۲۵ هزار هکتار از گستره جنگل‌ها هیرکانی در خراسان شمالی واقع است و این گستره با ارزش ذخیره‌گاه های ژنتیکی گونه هایی مانند اُرس محسوب می شود و با توجه به این امر برداشت چوب صنعتی از سطح این جنگل ها انجام نمی شود و در عین حال برای حفظ، احیا، افزایش تراکم و کاهش تبعات خشکسالی گستره ای که ۸۵ درصد استان را درگیر کرده نیاز به اقدامات مختلفی دارد که جنگلکاری و تولید نهال را نیز شامل می شود و در این شرایط می طلبد تا حفاظت و مراقبت از این نعمت خدادادی مضاعف شود.
در مدت یکساله دولت سیزدهم فعالیت های مناسبی در جهت احیا و حفاظت از جنگل های این خطه از شمالشرق کشور انجام شده است و خراسان شمالی از جمله استان‌هایی به شمار می رود که در آن قطع درختان جنگلی به صفر رسیده است.
بر اساس گزراش های رسمی سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور؛ نیاز صنایع چوبی کشور ۵.۵ تا ۶ میلیون مترمکعب است که باتوجه تنفس جنگل‌های شمال از محل طرح زراعت چوب تامین خواهد شد و خراسان شمالی در این زمینه و دولت سیزدهم متعهد به تامین ۳۳ هزار مترمکعب استحصال چوب است و این مهم در سال ۱۴۰۰ انجام شد.
سیاست کلی سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور احیای پوشش گیاهی بیابان‌ها، مراتع و جنگل‌هاست که در این بین بحث زراعت چوب به صورت ویژه در دستور کار قرار دارد برای بررسی این موضوع ها با "مهدی قدیمی" رییس اداره جنگلداری و جنگل کاری اداره کل منایع طبیعی و آبخیرداری خراسان شمالی به گفت و گو پرداختیم.
ایرنا: وضعیت برداشت چوب در جنگل‌های خراسان شمالی چگونه است و آیا در استان ما قطع درختان جنگلی و قاچاق چوب وجود دارد؟
قدیمی: قطع درختان جنگلی در خراسان شمالی ممنوع است، با اطمینان می گویم که بهره برداری و قطع درختان جنگلی در استان وجود ندارد و یا شاید بسیار به ندرت و موردی در اثر بی مبالاتی و طمع برخی از سودجویان اتفاق بیفتد که البته اقدامات قانونی در مواجه با این خاطیان صورت خواهد گرفت.
ممکن است گاهی برخی از گونه های جنگلی به صورت خودرو و یا دست کاشت در مستثنیات قانونی اشخاص باشد که پس از بازدید از عرصه و نظر کارشناسی با طی فرایند قانونی و تصویب در کمیته فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اگر قابلیت بهره برداری و استحصال چوب و یا هرس درختان جنگلی داشته باشد، مجوز قطع و حمل آن توسط ادارات منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان‌ها صادر خواهد شد و مالکان این اراضی با مجوز نسبت به حمل آن در داخل و یا خارج از استان اقدام می کنند اما در مجموع استحصال چوب در خراسان شمالی فقط شامل درختان باغی است.
ایرنا: سال گذشته تعهد استان در رابطه با تامین چوب چقدر بود و آیا محقق شد؟
قدیمی: تعهد سال گذشته استان در این زمینه هشت هزار متر مکعب برای صنایع سلولزی و دیگر کاربردها اعلام شد که تا پایان سال ۱۴۰۰ حدود ۳۳ هزار مترمکعب استحصال چوب انجام شد که رقم غیر قابل پیش بینی و زیادی برای استان است و می توان عواملی از قبیل خشکسالی، بروز آفات و امراض درختان باغی، سن درخت و هم چنین منافع اقتصادی را دلیل بر افزایش قطع و استحصال درختان باغی در سال گذشته دانست.
در مجموع سال گذشته این اداره کل حدود چهار هزار مورد مجوز حمل چوب و هیزم صادر کرده است.
البته لازم به ذکر است در خصوص مجوز قطع درختان باغی، کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی استان تصمیم گیرنده هستند و درختان باغی را نمی توان بدون نظر کارشناسان فنی جهاد کشاورزی قطع کرد و ضمن اینکه ادارات منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان‌ها براساس نظر و تاییدیه مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان‌ها متولی صدور مجوز حمل هستند و بر اساس قانون دخالتی در مورد قطع درختان باغی ندارد.
امسال نیز تعهد ما ۳۳ هزار مترمکعب اعلام شد اما احتمال دارد تحقق آن با توجه به این که سال گذشته استحصال چوب در استان افزایش زیادی داشته است، ممکن نشود.
ایرنا: تعهد سال جاری اداره کل منابع طبیعی خراسان شمالی در رابطه با احیا و توسعه جنگل‌های استان چیست؟
قدیمی: برنامه های ما در رابطه با حفظ، احیا و توسعه جنگل‌ها، تداوم برنامه های سال گذشته است و امسال هم مانند سال قبل تعهد ما برای طرح احیا و توسعه جنگل ها در سطح ۱۰۰ هکتار و پروژه جنگلکاری اقتصادی نیز در سطح ۳۰۰ هکتار اعلام شده است، که با توجه به وضعیت اعتباری، ممکن است میزان تعهدات ما افزایش یا کاهش داشته باشد.
تعهد ما در رابطه با ادامه اجرای طرح توسعه زراعت چوب در سال جاری نیز ۲۰۰ هکتار و مشابه سال گذشته است اما سال قبل اعتبار و نهال مورد نیاز تامین نشد و این طرح فقط در سطح ۱۰ هکتار اجرا شد.
ایرنا: در مورد حفظ و احیای جنگل ها و جنگلکاری چه اقدامات دیگری در خراسان شمالی انجام شده است؟
قدیمی: جنگل های خراسان شمالی به لحاظ ژنتیکی ارزش بسیار بالایی دارند و همواره باید تحت حفاظت و پروژه های مدیریتی قرار گیرند در همین ارتباط یکی از اقدامات مدیریتی در جهت حراست از این مواهب الهی، قُرُق این عرصه هاست که این موضوع در قالب اجرای طرح‌های مدیریت منابع جنگلی، طرح های جنگلداری چند منظوره و ذخیره گاه‌های جنگلی اجرا می شود.
تشخیص و تعیین حدود ذخیره‌گاه ها یکی از وظایفی است که در این استان به خوبی اجرا می شود و در این راستا حدود ۱۳ هزار و ۲۰۰ هکتار عرصه استان به عنوان ذخیره‌گاه جنگلی تعیین حدود شد و در سال جاری نیز باید حدود ۱۵ هزار هکتار به عنوان ذخیره‌گاه های جنگلی تعیین حدود شود که این ذخیره‌گاه ها شامل گونه با ارزش اُرس است.
از مساحت ۴۱۰ هزار هکتاری جنگل های ایران و تورانی در استان حدود ۶۲ هزار هکتار طی سال‌های ۹۹ تا ۱۴۰۰ تشخیص، شناسایی و آگهی شده است و در مجموع از ابتدای تاسیس استان تاکنون حدود ۸۲ هزار هکتار از سطح عرصه های جنگلی استان در قالب ذخیره گاه جنگلی تعیین حدود و برای آن ها آگهی قُرُق صادر شده است.
ایرنا: مهمترین چالش شما در رابطه با موضوع جنگلکاری و توسعه جنگل چیست؟
قدیمی: اعتبارات استان در رابطه با مراقبت و نگهداری از عرصه های نهالکاری بسیار محدود است به طوری که تا حدودی اعتبار مورد نیاز جهت اجرای پروژه های نهالکاری و بذرکاری تامین می شود و به همین تناسب نسبت به اجرای پروژه اقدام می شود.
نهال های کشت شده حداقل باید سه تا پنج سال آبیاری، مراقبت و نگهداری شوند و این در حالی است که اعتبار مورد نیاز جهت مراقبت و آبیاری از آن تامین نمی شود و یا بسیار محدود و پاسخگوی نیاز پروژه نیست و این موضوع کار را برای ما سخت می کند.
در هر هکتار از عرصه های ملی بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ اصله نهال کشت می شود که با احتساب عملیات آبیاری و مراقبت از آن هر هکتار سالانه حدود ۸ تا ۱۶ میلیون تومان هزینه دارد که این مبلغ در سطح ۱۰۰ هکتار رقم بالایی می شود که نیازمند همکاری سازمان‌های متولی در تامین اعتبارات ملی و استانی است.
ایرنا: خراسان شمالی در زمینه تولید نهال چه ظرفیت‌هایی دارد؟
قدیمی: سالانه بین ۱۳۰ تا ۲۰۰ هزار اصله نهال در تنها نهالستان تولید نهال جنگلی استان تولید می شود و امسال نیز ۲۴۰ هزار اصله نهال مورد تعهد استان را تولید خواهیم کرد اما تولید این نهال ها منوط به تامین و تخصیص اعتبار است و در صورت کمبود اعتبارات این امر محقق نمی شود.
در مجموع حدود یک میلیارد و ۲۰۰ تا یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان اعتبار نیاز است تا این میزان از تعهد استان در تولید نهال تولید شود و در حال حاضر و از محل اعتبارات ملی و استانی ۱۴۰۰ حدود ۲۰۰ هزار اصله نهال جنگلی تولید شده است.
مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور نیز در سال جاری قول مساعد جهت تامین ۲۴۰ هزار اصله نهال صنوبر جهت کشت و توسعه زراعت چوب در اراضی مستثنیات اشخاص و یا اراضی ملی دارای قابلیت کشت زراعت چوب را داده است که از طریق فرایند مزایده عمومی و احاله مدیریت عرصه به متقاضیان این طرح داده می شود و در صورت تحقق این امر و تامین نهال مورد نیاز می توان انتظار داشت که در حدود ۲۰۰ هکتار از سطح عرصه های استان به زیر کشت صنوبر و زراعت چوب رود.
ایرنا: آیا در نهالستان خراسان‌شمالی گونه‌های لازم برای زراعت چوب کشت می شود؟
قدیمی: صنوبر از جمله نهال هایی است که برای زراعت چوب دارای ارزش است و برای تولید این نهال نیاز به آب و خاک با کیفیت و زیادی است با توجه به اینکه نهالستان شهید کلاته بجنورد از فاکتور آب مناسب برخوردار نیست بنابراین تولید نهال صنوبر در این استان با مشکلاتی روبرو بوده است.
در حال حاضر و همزمان با تولید نهال‌های جنگلی در سال گذشته، اقداماتی نیز برای تولید نهال صنوبر در استان انجام شده است که در صورت موفقیت پروژه با وجود مشکلات عنوان شده، حدود ۲۰ تا ۲۵ هزار نهال تولید و عرضه خواهد شد.
گستره حوزه منابع طبیعی خراسان شمالی ۲ میلیون و ۳۳ هزار و ۳۶ هکتار است که از این وسعت یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار مرتع، بیش از ۱۸۳ هزار هکتار بیابان و ۴۳۴ هزار و ۵۵۰ هکتار جنگل است.
بیش از ۴۰۹ هزار و ۵۵۰ هکتار از جنگل های استان در ناحیه رویشی ایران-تورانی قرار دارد و جزو جنگل های خشک و نیمه خشک مناطق کوهستانی است.
این رویشگاه در سرتاسر استان از شیب های جنوبی شهرستان مانه و سملقان تا دامنه شمالی شهرستان فاروج را در بر گرفته است.
در این منطقه، آب و هوای خشک و سرد در زمستان حاکم بوده و به دلیل گستردگی ناحیه و اختلاف اقلیمی، جنگل های این ناحیه به دو بخش کوهستانی و جلگه ای تقسیم می شود.
از غرب خراسان شمالی به سمت شهر بجنورد که برویم، جنگل های ارس منطقه کوه سرای و خمبی در سمت راست جاده آسیایی جلب توجه می کند. این منطقه در محدوده شهرستان گرمه است و به عنوان ذخیره گاه ژنتیکی ارس شناخته می شود و به لحاظ مراتع و غنای گونه های دارویی هم از اهمیت بالایی برخوردار است.
شهرستان مانه و سملقان، به عنوان گسترده ترین شهرستان خراسان شمالی، با توجه به همسایگی با پارک ملی گلستان، بیشترین گستره جنگل های استان را در خود دارد.