چند سالی است که دیگر پاییزهای پرباران، زمستان های پربرف، بهار با باران های رگباری و تابستان با باران های موسمی ملایم را تجربه نمی کنیم، در عوض شاهد پاییزهای کم باران، زمستان های گرم و خشک ، ، بهارهایی به گرمای تابستان و تابستان هایی داغ را تجربه می کنیم، چه اتفاقی افتاده که تمام این زیبایی ها به خاطره تبدیل شده اند؟ در چند سال اخیر تا این سوال پرسیده می شود نوک پیکان تقصیر به سمت تغییر اقلیم گرفته می شود، حال تغییر اقلیم چیست و چگونه وارد چرخه زندگی بشر شده است؟
در قرون ۱۸ و ۱۹ بود که استعماگران اروپایی به غارت ثروتی با عنوان سوخت های فسیلی پرداختند تا صنعتی شوند و بر جهان آقایی کنند این طمع موجب شد تا مصرف این سوخت ها روز به روز افزایش یابد و همین مساله افزایش انتشار گازهای گلخانه ای را رقم زد که به عنوان متهم ردیف اول بروز تغییر اقلیم شناخته می شود، در نتیجه تغییرات اقلیم هوای کره زمین سال به سال گرم و گرمتر شد و به دنبال آن خشکسالی افزایش یافت و سیل های خانمان سوز جاری شد.
مرداد ماه پارسال بود که تعدادی از دانشمندان جهان اعلام کردند که تغییرات اقلیم در حال سرعت گرفتن است و اگر فکری برای این روند نشود مشکلات زیادی دامنگیر دنیا خواهد شد، یکی از آنها افزایش دما از ۱.۲ درجه به ۱.۵ تا ۲ درجه سانتگیراد در دهه پیش رو خواهد بود که اگر این اتفاق بیفتد روال زندگی کنونی در دنیا دستخوش تغییرات زیادی خواهد شد به حدی که شاید قحطی امان انسان ها را ببرد و فاجعه بزرگی رخ دهد و اگر روند افزایش دما به همین صورت ادامه یابد افزایش دما در پایان قرن به ۳ درجه سانتیگراد می‌رسد یعنی دو برابر میزان فعلی که موجب بروز سیلاب‌ها و آتش سوزی‌های گسترده می‌شود که شاید بتوان گفت که آتش سوزی های اخیر در اروپا، گرمای هوا در ژاپن و سیل در ایران نشانه های این ادعا است.
در این میان کشورهای مستعد مانند ایران که بخش زیادی از آنها جزو مناطق بیابانی و نیمه بیابانی است بیشتر تحت تاثیر تغییر اقلیم قرار گرفتند، به طوری که در چند سال همزمان شاهد خشکسالی و سیل بوده ایم که بخش های مختلف کشور را با جدیت تحت تاثیر قرار داده است، مثلا زمانی استان خوزستان یکی از پرآب ترین استان های کشور بود اما امروز از بی آبی در حال احتزار است، یا استان مازندران یکی از استان های سرسبز و پر آب در شمال کشور شناخته می شود که امسال به علت کم آبی، برنجکاران آن با مشکل مواجه شدند و بخش زیادی از مزارع برنج خشک شد.
در این شرایط متاسفانه هر سال هم شاهد کاهش نزولات جوی در کشور هستیم به طوری که بر اساس اعلام دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور مجموع حجم آب در مخازن سدهای کشور تا ۲۱ خرداد ماه (سال آبی ۱۴۰۱-۱۴۰۰) به حدود ۲۶.۴۷ میلیارد مترمکعب رسیده که نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته ۵ درصد کاهش داشته است که این نشان می دهد میزان بارش ها در کشور کم شده است البته باید بارش های اخیر در کشور را که منجر به وقوع سیل شد کنار بگذاریم چون این میزان بارش تاثیری در میانگین بارندگی ها ندارد چون یک قسمتی دچار سیل شد اما بخش دیگری همچنان خشک است بنابراین نباید دچار اشتباه شویم.
برخی مسوولان تاثیر تغییر اقلیم را در کشور باور ندارند، از این رو سازمان حفاظت محیطزیست تهیه و تصویب طرح سازگاری با تغییر اقلیم را در برنامه خود دارد تا سازمان ها منطبق با آن برنامه های خود را پیش ببرندحال سوال است آیا سیلاب های اخیر نتیجه تغییر اقلیم است که سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست در این باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: جزو کشورهایی هستیم که بسیار زیاد تحت تاثیر تغییر اقلیم قرار داریم. بروز سیل، خشکسالی، آتش سوزی در جنگل ها و مراتع همه به نوعی اثرات تغییر اقلیم است.
داریوش گل علیزاده افزود: متاسفانه برخی از مسوولان هنوز تغییر اقلیم و اثر آنرا در کشور قبول ندارند در حالی که باید کشور را با تاثیرات تغییر اقلیم سازگار کنیم بر این اساس سازمان حفاظت محیط زیست تهیه و تصویب طرح سازگاری با تغییر اقلیم را در برنامه خود دارد تا بر اساس آن هر سازمانی منطبق با این طرح برنامه های خود را پیش ببرد، با توجه به اهمیت موضوع باید سند بالادستی داشته باشیم این مساله باید در بخش های مختلف از جمله قانونگذاری، سیاست گذاری، طراحی شهری و انتخاب پروژه ها به گونه ای باشد که تاثیرات تغییر اقلیم دیده شود تا در زمان وقوع آسیب آن به حداقل برسد در واقع باید به نوعی تاب آوری شهرها، روستاها و در مجموع کشور را بالا ببریم.
وی با اشاره به تصویب قانون هوای پاک در سال ۱۳۹۶ اظهار داشت: بر اساس ماده ۲۶ قانون هوای پاک وزارت راه و شهرسازی ( سازمان هواشناسی) با همکاری سازمان محیط زیست مکلف است حداکثر در مدت دو سال پس از ابلاغ این قانون شبکه ملی هشدار و پیش آگاهی رخدادهای سیل، توفان و گرد و غبار را تکمیل کند اما تاکنون موفق به تکمیل آن نشده است البته در زمینه گرد و غبار در خوزستان کارهایی انجام داد اما در کل کشور اقدامی انجام نشده است در حالی که می توانست در کاهش خسارات نقش مهمی داشته باشد.
وی ادامه داد: البته ظاهرا در حوادث اخیر تقریبا هشدارها به موقع اعلام شد اما مشکل ما این است که در طراحی های شهری و شهرسازی ها توجه چندانی به حوادثی مانند سیل نداریم، به ظرفیت های بالقوه یک مسیل یا یک آبراهه توجه نداریم که اگر یک روز پر بارانی داشته باشیم و دچار سیل شویم با کمک این آبراهه ها می توان از حوادث عبور کرد، امروزه در بیشتر بسترهای رودخانه ها ساخت و ساز انجام می شود و این یعنی اینکه در مدیریت بحران خیلی ضعیف عمل می کنیم.
بر اساس ماده ۲۶ قانون هوای پاک وزارت راه و شهرسازی ( سازمان هواشناسی) با همکاری سازمان محیط زیست مکلف است حداکثر در مدت دو سال پس از ابلاغ این قانون شبکه ملی هشدار و پیش آگاهی رخدادهای سیل ، توفان و گرد و غبار را تکمیل کند اما تاکنون موفق به تکمیل آن نشده است
گل علیزاده گفت: در چند سال اخیر به علت خشکسالی رودخانه های زیادی خشک شده اند و در بیشتر شهرها می بینیم که در بستر آنها اقدام به ساخت و ساز می شود و از آنجا که کشوری تحت تاثیر تغییرات اقلیمی هستیم باید منتظر وقوع حوادثی مانند سیلاب های اخیر باشیم بنابراین با رعایت نکردن حد بستر رودخانه ها فاجعه ای رخ می دهد که در این مدت در کشور شاهد آن بودیم، در واقع تغییر اقلیم موجب به هم خوردن توزیع زمانی و مکانی بارش ها در کشور شده است که نتیجه آن وقوع بارش های تند رگباری در تابستان و کم بارشی در زمستان است و از آنجا که زمین خشک است و آمادگی جذب این حجم آب را ندارد از این رو این میزان از باران به روان آب و در نهایت به سیل تبدیل می شود که در زمان جاری شدن هر آنچه که به عنوان مانع ما انسان ها بر سر راهش قرار دادیم را نابود می کند.
وی افزود: بارش باران آنهم در زمان خشکسالی یک نعمت است که باید با اقدامات لازم سیلاب ها را در مسیر پخش کنیم تا علاوه بر اینکه مانع بروز خسارت شویم بتوانیم از این حجم آب بهترین استفاده را ببریم، با این کار می توانیم زمین های کشاورزی را از آب کافی سیراب کنیم، اما متاسفانه این نعمت ها شاید به علت بی برنامگی به نقمت تبدیل می شوند، متاسفانه ما هم در زمان خشکسالی مشکل داریم هم زمان بارندگی، زمانی که برف ببارد دردسر ایجاد می شود زمانی هم که نبارد باز هم مشکل ایجاد می شود، شاید به این برمی گردد که مسائل را به خوبی مدیریت نمی کنیم.
امروز بدون در نظر گرفتن حد حریم و بستر رودخانه ها اقدام به ساخت و ساز می کنیم حتی در برخی جاها مراکز بازی بچه ها را در حریم رودخانه برپا می شودوی تاکیدکرد: البته برخی از این حوادث ناگزیر است و اتفاق می افتد اما می توانیم با مدیریت درست و پیش بینی های صحیح و برنامه ریزی های اصولی از حجم خسارتی که وارد می شود کم کنیم، توجه به طراحی های شهری مقوله مهمی است که باید به آن توجه کرد، الان مثلا در خیابان های کلانشهری مانند تهران با کمترین باران سیل جاری می شود و آبگرفتگی به معضل تبدیل می شود بنابراین نیاز است در طرح های شهرسازی یک بازنگری اساسی صورت گیرد و به ویژه با توجه به شرایط خشکسالی و تاثیر تغییر اقلیم در تمام این طرح ها فعالیت های مربوط به سیلاب مدیریت شود.
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست گفت: رودخانه ها همواره در طول تاریخ محل ایجاد تمدن ها و سکونتگاه ها بودند اما در تمام این دوران برای حریم و بستر آنها خط قرمزی وجود داشت که از یک دوراندیشی نشات می گرفت، اما امروز بدون در نظر گرفتن حد حریم و بستر رودخانه ها اقدام به ساخت و ساز می کنیم حتی در برخی جاها مراکز بازی بچه ها را در حریم رودخانه برپا می شود، خسارات اخیر گواه این ادعا است، میزان خسارتی که در تهران به بار آمد نشان می دهد که حتی در استانی که پایتخت کشور هم در آن قرار دارد این مسائل مدیریت نشده است.
وی اظهارداشت: در کنار درست مدیریت نشدن مسائل البته در برخی نقاط مردم هم بی تقصر نیستند، برخی از آنها به هشدارها توجه نمی کنند و بودن رعایت ضوابط ایمنی در طبیعت به تفریح می پردازند، اگر مردم هم همراهی کنند و مجموعه مسوولان و دستگاه های دولتی هم تبعات اثر تغییر اقلیمی را بیشتر درک کنند شاید بتوان از آسیب این گونه حوادث کم کرد.
وی تصریح کرد: ایران جزو کشورهایی است که بسیار تحت تاثیر تغییر اقلیم قرار دارد که هستیم حوادثی مانند سیل، خشکسالی، آتش سوزی ها در جنگل ها و مراتع همه به نوعی اثرات تغییر اقلیم است، وقتی می بینیم که مدتی خشکسالی داریم باید احتمال بدهیم که بر اساس این خشکسالی یک باد گرمی بوزد یا آتش سوزی عمدی یا غیرعمدی در جنگل ها و مراتع رخ دهد.
گل علیزاده اظهارداشت: البته باید به یک نکته هم توجه کنیم اینکه شاید در جاهایی خوب برنامه ریزی نمی کنیم اما برای مقابله هم شاید ابزار و ساز و کارهای لازم را نداریم و همچنان حوادث را سنتی مدیریت می‌کنیم، به عنوان مثال در چند سال اخیر جنگل‌ها و مراتع از آتش سوزی‌ها خسارات زیادی دیدند اینها سرمایه‌های کشورند که به راحتی از دست می‌دهیم، باید با یک برنامه‌ریزی درست و دقیق بپذیریم که تحت تاثیر تغییر اقلیم هستیم در واقع شرط اول موفقیت و عبور موفق از این شرایط پذیرفتن این مساله است.