محرم امسال باز هم عاشقان حسین (ع) و شیفتگان مکتب اهل بیت (علیهم السلام) و در سطحی گسترده‌تر دوست‌داران و پیروان عدالت و آزادگی، آیین‌های سوگواری سومین امام را به جا آوردند.
با پایان دهه اول محرم ۱۴۴۴، پژوهشگر ایرنا با حجت الاسلام «مهراب صادق نیا» عضو هیات علمی گروه ادیان ابراهیمی دانشگاه ادیان و مذاهب و حجت الاسلام «محمدرضا نوراللهیان» رئیس سابق سازمان حوزه‌ها و مدارس علمیه خارج از کشور و صحیفه‌پژوه درباره کارکردهای عزاداری و مناسک سوگواری امام حسین (ع) به گفت‌وگو پرداخته است.
نوراللهیان: اصلاح جامعه از خست، رفتارهای خشن، بدزبانی و بی‌تفاوتی نسبت به نیازمندان از جمله کارکردها و فلسفه عاشورا است
مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
امام حسین (ع) متعلق به یک قوم یا ملت نیست
نوراللهیان درباره فلسفه قیام عاشورا می‌گوید: نام حسین مکتب و عنوان وی انسان‌ساز است از این رو که مبانی مکارم اخلاقی، مبانی انسان‌دوستی، نوع‌دوستی، برابری و یکسانی را ترویج می‌کند. در همه کشورها مانند آمریکا، کانادا، انگلستان، افغانستان، بنگلادش، کویت و ...عزاداری امام حسین برگزار می‌شود، از این روی که نهضت‌های ضد استعماری پیامشان را از کربلا و امام حسین گرفته‌اند.
وی می‌گوید: امام حسین یک شخصیت بین‌المللی است نه بین‌الملل اسلامی. در واقع، شخصیت امام حسین، جهانی است و این ما هستیم که او را شیعی کرده‌ایم و این اشتباه بزرگی است. امام حسین به شخصه کلمه‌ای راجع به تشیع در خطبه‌ها و صحبت‌هایشان نداشته در همه جا او را امام می‌گویند؛ امام شافعی‌ها، حنبلی‌ها، زیدی‌ها و ... بنابراین امام حسین برای همه است و نه برای یک قوم یا یک ملت و از این رو کارکرد و فواید عاشورا هم برای تمام جهانیان صادق است. در واقع روز به روز شعاع نگاه نافذ حسینی، مرزهای بیشتری را در می نوردد.
وی ادامه می‌دهد: در همه کشورها مانند اندونزی عزاداری امام حسین برگزار می‌شود. به این دلیل که حسین مظهر ایثار، گذشت و فداکاری است. آن هنگام که یک یک فرزندانش که پاره‌تنش بودند در جبهه قربانی می‌شدند، او برای جهانیان ایثار می‌کرد. اما متاسفانه در دنیای امروز به دلیل دسیسه‌های غرب این مظاهر دستخوش آسیب شده است و روز به روز جوامع رو به سوی خمودی و رنگ‌پریدگی از خدا می‌روند.
صادق نیا: سالانه میلیون‌ها نفر از شیعیان به دور هم جمع شده و هویت خود بازسازی می‌کنند
نوراللهیان ادامه می‌دهد: اصلاح جامعه از خست، رفتارهای خشن، بد زبانی و بی تفاوتی نسبت به نیازمندان از جمله کارکردها و فلسفه عاشورا است.
کارکردهای عزاداری محرم
به گفته صادق نیا، عاشورا از دیرباز تاکنون کارکردهای فردی، جمعی و اجتماعی بسیاری داشته است، به طوری که به دلیل همین کارکردها است که سنت عزاداری تاکنون ماندگار مانده و پر حرارت‌تر از همیشه دنبال می‌شود.
وی می‌گوید: از مهمترین کارکردهایی که عزاداری عاشورا برای شیعیان در روزگار معاصر دارد، می‌تواند اموری از قبیل مرئیت‌پذیری در سطح کلان باشد یعنی شیعیان به عنوان گروهی که از قضا در میان جامعه اسلامی گروه اقلیت هستند به واسطه سوگواری و عزاداری دیده شوند. می‌دانیم که از قدیمی‌ترین پژوهش‌ها در مورد شیعیان پژوهش‌هایی است که با مشاهده عزاداری در شبه قاره هند انجام شده‌است یعنی آنها شیعیان را از طریق همین سوگواری‌ها شناخته‌اند. به همین ترتیب، پدیده پیاده‌روی اربعین تا اندازه زیادی توجهات را به سمت شیعیان معطوف می‌کند. کارکرد دیگر عزاداری برای شیعیان کارکرد انسجام‌بخشی است. مناسک برای هر جامعه و گروه مذهبی سبب می‌شود که آن جامعه یا گروه بازسازی شود. بنابراین، عزاداری هم همین کارکرد را دارد و سبب می‌شود سالانه میلیون‌ها نفر از شیعیان به دور هم جمع شده و هویت خود بازسازی کنند.
صادق نیا: مشارکت در عزاداری‌ها تا حدود بسیاری سبب می‌شود که تعهد به اخلاق در میان شیعیان افزایش یابد و در نتیجه کنترل اجتماعی صورت پذیرد
یکی دیگر از کارکردهای عزاداری در میان شیعیان کارکرد اخلاقی آن است.عاشورا و عزاداری امام حسین پر از مضامین متعالی اخلاقی است. وقتی شیعیان عزاداری برپا می‌کنند، در قالب عزاداری آنها را برجسته کرده و دوباره زنده می‌کنند.
کارکرد دیگر عزاداری، کارکرد کنترل اجتماعی آن است. مشارکت در این مناسک وعزاداری‌ها تا حدود بسیاری سبب می‌شود که تعهد به اخلاق در میان شیعیان افزایش یابد و در نتیجه کنترل اجتماعی صورت پذیرد.
عزاداری؛ از سنت‌مداری تا اصلاح‌گری
نوراللهیان در خصوص اینکه آیا برپایی عزاداری عاشورا صرفا حفظ برخی از سنت‌ها و عادات است، می‌گوید: لزوما حفظ سنت‌ها و عادات چیز بدی نیست. بسیاری از عادات مانند سلام و احترام چیز بدی نیست. بنابراین حتی اگر برپایی عزاداری عاشورا به عنوان حفظ سنت هم قلمداد شود، امری مناسبی خواهد بود.
صادق نیا نیز در این باره اظهار می‌دارد: عاشورا و عزاداری امام حسین تا حدود بسیاری توانسته‌است که نقش اصلاح‌گری را ایفا کند. آنچه که از گذشته تاکنون به عنوان یک سرمشق برای جامعه شیعی بوده و شیعیان همیشه سعی کرده‌اند به زنان و مردان عاشورا اقتدا کرده و مسئولیت اصلاح جامعه را بپذیرند، موید این نکته است؛ همچنان که نهضت امام حسین بر پایه امر به معروف و نهی از منکر و اصلاح جامعه بود.
نوراللهیان: باید جلوی برخی روضه‌خوانی‌های مبتذل، بیهوده، بی‌معنا و بی‌محتوا گرفته شود
برای پویا و بهینه کردن کارکرد عزاداری‌ها چه باید کرد؟
نوراللهیان به راهکارهایی جهت اثرگذاری بیشتر عزاداری امام حسین (ع) اشاره کرده و می‌گوید: باید جلوی برخی روضه‌خوانی‌های مبتذل، بیهوده، بی‌معنا و بی‌محتوا که در خیابان‌ها، تکایا یا از طریق رسانه‌های جمعی پخش و منتشر می‌شود، گرفته شود زیرا این گونه مداحی‌ها و روضه‌خوانی‌ها سطح عاشورا را تنزل می‌دهند و در عوض روضه خوانی‌های اساسی و پر محتوا جایگزین آنها شوند.
صادق نیا نیز در این باره معتقد است: متاسفانه در سال‌های اخیر، جنبه‌های سرگرمی، تفنن یا هنرورزی در مناسک بیشتر و پر رنگ شده و حتی در مواردی تبدیل به یک صنعت شده است و این یک پدیده نوظهور است. هرگز طی تاریخ عزاداری امام حسین محل آمد و شد ثروت و پول نبوده است و از این رو، امیدواریم این پدیده‌ها از راه‌هایی نظیر فرهنگ‌سازی زودتر به حاشیه رفته و حذف شوند.