به گزارش خبرنگار تئاتر ایرنا، تعزیه با ماه محرم دو یار جدانشدنی از یکدیگر در سیر تطور و تحول تاریخ رخدادهای آیینی و مذهبی ایرانیان بوده است.
به‌ویژه از عهد صفویه و رسمی شدن مذهب تشیع به‌عنوان مذهب رسمی کشور، شکل و شیوه اجرای تعزیت و سوگواری بر سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) و یاران باوفایش در دشت کربلا در راستای زنده نگه‌داشتن و پاسداشت نهضت و مکتب حسینی و تبلور و تجلی مفاهیمی چون عشق، ایثار، فداکاری، نوع‌دوستی، صلح، خانواده‌مداری، ایمان و نظایری از این دست را به شکلی تام و تمام در اجرای شبیه‌خوانان و تعزیه‌سرایان کشور شاهد بوده‌ایم.
بر همین اساس در دهه نخست ماه محرم بر آن شدیم تا به فراخور این ایام، نقب و نظر و روایتی بر مهم‌ترین تعزیه‌های دهه نخست ماه محرم که در این ایام پیشاروی مخاطبان قرار می‌گیرد و فصل مهمی از همراهی و همدلی آن‌ها با ائمه اطهار(ع) به‌ویژه سید و سالار شهیدان حضرت امام حسین(ع) را با خود به‌همراه داشت و دارد را با شما در میان بگذاریم.
در نخستین گزارش از سلسله گزارش‌های معرفی درخشان‌ترین تعزیه‌های دهه نخست ماه محرم به سراغ تعزیه شهادت مسلم می‌رویم.
تعزیه مسلم بن عقیل از تعزیه‌های مرتبط با واقعه عاشوراست که شیعیان غالبا آن را در ماه محرم اجرا می‌کنند. این تعزیه در بسیاری از مناطق ایران در روز اول محرم و در بعضی مناطق در سالروز شهادت حضرت مسلم(ع) در روز عرفه برگزار می‌گردد.
نوشتار اصلی: مسلم بن عقیل
مسلم بن عقیل بن ابی‌طالب، پسر عموی امام حسین(ع) است. در واقعه کربلا امام پیش از حرکت به سمت کوفه، او را به عنوان نماینده خود به این شهر فرستاد تا اوضاع را به ایشان گزارش کند. اما با ترفند ابن زیاد و پراکنده شدن مردم و خالی کردن پشت مسلم، او دستگیر شد و در روز عرفه به شهادت رسید.
شرح تعزیه؛ آغاز
در آغاز تعزیه، قاصدی نامه‌های کوفیان را به امام حسین(ع) می‌رساند. امام حسین(ع) با بیان بی‌وفایی کوفیان در جریان خلافت امام علی(ع) و صلح امام حسن(ع) به وی جواب رد می‌دهد ولی با اصرار قاصد، پسرعموی خود -مسلم- را به عنوان نماینده به سوی کوفه اعزام می‌کند.
اعزام مسلم به کوفه
صیادی در بین راه صیدی را به زمین می‌زند. مسلم با دیدن این جریان شگون بد زده و به نزد امام حسین(ع) باز می‌گردد، امام دوباره وی را به کوفه اعزام می‌کند
مسلم برای خداحافظی به سوی همسر و فرزندان می‌رود، اما دو طفل وی به نام‌های محمد و ابراهیم با پافشاری زیاد و گریه تقاضای همراهی در این سفر را دارند که موفق شده و با مسلم به سوی کوفه رهسپار می‌شوند. صیادی در بین راه صیدی را به زمین می‌زند. مسلم با دیدن این جریان شگون بد زده و به نزد امام حسین(ع) باز می‌گردد، امام دوباره وی را به کوفه اعزام می‌کند.
ورود مسلم به کوفه
مسلم پس از رسیدن به کوفه بر منبر رفته و گروه زیادی از جمله هانی بن عروه، مختار و محمد بن اشعث با او بیعت می‌کنند با این تفاوت که هانی و مختار در هیبت موافق خوان و محمد بن اشعث در هیبت مخالف خوان هستند.
ورود ابن زیاد به کوفه
ابن زیاد به دروغ خود را امام حسین(ع) معرفی کرده و وارد شهر کوفه می‌شود، وی پس از استقرار در دار الاماره چهره واقعی خود را معرفی کرده و مردم را از همراهی کردن مسلم برحذر می‌دارد. همچنین محمد بن اشعث را به خانه هانی فرستاده و هانی را احضار می‌کند.
شهادت هانی
هانی ابتدا از رفتن اکراه دارد که با واسطه گری محمد بن اشعث و امان وی نزد ابن زیاد می‌رود. پس از مکالمه تندی که بین هانی و ابن زیاد رخ می‌دهد، هانی با شمشیر به ابن زیاد حمله کرده که محافظان مانع شده و به دستور ابن زیاد هانی توسط محمد بن اشعث به شهادت می‌رسد.
تنهایی
مسلم پس از شنیدن خبر شهادت هانی، با طرفدارانش به دارالعماره حمله کرده ولی هنگام نماز همه طرفداران مسلم به غیر از طفلانش او را رها می‌کنند چرا که محمد بن اشعث بانگ می‌دهد لشکری از شام به زودی به کوفه می‌رسد و همه شما را تار و مار می‌کند.
مسلم آوای غریبی می‌خواند و بی‌وفایی کوفیان را با طفلان زمزمه می‌کند، وی به در خانه شریح قاضی رفته و کودکان را به او می‌سپارد، لحظه جدا شدن مسلم از کودکان در این مجلس بسیار غم انگیز است و اشعاری که طرفین هنگام جدایی می‌خوانند بسیار حزن‌آلود است
مسلم تنها در کوچه‌های کوفه سرگردان است که زنی به نام طوعه وی را در خانه جای می‌دهد، اما پسر طوعه به نزد ابن زیاد رفته و با گرفتن انعامی ابن زیاد را از محل اختفای مسلم خبر می‌کند.
شهادت
به دستور ابن زیاد مسلم را به بلندی برده و به شهادت می‌رسانند. مسلم هنگام شهادت از بام به امام حسین(ع) سلام می‌دهد
سپاه زیادی به فرماندهی محمد بن اشعث رهسپار خانه طوعه می‌شوند که مکرر از مسلم شکست می‌خورده و از ابن زیاد تقاضای نیروی کمکی می‌کنند، محمد اشعث با خواندن اشعاری نزد ابن زیاد از شجاعت مسلم و فرار لشکر سخن می‌گوید. سرانجام با حیله ابن زیاد در مسیر مسلم چاهی حفر می‌شود و مسلم به درون چاه سقوط می‌کند. سپاه پس از زدن ضربات کاری بر وی او را با طناب بسته و به دارالعماره کوفه می‌برند.
نهایت به دستور ابن زیاد مسلم را به بلندی برده و به شهادت می‌رسانند. مسلم هنگام شهادت از بام به امام حسین(ع) سلام می‌دهد و امام نیز پاسخ وی را می‌دهد. اشعاری که بین امام و مسلم رد و بدل می‌شود مصرع به مصرع است.
شخصیت‌های تعزیه مسلم
موافق خوان
امام حسین(ع): امام حسین(ع) در ابتدای این مجلس هنگام اعزام مسلم و نیز در هنگام شهادت مسلم و جواب سلام وی نقش ایفا می‌کند
حضرت مسلم(ع): شاه نخسه یا نقش اول این مجلس است که از ابتدای تعزیه تا آخر آن حضور دارد.
طفلان مسلم: دو کودک که همراه مسلم از مدینه به کوفه سفر می‌کنند، این دو نیز نقش فعالی را ایفا می‌کنند
هانی: نقش هانی از نقش‌های فرعی محسوب می‌شود چرا که اول تعزیه حضور و در همان اوایل به شهادت می‌رسد.
مختار: بسیار کم رنگ و تنها در هنگام بیعت با مسلم نقش ایفا می‌کند.
طوعه: در اواخر تعزیه حضور می‌یابد و تا هنگام شهادت حضرت مسلم و آب رساندن به ایشان در حین جنگ حضور دارد.
قاصد: در ابتدای تعزیه به صحنه می‌آید و زود نقشش تمام می‌شود[۸]
مخالف خوان
ابن زیاد: پس از ورود به کوفه تا آخر تعزیه حضور دارد.
محمد بن اشعث: فعالترین نقش را بین مخالف خوانان اجرا می‌کند.
صیاد: در همان اوایل تعزیه نقش بسیار کمرنگی به وی تعلق دارد.
پسر طوعه: در اواخر تعزیه نقش بسیار کمرنگی به وی تعلق دارد.
شریح: هنگام تنهایی مسلم به پیشنهاد وی مسئولیت سرپرستی از طفلان را به عهده می‌گیرد، نقش وی کم رنگ است.
نمونه‌ای از اشعار تعزیه حضرت مسلم
مسلم چه سازد این ماجرا را برکه سپارد این طفل‌ها
خورجین اسبم پر نامه باشد باید زد آتش این نامه‌ها
الحق نمودید مهمان نوازی کردید حسین را از خویش راضی
از کشتن خود خوفی ندارم از بهر طفلان من اشکبارم
آقا حسین جان بنگر به حالم از دست کوفه دل پر ملالم