به گزارش خبرنگار تئاتر ایرنا؛ تعزیه با ماه محرم دو یار جدانشدنی از یکدیگر در سیر تطور و تحول تاریخ رخدادهای آیینی و مذهبی ایرانیان بوده است.
به‌ویژه از عهد صفویه و رسمی شدن مذهب تشیع به‌عنوان مذهب رسمی کشور؛ شکل و شیوه اجرای تعزیت و سوگواری بر سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) و یاران باوفایش در دشت کربلا در راستای زنده نگه‌داشتن و پاسداشت نهضت و مکتب حسینی و تبلور و تجلی مفاهیمی چون عشق، ایثار، فداکاری، نوع‌دوستی، صلح، خانواده‌مداری، ایمان و نظایری از این دست را به شکلی تام و تمام در اجرای شبیه‌خوانان و تعزیه‌سرایان کشور شاهد بوده‌ایم.
بر همین اساس در دهه نخست ماه محرم بر آن شدیم تا به فراخور این ایام؛ نقب و نظر و روایتی بر مهم‌ترین تعزیه‌های این دهه که در این ایام پیشاروی مخاطبان قرار می‌گیرد و فصل مهمی از همراهی و همدلی آنها با ائمه اطهار(ع) به‌ویژه سید و سالار شهیدان حضرت امام حسین(ع) را با خود به‌همراه دارد، را با شما در میان بگذاریم.
در سومین گزارش از سلسله گزارش‌های معرفی درخشان‌ترین تعزیه‌های دهه نخست ماه محرم به سراغ تعزیه «شهادت هانی بن عروه» می‌رویم.
«هانی بن عروه»؛ عبد صالح و از اصحاب امام علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع)
هانی دارای زیارت نامه مخصوصی است که در آن، وی عبد صالح و از اصحاب امام علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) خوانده شده است
«هانی بن عروه» پیرمردی ۹۸ ساله از بزرگان کوفه بود که مسلم را در خانه خود جای داد. او از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله و از دوستداران خاندان رسالت بود.
هانی دارای زیارت نامه مخصوصی است که در آن، وی عبد صالح و از اصحاب امام علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) خوانده شده است.
شرح تعزیه؛ پیک امام حسین(ع) و رسالت پنهان
در تاریخ به شهادت اسناد متقن آمده است: امام حسین(ع) در پاسخ کوفیان در دعوت از آن حضرت نامه‌ای نوشت و به مسلم بن عقیل داد. وی نامه را گرفت و به کوفه آمد. امام حسین(ع) هنگامی که مسلم را مأمور کرد تا به کوفه برود، به او سفارش کرد که در کوفه، به خانه معتمد و موثق‌ترین شخص برود. او نیز وقتی وارد کوفه شد، به خانه مختار ثقفی رفت. مختار فردی شجاع، با تقوا، خردمند و سخاوتمند بود؛ از این رو در ابتدای امر ارتباط و نفوذ مسلم بن عقیل با مردم آسانتر شد.
اهل کوفه از نامه امام و آمدن مسلم شاد شدند و او را در خانه مختار ثقفی جای دادند. هرروز بر شمار بیعت کنندگان افزوده می شد تا آنجا که در مدت چند روز، تعداد آنها از چندین هزار نفر گذشت. پس از آن، تبلیغ مخفیانه، رویه آشکارا به خود گرفت و مسلم زمینه را برای حضور امام آماده دید و برای امام نوشت که به کوفه بیاید.
عبیداللّه بن زیاد و فرمانداری کوفه؛ مردمان سست پیمان
اهل کوفه از تهدید ابن زیاد ترسیدند و ارتباط خود با مسلم را کم و یا به کلی قطع کردندوقتی خبر ورود و تبلیغ مسلم بن عقیل منتشر و به گوش یزید بن معاویه رسید، چاره‌ای اندیشید تا شعله‌های قیام مردم کوفه را خاموش کند. از این رو، عبیداللّه بن زیاد را به فرمانداری کوفه منصوب کرد.
عبیداللّه بن زیاد -والی جدید کوفه- به محض در دست گرفتن قدرت؛ از فرجام مخالفت با یزید سخن گفت. اهل کوفه از تهدید ابن زیاد ترسیدند و ارتباط خود با مسلم را کم و یا به کلی قطع کردند.
میهمانِ هانی بن عروه زعیم کوفه
وقتی خبر ورود عبیداللّه بن زیاد و سخنرانی او به گوش مسلم رسید، از خانه مختار خارج شد و به خانه هانی بن عروه رفت. تا آن زمان، نزدیک ۱۸هزار نفر با او بیعت کرده بودند.
هانی بن عروه پیرمردی ۹۸ ساله از بزرگان کوفه بود که مسلم را در خانه خود جای داد. او از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله و از دوستداران خاندان رسالت بود.
دینارهای ابن زیاد برای ساکت کردن پیک امام
عبیداللّه بن زیاد، غلام خود «معقَلْ» را طلبید و ۳۰۰۰ دینار به او داد که خود را به غلامی مسلم بن عقیل درآورد و به او نزدیک شود و از این راه، اخبار مسلم را به اطلاعش برساند. بنابراین مخفیگاه مسلم که خانه هانی بن عروه بود، فاش شد.
خبر پناه دادن مسلم توسط هانی که به عبیدالله بن زیاد رسید؛ مسلم بن عقیل از خانه هانی بیرون آمد. مأموران به خانه هانی ریختند و چون مسلم را نیافتند؛ هانی را دستگیر و نزد ابن زیاد بردند. ابن زیاد نیز هانی را روانه زندان کرد.
تنهایی و غربت مسلم و در نهایت اسارتش
با زندانی شدن هانی، کار بر مسلم دشوارتر شد. مسلم از سر پیمان‌شکنی کوفیان و برای یافتن مفری به خانه پیرزنی پناه برد. اما وقتی فرزند پیرزن متوجه حضور مسلم شد به طمع کسب پاداش از ابن زیاد، مخفیگاه مسلم را به مأموران حکومتی اطلاع داد.
عبیداللّه بن زیاد پس از اطلاع از مخفیگاه مسلم، لشگری به فرماندهی محمدبن اشعث اعزام کرد. محمدبن اشعث که در نبرد با مسلم کم آورده بود گفت: خودت را به کشتن نده. من تو را امان می دهم. مسلم به او حمله کرد و گریخت. اما اصابت تیری بر مسلم او را زمین‌گیر و اسیر کرد. محمدبن اشعث او را نزد ابن زیاد بردند.
شهادت مسلم و هانی و واکنش امام حسین(ع)
به دستور ابن زیاد حکم قتل مسلم و هانی صادر شد. آن ها را بر بام قصر برده و گردن زدند. سرها را نزد ابن زیاد آورده و بدن‌ها را به پایین پرتاب کردند. بیعت کنندگان دیروز، تماشاچیان امروز بودند. پراکنده شده و راه خانه‌هایشان را در پیش گرفتند. عبیداللّه سر مسلم را برای یزید فرستاد و دستور داد بدن هانی و مسلم را با طناب ببندند و در کوچه‌های شهر روی زمین بگردانند.
خبر شهادت هانی و مسلم در میانهٔ راه کوفه، به امام حسین(ع) رسید. امام بر مرگ آن دو گریست و آیه استرجاع را خواند و چندین مرتبه از خداوند برای آنان درخواست رحمت کرد.
مزار هانی
امروزه مزار هانی متصل به مسجد کوفه و پشت قبر مسلم بن عقیل قرار دارد
هانی را در کنار دارالامارهٔ کوفه به خاک سپردند. امروزه مزار هانی متصل به مسجد کوفه و پشت قبر مسلم بن عقیل قرار دارد. آستانهٔ هانی بن عروه هم اکنون یکی از زیارت‌گاه‌های شیعیان است.
نمونه‌ای از متن نسخه تعزیه شهادت هانی بن عروه
یا رب ندانم زین شور و غوغا
چون شد به هانی از قوم اعدا
خورجین اسبم پر نامه باشد
باید زد آتش این نامه ها را
………
بیا به نزد من ای نور دیده هانی
چه واقع است که خون از دو دیده می باری
……
ز دوستان و محبان حیدر کرار
به خون هانی بیکس مرا کنید امداد
که تا دمار بر آریم ز آل ابن زیاد
زمن زحکم حسین بر شماست حکم جهاد
زنید به قلب سپه حال هرچه باداباد
اگر خسته جانی بگو یا حسین
اگر ناتوانی بگو یا حسین