس جمهور این کشور ملاقات داشته است، این موضوع را هم پیگیر بودند.
معاون دیپلماسی اقتصادی وزیر امور خارجه می گوید: ایران با کشور ترکمنستان روابط تجاری دیرینه ای داشته است ولی در سال های اخیر این روابط محدود شد. با این حال در سفر محمداف، رئیس‌جمهور ترکمنستان، در صدر هیاتی عالی رتبه برای نخستین بار در مقام رئیس جمهور به تهران ۱۳ سند همکاری بین دو کشور امضاء شد و این روابط نشان از ارتباطات دوسویه و مسالمت آمیز دارد.
وی می افزاید: تلاش می کنیم تا صادرات را با اولویت کشورهای همسایه توسعه دهیم که اخیرا نیز رفت و آمد ها به این کشور ها افزایش یافته و نتایج خوبی نیز حاصل شده است.
شناسایی ظرفیت ها برای ارتباط دوسویه
یکی از فعالان اقتصادی خراسان شمالی در خصوص عدم بهره مندی تجار این استان از بازار ترکمنستان می گوید: گرچه تحریم های ظالمانه در این زمینه بی تاثیر نیست ولی نبود عزم دولتمردان گذشته بر این ارتباط دوسویه مهمترین چالشی که موجب شده است تا در ارتباط با این همسایه شمالی توفیقی حاصل نشود.
محمد پرتوی می افزاید: اگر قرار است که از توانمندی‌های استان استفاده شود، باید الزامات اجرای این کار و ارتباط با کشورهای آسیای میانه فراهم شود که دولت سیزدهم برخلاف دولت های گذشته عزم جدی برای برقراری روابط با همسایگان و احیای ظرفیت های مرزی استان ها دارد.
وی تصریح می کند: گرچه نداشتن امکان حمل و نقل هوایی و ریلی و مسائل مربوط به بانک‌ها در برقراری ارتباط با کشورهای آسیای میانه تأثیرگذار است ولی امیدوار هستیم با انعقاد تفاهم نامه جدید آخال و خراسان شمالی افق جدید برای اقتصاد خراسان شمالی ترسیم شود.
پرتوی می گوید: خدمات پزشکی و سلامت از ضعف های کشورهای آسیای میانه و ترکمنستان است و ظرفیت این نوع گردشگری با توجه به مرز مشترک خراسان شمالی با کشور ترکمنستان، در این استان وجود دارد که متاسفانه این ظرفیت بالفعل نشده است.
وی با بیان اینکه ظرفیت های همکاری بین ۲ کشور باید شناسایی شود می افزاید: محصولات کشاورزی، اصناف تولیدی و بنگاه‌های کوچک خراسان شمالی از دیگر ظرفیت هایی است که اگر به سمت کسب و کار خارجی هدایت می شدند، وضعیت اقتصادی آنها زیر و رو می‌شد، اما متأسفانه به آنها توجه نشده است.
احیای ظرفیت مرزی
حال معرفی مزیت های صنعتی و تجاری خراسان شمالی با داشتن ۴۰۰ واحد تولیدی، ظرفیت های فراوان کشاورزی، پتروشیمی، صنایع، حوزه سلامت و ظرفیت‌های گردشگری، به نحو مقتضی از سوی دولت سیزدهم مورد توجه جدی قرار گرفته است و امید به اقتصادی شکوفا در مردم این منطقه زنده شده است.
رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان شمالی نیز با بیان اینکه احیای ظرفیت مناطق مرزی از اولویت های دولت سیزدهم است، می گوید: بر اساس آنچه تاکنون از مواضع رییس جمهور کشورمان می توان استنباط کرد، نگاه دولت به موضوع بازارچه های مرزی تغییر کرده به گونه ای که در پی بهره برداری از این ظرفیت به نفع تجارت کشور است که این شرایط به معیشت مرزنشینان و توسعه استان به شکلی آبرومندانه کمک می کند.
سعید پورآبادی می افزاید: همچنین سفر اخیر رییس جمهور ترکمنستان به کشور و انعقاد تفاهم نامه با محوریت خراسان شمالی نشان می دهد که سیاست های کلان تجاری در جهتی قرار می گیرد که استفاده از ظرفیت های بالقوه بازارچه های مرزی را میسر می کند به گونه ای که اینک فعال سازی بازارچه مرزی خراسان شمالی در حال پیگیری است.
وی اضافه می کند: در این میان رایزنی های لازم نیز بین استانداری خراسان شمالی و استاندار آخال ترکمنستان برای گشایش مرز پرسه سو انجام شده است که باید با هم افزایی دستگاه های اجرایی از این فرصت پیش آمده به نفع استان استفاده کرد زیرا که راه اندازی بازارچه پرسه سو علاوه بر تسهیل تجارت خراسان شمالی با ترکمنستان، گذرگاهی برای مبادلات تجاری استان های همجوار از قبیل گلستان، خراسان رضوی و مازندران با جمهوری قزاقستان نیز گشوده می شود.
پورآبادی با بیان اینکه برخی کمبودها برای ارتباط با کشور همجوار همچنان باقی است، می گوید: با وجود ظرفیت های ویژه اقتصادی این کشور ۶ میلیون نفری که دروازه ورود به کشورهای آسیانه میانه محسوب می شود، هنوز بسیاری از مولفه ها برای برقراری مراودات تجاری با ترکمنستان در استان ایجاد نشده است و برای ارتباط بهتر تجاری باید ایجاد منطقه ویژه اقتصادی، خط ریلی و فرودگاه بین المللی در خراسان شمالی راه اندازی و یا تقویت شود.
پورآبادی می افزاید: گشایش نشدن اعتبارات ال سی از سوی بانک‌ها و سختی صدور روادید از دیگر مشکلاتی است که تجار استان با آن دست و پنجه نرم می کنند که باید مسوولان نگاه ویژه ای به این حوزه داشته باشند.
وی می گوید: خراسان شمالی ظرفیت های خوبی در بخش های کشاورزی، صنعت، گردشگری و سلامت دارد که با جمع بندی درخواست ها و اعلام آن ها می توان گام به گام به سمت ایجاد کانالی برای ارتقا و افزایش مبادلات بین این استان و ترکمنستان پیش رفت.
کشور ترکمنستان، با مساحت حدود ۴۸۸ هزار کیلومتر مربع، با جمعیت حدود شش میلیون نفر و ۹۹۰ کیلومتر مرز مشترک خاکی و ۲۲۸ کیلومتر مرز مشترک آبی دارای اهمیت ویژه ای به لحاظ ژئواکونومی و ژئواستراتژیکی برای جمهوری اسلامی ایران است.
ریشه های تاریخی و فرهنگی و مسلمان بودن بیشتر جمعیت این کشور، ظرفیت های اقتصادی این کشور به خصوص در بخش نفت و گاز، عضویت ترکمنستان در سازمان همکاری های اکو و اهمیت این سازمان برای ایران را نیز می توان از دلایل اهمیت این کشور در سیاست خارجی ایران شمرد.
خراسان شمالی براساس آمار سرشماری نفوس و مسکن ۱۳۹۰ حدود ۸۶۳ هزار نفر جمعیت و ۲۸ هزار کیلومتر مساحت دارد که ۲۸۱ کیلومتر مرز مشترک با کشور ترکمنستان دارد و استان آخال یکی از پنج استان کشور ترکمنستان و همجوار با خراسان شمالی محسوب می شود که حدود ۹۷ هزار کیلومتر مساحت و افزون بر ۹۰۰ هزار نفر نیز جمعیت دارد.
میزان مبادلات تجاری خراسان شمالی با ترکمنستان چهار درصد از مجموع مبادلات اقتصادی استان خراسان شمالی را تشکیل می دهد.
کشوری که مرز مشترک با استان خراسان شمالی دارد ولی تجار این استان تاکنون بهره ای مطلوب به عنوان استان همجوار از این کشور ۶ میلیون نفری نبرده اند در حالی که می تواند با پیگیری تفاهم نامه آخال و خراسان شمالی نقش خود را به خوبی در تکمیل پازل مراودات تجاری با همسایگان ایفا کند و سهمی از بازار چند میلیون نفری در منطقه پیرامونی‌مان داشته باشد.