به گزارش ایرنا، تاریخ غنی گلستان با ساکنانی از اقوام فارس، خراسانی، ترک، قزاق، قزلباش، سیستانی، بلوچ، مازنی، آذری و ترکمن، آداب و رسوم فراوانی برآمده از ریشه و فرهنگ آنان دارد که در هر مناسبت به فراخور موقعیت به اجرای آن می‌پردارند که از جمله آنها آیین‌های عزاداری ماه محرم است.
آئین «قوم بنی‌اسد» بندرگز، «دسته‌چوبی» و «چهل‌منبر» گرگان، «کمر به کمر» رامیان، «نخل‌پا» کردکوی و «حسن - حسین» گالیکش از جمله این آیین‌ها هستند که به واسطه برخی ویژگی‌های بصری و زیبایی شناختی به ثبت ملی نیز رسیدند.
سینه‌زنی سنتی کمر به کمر رامیان
یکی از آیین‌ها و رسوم سنتی ویژه ماه محرم که تکرار کمتری در دیگر نقاط کشور دارد سینه‌زنی «کمربه کمر» است که در بین مردم و قوم «قزلباش» رامیان قدمتی دیرینه دارد.
در این مراسم که نماد اتحاد بین طوایف قزلباش رامیان است دسته‌های عزاداری با پوشیدن کفن‌های سفید، سبز و سیاه و سربند و شال کمر ابریشمی که هر کدام طایفه‌ای از قوم «قزلباش» به شمار می‌رود به صورت دسته‌های کمر به کمر در چند صف طولانی پشت سر هم حرکت کرده و با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی به عزاداری می‌پردازند.
در گذشته مردان طوایف ساکن رامیان که شامل هفت طایفه یازرلو، کاغذلو، بای، صادقلو، قوانلو، رجبلو و بیک‌ها بودند هر یک سربند و شال کمر ابریشمی که دارای رنگ خاص و معرف طایفه آنها بوده می‌بستند و در مجامع و مراسم ماه محرم به همین شکل حضور می‌یافتند و هنگام سینه‌زنی از ناحیه شال، کمر یکدیگر را می‌گرفتند.
این نحوه عزاداری بیانگر اتحاد بین طوایف است که مردان قزلباش از طایفه‌های گوناگون کمر به کمر و شانه‌به‌شانه هم از اعتقادات و باورهای خود در کنار هم دفاع می‌کنند.
در سینه‌زنی کمر به کمر، عزاداران با بهره‌گیری از ادواتی چون علم، نخل و پرچم حادثه کربلا را به شکل نمادین به نمایش می‌گذارند.
نخل نماد کجاوه حضرت زینب (س) یا حجله جوانان شهید کربلاست و در بیانی دیگر تابوت بزرگ و بلندی است که روی آن خنجر و شمشیر و پارچه‌های قیمتی و آینه می‌بندند و به‌عنوان تابوت امام حسین (ع) حرکت داده می‌شود.
علم هم به معنای نشانه‌ای است که درگذشته هر قوم بنا به وضعیت قومی و نژادی خود، نشانی را به روی پارچه، پوست یا فلزات حک می‌کردند. در حرکت تاریخی امام حسین (ع) نیز سرانی که با قیام ایشان موافق بودند، پرچم قبیله‌شان را به پیشگاه آن حضرت تقدیم کرده و امام آن را پیشاپیش کاروان کربلا به حرکت درآوردند.
شیوه عزاداری «کمر به کمر» در رامیان، نشان از باور مردم عزادار به محوریت ولایت علی‌بن‌ابیطالب (ع) و ۱۱ امام دیگر است، این مراسم هر ساله در روز دهم ماه محرم به طور نمادین با حرکت سوگواران به دور میدان امام علی (ع) شهر رامیان برگزار می‌شود.
طوق‌بندان
«طوق‌بندان» آیین دیرینه محلات قدیمی گرگان در ماه محرم است که با قدمتی چند صدساله، ارادت و دلدادگی مردم این سرزمین به خاندان اهل بیت و شهدای کربلا را به نمایش می‌گذارد و از شب چهارم این ماه بستن آن آغاز شده و تا دهم در محله‌های مختلف شهر ادامه دارد.
در این آیین سنتی و قدیمی مراسم سوگواری اباعبدالله (ع) عزاداران به همراه نوحه‌خوانی و مدیحه‌سرایی به سمت مکان‌هایی که طوق ها در آنجا قرار داشته می روند و پس از انجام سینه‌زنی، طوق‌ها را برای مراسم عزاداری ماه محرم با بستن روسری و پارچه‌های سبزرنگ آذین‌بندی می‌کنند
دسته‌های عزاداری به هر خانه‌ای که می‌رسند اگر اهالی آن خانه نذری داشته باشند دستمال، روسری و یا شالی به علم یا طوق می‌بندند که به این کار علم بندان یا طوق بندان می‌گویند.
مراسم طوق‌بندی اغلب با دودکردن اسفند، پذیرایی عزاداران و قربانی کردن گاو و گوسفند همراه است.
هنگام حمل طوق ها و علم بندان در محله های قدیمی نوحه‌هایی چون "این علم از کیست که بی‌صاحب است" و یا "پنجم ماه محرم طوق برپا می‌کنیم، خارجی را از سر شمشیر بران می کنیم" را سر می‌دهند.
دسته چوبی گرگانی‌ها نماد خونخواهی شهدای کربلا
دسته چوبی آیین سنتی چند صدساله مردم گرگان در شامگاه دومین شب شهادت امام حسین(ع) است که در محله میخچه‌گران برگزار می‌شود.
گفته می‌شود شروع دسته‌چوبی به دوران صفویه بازمی گردد که مردم این شهرستان برای نشان‌دادن عشق و علاقه خود به شهدای کربلا، از دسته چوب‌های بلند به نشانه سلاح جنگی برای مصاف با یزیدیان و فریاد خونخواهی امام حسین (ع) استفاده می‌کنند .
در این رسم، عزاداران گرد یک نفر که میدان‌دار یا نوحه‌خوان است حلقه‌زده و در عین حمل یک دسته چوب بزرگ، با دست دیگر به سینه زده و عزاداری می‌کنند.
در ابتدای حرکت دسته، چند جوان که اغلب از سادات هستند، مشعل‌هایی را حمل کرده و جلوتر از عزاداران، مسیر حرکت را برای سینه زنان روشن می‌کنند.
عزاداران در طول مسیر تا رسیدن به محوطه محله و توقفگاه سین‌زنی، آرام قدم‌زده و مصیبت و نوحه‌های خوانده شده توسط مداح را زمزمه می‌کنند.
پس از رسیدن به مقصد که اغلب میدان‌گاه‌های محلات قدیمی است، مداح بر دوش یکی از جوانان رفته و عزاداران که به صورت دایره‌وار در میدان وسط محلات ایستاده‌اند، نوحه‌های مخصوصی از جمله "ما غلامان علی، شمر دوران می‌زنیم - تیر بر فرق یزید نامسلمان می زنیم" سر می‌دهند.
حرکت دسته چوبی، یادآور آن خونخواهی نیمه تمام و چوب‌هایی که در دست عزاداران قرار می‌گیرد، نشانه سلاح مردم و آمادگی برای مصاف با دشمنان است.
آئین دسته چوبی به واسطه برخی ویژگی های بصری و زیبایی شناختی‌اش به عنوان یک میراث معنوی ناملموس در ۲۲ آذر ماه سال ۹۱ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.
چهل منبر رسم کهن بافت تاریخی گرگان
آیین و مراسم چهل‌منبر یا پامنبری گرگان از مراسم آیینی ماه محرم در شب عاشورا و روز تاسوعا است.
در محله‌های قدیمی گرگان که خانه‌های وقفی با منبرهای قدیمی دارد، خادمین منبر که نسل به نسل آن‌را نگهداری می‌کنند چند روز قبل از اجرای مراسم ، منبر را بیرون آورده و یک پارچه سیاه یا سبز بر روی آن می‌اندازند و آن را در نزدیکی مسجد و یا در حیاط منزل گذاشته و یک تشت پر از گِل بر روی آن قرار می دهند.
هنگام غروب دسته دسته زن و مرد به پای منبرها می‌روند و به هر منبر که می‌رسند با ذکر صلوات یک شمع روشن می‌کنند و معتقدند که اگر چهل منبر را با پای برهنه بدون آن که کلامی به زبان آوردند زیارت کنند حاجت آنها برآورده خواهد شد.
" نخل‌پا" ترسیم واقعه عاشورا برای عزاداران
مراسم نخل پا از جمله مراسم ایام محرم است که با قدمت بیش از ۲۵۰ سال همه ساله در روستای بالاجاده کردکوی برگزار می شود.
در این آیین در ظهر عاشورا بر حسب سنت قدیم تمامی هیات‌های مذهبی روستا به‌صورت زنجیرزنی و سینه‌زنی با حضوری گسترده به سمت مکان اجتماع عزاداران که ذوالجناح (نخل‌پا) در آن قرار دارد حرکت می‌کنند و واقعه عاشورا را برای عزاداران حسینی ترسیم می‌کنند.
آیین حسن - حسین‌خوانی در شرق گلستان
مراسم و آیین کهن حسن - حسین‌خوانی همه‌ساله با اشتیاق فراوان از طرف جوانان و عزاداران حسینی شهرستان‌های گالیکش و مینودشت در روز و شب تاسوعا و عاشورا برگزار می‌شود.
گروهی از عزاداران که تعداد آنها از ۱۵ نفر بیشتر است به‌صورت دایره‌وار به دور علم حلقه‌زده و یکدست را از پهلوی دیگری می‌گیرند و با دست دیگر سینه زده و فردی از بین برگزارکنندگان به‌طور همزمان "حسن" می‌گوید و بقیه برگزارکنندگان هماهنگ باهم نام حسین را فریاد می‌زنند.
یک نفر و اگر تعداد افراد زیاد باشد ۲ نفر از بین برگزارکنندگان به‌طور همزمان می‌گویند: حسن و بقیه عزاداران هماهنگ باهم می‌گویند: حسین . بعد از گذشت چند دقیقه "حسن‌گو" می‌گوید: علی و بقیه می‌گویند: حیدر و این اسم چند بار تکرار می‌شود و باز دوباره به حسن و حسین گفتن برمی‌گردند.
قوم بنی‌اسد آیین سوگواری بندرگزی‌ها
آئین سوگواری قوم بنی اسد با قدمتی بیش از ۲۰۰ سال همزمان با ۱۱ محرم برگزار می شود.
این مراسم از مسجد شهدای روستای گز غربی با پوشیدن لباس عزا و پیراهن‌های سیاه بلند بر تن جوانان و بستن چفیه یا کوفیه و عقال بر سر، به همراه پوشاندن صورت مردان، آغاز می‌شود.
به این افراد در گروه بنی‌اسد، "میر عرب" گفته می‌شود. آنها با گرفتن بیل و کلنگ به‌روی شانه‌های خود در حیاط مسجد به دور شهدا می‌گردند و اشعاری را که مداح قرائت می‌کند تکرار می‌کنند تا مراسم اصلی شروع شود و تا پایان مراسم نیز حضور دارند.
در این آیین مذهبی چند نفر به عنوان نماد شهدای کربلا در وسط میدان مراسم کنار هم قرار می‌گیرند و فقط بدنی که نماد پیکر حضرت ابوالفضل(ع) است با کمی فاصله از شهدا قرار دارد.
پس از اجرای نوحه با مضمون دفن شهدای کربلا، تعزیه‌خوانان با ایفای نقش رییس قوم بنی اسد و امام سجاد (ع) در کنار پیکر شهدا به عزاداری می‌پردازند و عزاداران هیات هم از پرچم، علم و سنج در طول اجرای مراسم عزاداری استفاده می‌کنند.
بنی اسد نام قبیله‌ای سلحشور عرب از فرزندان اسد بن خزیمه بن مدرکه است. پس از واقعه عاشورا، زنان قوم بنی اسد با مشاهد پیکر شهدای کربلا بسیار متاثر شدند. زنان قوم، مردان خود را به دفن اجساد شهدا فراخواندند ولی مردها به دلیل ترس از بنی‌امیه، اقدامی نکردند به همین دلیل زنان بنی اسد با بیل و کلنگ به‌طرف صحرای کربلا به راه افتادند و وقتی‌که مردان قبیله، آنان را چنین در تصمیمشان راسخ دیدند، به میدان جنگ آمده و اجساد را دفن کردند.
پس از اتمام تعزیه در مسجد شهدا، هیات عزاداران با گروه بنی‌اسد به دیگر مساجد روستای گز غربی چون مسجد جامع، ولیعصر (ع)، امام حسین(ع) و در پایان به مسجد حاج یعقوب در روستای گز شرقی رفته و مراسم را در آنجا نیز برگزار می‌کنند.
مردم گلستان از دیرباز تاکنون آیین‌های گوناگونی برای زنده نگه‌داشتن قیام عاشورا برگزار می‌کنند که عزاداری در شکل‌های امروزی و سنتی جلوه‌ای از عشق آنان به اهل بیت عصمت و طهارت (ع) است.