افزایش نگرانی‌های اقتصادی و معیشتی مردم در ماه‌های اخیر باعث شد که گروه داده‌کاوی ایرنا به منظور واکاوی عملکرد ۴ وزیر اقتصادی دولت (اقتصاد، کشاورزی، صمت و کار) در بسترهای مختلف مجازی(تلگرام و توئیتر) به رصد اقدامات و اظهارات آنها در قالب گزارش‌های داده‌کاوی مجزا بپردازد.
در گزارش نخست به عملکرد «سید احسان خاندوزی» وزیر اقصاد و دارایی پرداخته شد و در این گزارش عملکرد «سیدجوادساداتی‌نژاد» وزیر جهادکشاورزی در ۲ بخش کیفی و کمی و در بازه زمانی اول مرداد ۱۴۰۰ تا ۱۸ مرداد ۱۴۰۱ مورد تحلیل و واکاوی قرار گرفته است.
در بخش کیفی این گزارش به روش تحلیل مضمون، موضوع‌های پرتکرار پست‌های تلگرامی و توئیت‌های توئیترفارسی در ۲ بخش مجزا استخراج و از نظر محتوا، گرایش فکری و رویکرد مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته است. در بخش کمی نیز میزان تولیدمحتوا، لایک، بازدید، بازنشر و روند انتشار مطالب بررسی شده است.
در نمودارهای ابرنما کلیدواژه‌ها و هشتگ‌های ترندشده و برجسته کانال‌های تلگرامی و کاربران تاثیرگذار توئیترفارسی از طریق سامانه پایشگر شبکه‌های اجتماعی استخراج و واکاوی شده است.
نمونه‌های آماری گرفته شده در تلگرام و توئیتر از میان کاربران تاثیرگذار(پرلایک‌ترین) توئیترفارسی و پست‌های پربازدید کانال‌های تلگرامی بوده است:
الف: تلگرام
تحلیل کمّی داده‌ها در قالب پست‌های تلگرامی در بازه زمانی یکم مرداد ۱۴۰۰ تا ۱۸ مرداد ۱۴۰۱ نشان می‌دهد درحدود ۳۰۰ هزار پست تلگرامی مرتبط با وزارت کشاورزی و وزیر آن منتشر شده است که حدود ۲۵ هزار کانال تلگرامی وظیفه نشر و بازنشر آن را برعهده داشتند. این محتواها در کل نزدیک ۶۶۶ میلیون بار از سوی کاربران مختلف تلگرامی بازدید شدند که اهمیت این وزراتخانه را نزد مخاطبان عام و خاص یادآور می‌شود. حجم چند صد میلیونی بازدیدها اگرچه مربوط به بازه طولانی مدت ۱۳ماه می‌شود اما به طور ویژه بیانگر اهمیت موضوع‌های اقتصادی و کشاورزی، پیگیری اظهارات و اقدامات وزیر و وزاراتخانه آن از سوی کاربران تلگرام است.
همچنین نتایج استخراج شده از سایت پایشگر شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد از مجموع ۲۹۳هزار و ۸۰۹پست منتشر شده، ۲۵۷هزار ۷۴پست اصلی و ۳۶هزار ۷۳۵فورواردی(بازنشری) بوده است. نسبت ۸۷ درصدی پست‌های اصلی به ۱۳درصدی پست‌های بازنشری بیانگر این است که حجم تولید محتوای اصلی در کانال‌های پربازدید پیرامون وزارت کشاورزی و شخص «ساداتی‌نژاد» بیشتر بوده و اولویت نخست کانال‌ها تولیدمحتوایی اورجینال و غیربازنشری بوده است.
کانال تلگرامی «کارگزین آنلاین» عنوان پربازدیدترین کانالی بود که پستی درباره تحویل ۵ میلیون واکسن رازی کووپارس با حضور «سیدمحمدجوادساداتی‌نژاد» منتشر کرد و بیش از ۷۶۰هزار بار مورد بازدید گرفت.
نمودار روندنمای تولیدمطالب یکی از مهم‌ترین گراف‌هایی است که روند تولیدمحتوا در بازه زمانه یکساله پیرامون عملکرد وزیرکشاورزی را آشکار می‌سازد. در نگاه کلی، مسیر پرنوسان و پرافت و خیزی از نظر تولیدمحتوا مشاهده می‌شود اما به طور عمده، ۶ قله مهم در این مسیر در ۳۰مرداد، ۱۵ و ۲۹ آبان‌ماه ۱۴۰۰ و همچنین ۲۷ فروردین، ۱۷ اردیبهشت و ۲۱ خرداد ۱۴۰۱ وجود دارد.
قله نخست در آخرین روز مردادماه ۱۴۰۰ به بازنشر اظهارات رئیس‌جمهوری در جلسه رای اعتماد کابینه سیزدهم و دفاع از «سیدجوادساداتی‌نژاد» مربوط است که این سخنان و نتیجه رای‌اعتماد مورد توجه ویژه رسانه‌ها و دنبال‌کنندگان آنها قرار گرفت.
قله دوم و سوم به آبان ماه ۱۴۰۰ مربوط است که بیشترین حجم انتقادات پیرامون دولت سیزدهم به اخبار ضد و نقیض پیرامون انتصابات دولتی مربوط می‌شد. وزارت کشاورزی و شخص «ساداتی‌نژاد» نیز یکی از اهداف این تخریبات بودند، به طوری که شایعه وسیعی در فضای مجازی منتشر شد که سه برادر زن «سیدجوادساداتی‌نژاد» در این وزارتخانه به عنوان مشاور و مدیر انتخاب شدند. وزارت کشاورزی خیلی سریع نسبت به این شایعه واکنش نشان داد و به طور رسمی و با شفاف‌سازی کامل این خبر را تکذیب کرد.
قله چهارم این نمودار به نخستین جهش خبری کانال‌های تلگرامی در سال ۱۴۰۱ مربوط بود که در نخستین روزهای سال جدید و نسبت به افزایش قیمت برخی کالاها به خصوص مرغ و تخم‌مرغ صورت گرفت. افزایش مقطعی قیمت شکر نیز بازتاب زیادی در کانال‌های تلگرامی داشت تا سرانجام وزارت کشاورزی با اعلام رسمی قیمت‌های مصوب تاحدزیادی التهاب کاذب بازار عرضه و تقاضا را کنترل نماید.
قله پنجم که بلندترین نقطه این نمودار است، به طور ویژه به سیاست‌حذف ارز ترجیحی از سوی دولت و طرح هدفمندی یارانه‌ها اختصاص داشت؛ به طوریکه واکنش‌های مثبت و منفی زیادی به این تصمیم در میان رسانه‌ها و کاربران مجازی صورت گرفته و بازتاب این واکنش‌ها باعث ایجاد حدود ۱۳ هزار پست تلگرامی در ۲۷ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۱ در تلگرام و مرتبط با وزیر و وزارتخانه کشاورزی شد.
قله ششم این نمودار به خردادماه ۱۴۰۱ و اظهارات وزیرکشاورزی در خصوص تامین و توزیع و هوشمندسازی کالا مربوط بود که بازتاب زیادی در تلگرام داشت و کانال‌های زیادی اقدام به انتشار و بازنشر این محتوا کردند.
ماهیت خبری و اطلاع‌رسانی تلگرام باعث شده رویکرد کانال‌های مختلف به موضوع‌ها، بیشتر جنبه خبری داشته و کمتر شاهد سوگیری و موضع‌گیری روشن رسانه‌ها باشیم؛ از این رو همچنان که مشخص است ۶۸ درصد از کانال‌های تلگرامی با موضع خنثی اخبار و پست‌های خود پیرامون «سیدجوادساداتی‌نژاد» را منتشر کردند و سهم کانال‌های سیاسی همسو و حامی دولت ۱۲ درصد بوده است. همچنین ۱۵درصد محتوای منتشر شده با رویکرد انتقادی یا تخریبی از سوی کانال‌های منتقد یا معاند انتشار یافته بودند.
استخراج موضوع‌های پرتکرار پست‌های تلگرامی از مهم‌ترین اهداف این داده‌کاوی و در راستای پرسش‌های پژوهش کیفی این گزارش به روش تحلیل مضمون و با نمونه‌گیری از جامعه آماری ۲۹۳ هزار پست تلگرامی انجام شده است.
با توجه به ماهیت خبری کانال‌های تلگرامی، عمده مضامین پرتکرار استخراج‌شده در این بخش به بازنشر اظهارات وزیر و معاونان، گزارش‌های میدانی و بازدیدها، اخبار پربازدید حوزه واردات و صادرات کالاها و قیمت تمام‌شده کالاهای کشاورزی و تهیه و توزیع آنها مربوط بوده است به طوریکه حدود ۷۰ درصد محتوای این نمونه آماری به اظهارات وزیر و معاونان و گزارش بازدیدهای میدانی مرتبط بوده است. اخبار مربوط به صادرات و واردات کالاهایی چون برنج، گندم و دام‌های کشاورزی از دیگر مضامین پربازدید و پرتکرار در تلگرام بوده است.
بخش اندکی از اخبار این حوزه نیز به مطالب انتقادی در خصوص حوزه های مدیریتی و اجرایی وزارت کشاورزی و همچنین چالش پیرامون تاثیر حذف ارز ترجیحی در تعیین قیمت کالاهای اساسی مربوط بوده که جمعا ۱۵ درصد محتوا را تشکیل داده بود.
بررسی ابرکلمات واژگان و هشتگ‌های پرتکرار پست‌های تلگرامی، یکی دیگر از ابزارهای تحلیلی برای واکاوی کیفی و کمی پست‌های کانال‌های تلگرامی است. کلیدواژه‌های مرتبط با وزارت جهاد کشاورزی از جمله «جهادکشاورزی»، «وزیرجهاد»، «وزیرجهادکشاورزی»، «وزارت جهاد»، «سیدجوادساداتی‌نژاد»، «وزارت کشاورزی»، «وزارت جهادکشاورزی» همچنان که مشخص است از پرتکرارترین و برجسته‌ترین واژگانی بودند که در اخبار و تحلیل‌های کانال‌های تلگرامی مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
دغدغه‌های اقتصادی و معیشتی مردم که در رسانه‌ها منعکس شده نیز با تگ‌هایی چون «موادغذایی»، «هرکیلو»، «افزایش قیمت»، «امنیت‌غدایی»، «قیمت مصوب»، «گوشت قرمز» مشخص و پرتکرار شده‌اند.
برخی کلیدواژه‌های مدیریتی و اجرایی در حوزه‌های کلان از قبیل «دولت سیزدهم»، «مجلس شورای اسلامی»، «سازمان جهاد کشاورزی» نیز در ارتباط با سیاست‌های اتخاذشده در حوزه کشاورزی در خبرها بازتاب زیادی پیدا کرده بودند.
«ارز ترجیحی» و حذف آن موضوعی بود که در ماهای اخیر و آغازین سال ۱۴۰۱ مرود توجه کارشناسان و رسانه‌های مختلف به خصوص منتقد و مخالف دولت قرار گرفت و محتوای نسبتا زیادی نیز در این خصوص نشر و بازنشر شد.
اشاره به عناوین شغلی و اظهارات معاونان وزیر و سرپرست برخی معاونت‌ها نیز در قالب کلیدواژه‌هایی چون «مدیرجهادکشاورزی»، «معاون وزیر جهاد»، «وزیرجهادکشاورزی» بازتاب داشته‌اند.
ب: توئیتر
بررسی داده‌های توئیتر نشان می‌دهد در بازه زمانی شروع به کار دولت سیزدهم تا اوایل مرداد ۱۴۰۱ نزدیک به ۳۲ هزار توئیت از سوی ۱۲ هزار کاربر منحصر به فرد منتشر شده است. نرخ مشارکت ۲.۵۹ برای این موضوع به دست آمده که نشان از عمومیت این اظهارنظرها در میان طیف‌های مختلف فکری و سیاسی و عدم سازماندهی گروه‌های سیاسی و سایبری دارد.
در مجموع این ۳۲ هزار توئیت، نزدیک به ۱۱۶ هزار لایک بدست آورده که میانگین هر توئیت ۳.۶۴ است که نشان از حجم به نسبت زیاد توئیت‌های بازنشری و پاک شده دارد. مقایسه محتوای نشری و بازنشری نیز از انتشار ۶۶ درصد محتوای بازنشری یا ریتوئیت‌ها و ۳۴ درصد محتوای نشری یا توئیت‌ها دارد که این شاخص نیز حجم بالای توئیت‌های بازنشری یا ریتوئیت‌ها را تائید می‌کند. درمجموع باید گفت در موضوعات سیاسی و اقتصادی کلان، رفتارشناسی کاربران توئیتر حاکی از آنست که علاقه و میل به ریتوئیت مطالب به نحو قابل‌توجهی افزایش می‌یابد که در موضوع عملکرد وزیر جهادکشاورزی و رویکرد کاربران به این وزارتخانه نیز این مهم صدق می‌نماید. نسبت تقریباً دوبرابری محتوای بازنشری به محتوای نشری بیش از هرچیز نشان از این نکته دارد که کاربران این موضوع در توئیتر، همچنان ترجیح به بازنشر و ریتوئیت برخی توئیت‌های افراد سیاسی و مطرح محبوب خود داشته و از اظهارنظر درباره این موضوع به طور مستقیم و شخصی امتناع ورزیدند.
گراف خطی روند انتشار مطالب درباره «سیدجوادساداتی‌نژاد» در شکل زیر به نمایش درآمده که نمودار کم نوسانی است: اتفاقی که در نمودارهای زمانی مشابه پرلایک‌ها، ریتوئیت‌ها و منابع منتشرکننده نیفتاده است. اما تحلیل کمّی و بررسی رویداهای مهم این گراف از حضور یک قله شاخص در سوم اردیبهشت خبر می‌دهد که بیش از ۵ هزار توئیت در این روز منتشر شده بود. با وجود اتفاقات مختلفی که دولت در ابتدای سال ۱۴۰۱ انجام داد و به جراحی اقتصادی مشهور شد، رخ‌دادی که سبب شد ۳ ازدیبهشت بیشترین میزان تولیدمحتوا در توئیتر صورت گیرد و موج توئیتری با هشتگ‌های مختلف پیرامون وزارت کشاورزی تشکیل شود، به هک‌شدن سایت وزارت کشاورزی مربوط بود. این اتفاق علاوه بر توئیتر و شبکه‌های اجتماعی به طور ویژه در رسانه‌های فارسی زبان خارجی بازتاب پیدا کرد.
واکاوی رویکرد کلی کاربران در پلتفرم توئیتر که به طور عمده انتقاد توئیتری‌ها را در موضوع‌های مختلف بازتاب می‌دهد، نشان از نارضایتی، نگرانی و انتقاد از وضعیت تهیه و توزیع کالا و برخی سیاست‌های اجرایی وزارتخانه جهاد کشاورزی دارد. نکته جالب در بررسی این نمونه آماری به رویکرد بسیار اندک کاربران خنثی مربوط می‌شود؛ گویی توئیتری‌ها با توپ پر به انتقاد و حمایت از وزیر و وزارتخانه جهاد کشاورزی پرداخته و تنها ۳ درصد آنها رویکرد مشخصی در این‌باره نداشته اند.
در هرحال، نارضایتی و انتقاد بیشترین میزان رویکرد توویتری‌ها را با ۷۵درصد شامل شده است که جزئیات این نارضایتی در بخش‌های بعدی مورد رصد قرار خواهد گرفت. در مقابل، ۲۰درصد کاربران نیز به طور صریح به حمایت از عملکرد این وزارتخانه پرداخته و به خصوص «طرح هوشمندسازی کالا» از سوی «ساداتی‌نژاد» را طرحی موثر و در راستای قطع دست دلالان و محتکران و بهبود وضعیت کشاورزان عنوان کرده‌اند.
استخراج موضوع‌های پرتکرار توئیت‌ها در این بخش از اصلی‌ترین و مهم‌ترین اهداف این گزارش بود که علاوه بر نمایش مضامین اصلی توئیت‌ها که در واقع خلاصه‌ای از محتوای عمیق و جزئی مطالب منتشر شده است، فراوانی و درصد این مضامین در مقایسه با یکدیگر به نمایش درآورده است:
با توجه به ماهیت انتقادی پلتفرم توئیتر در مقایسه با دیگر بسترهای شبکه‌های اجتماعی، طبیعی به نظر می‌رسد که ۴ مضمون از شش مضمون استخراج شده انتقادی باشد. اما پرتکرارترین مضمون این توئیت‌ها به نگرانی کاربران و فعالان حوزه دامی و کشاورزی در ارتباط با تولید، توزیع و قیمت‌گذاری کالاهای اساسی مردم مربوط می‌شود موضوعی که تقریباً یک چهارم حجم محتوای نشری و بازنشری را شامل شده و طیف وسیعی از مطالبات کاربران در حوزه تهیه و تولید تا توزیع و ارزش‌گذاری کالاهای کشاورزی را شامل می‌شود.
مضمون پرتکرار دیگر مربوط به شایعات منتشرشده در انتهای سال ۱۴۰۰ و ابتدای ۱۴۰۱ است که به طور گسترده‌ای پیرامون وزارتخانه جهادکشاورزی منتشر شد و باوجود پاسخ‌های رسمی این نهاد دولتی و تکذیبه‌های متعدد اما بازنشر شایعات به طور وسیعی در شبکه‌های اجتماعی و توئیتر تداوم یافت. بحث رانت و اقتصاد موضوعی بود که برخی کاربران داخلی منتقد دولت در بخش‌های مختلف جزء و کلان از آن نام بردند و نمونه‌هایی را در مورد گندم، اوره و ... منتشر کردند. واگذاری و برون‌سپاری پروژه‌های وزارت کشاورزی و همچنین ادعای انتصابات فامیلی از دیگر محورهای مطرح شده در این باره بود که بیشتر در ابتدای دولت سیزدهم و درماه های نخستین وزارت «ساداتی‌نژاد» ترند شد.
در مقایل مضمون‌های انتقادی، کاربرانی از توئیتر نیز بودند که «طرح هوشمندسازی کالا» از سوی وزیر جهاد کشاورزی برای ساماندهی به وضع تولید و توزیع کالاهای اساسی را مصداق کارآمدی و تمجید عملکرد وزیرخوانده و از آن تقدیر کردند. برخی کاربران مخالف دولت روحانی نیز این اقدامات وزیر کشاورزی را در برابر انفعال دولت دوازدهم و یازدهم و وزارتخانه کشاورزی در آن دوران قرار داده و به انتقاد دوباره از دولت روحانی پرداختند و وضعیت موجود کشاورزی و اقتصاد کشور را ناشی از ناکارآمدی دولت قبل عنوان کردند.
موضوع بازگشت برخی کالاهای صادراتی از «روسیه» و «هند» از دیگر مضامین انتقادی بود که کاربران مختلف اصلاح‌طلب و روزمره‌نویس آن را مطرح و بر آن تاکید کردند. این کاربران در مطالبات مجازی خود خواستار پاسخ‌دهی صریح وزارتخانه کشاورزی و شفاف‌سازی شخص وزیر شدند.
حمله سایبری به وزارتخانه جهادکشاورزی و نارضایتی از سیاست‌های اجرایی و مدیریتی وزیر از دیگر تم‌های استخراج شده از توئیت‌ها بود که با ۳ و ۱۶ درصد فراوانی، از جمله مضامین خنثی و انتقادی به شمار می‌روند که از سوی طیف‌های مختلف اصولگرا تا براندازها منتشر و بازنشر شدند.
چند نمونه از توئیت‌های پرلایک و پربازنشر در ادامه آمده است:
تحلیل و مقایسه عملکرد طیف‌های مختلف سیاسی و فکری کاربران توئیتر در نمودار دایره‌ای زیر به نمایش درآمده است. کاربران اصلاح‌طلب با ۳۷.۰۴ بیشترین مشارکت را در میان طیف‌های مختلف به دست آوردند که عمده محتوای انتقادی پیرامون «ساداتی‌نژاد» نیز به این طیف اختصاص داشته است.
رتبه‌بندی طیف‌های مختلف سیاسی در موضوع بررسی وزارت جهاد کشاورزی نشان از حضور فعال و گسترده کاربران اصلاح‌طلب و اعتدالی در انتشار محتوای انتقادی در ارتباط با «ساداتی‌نژاد» و عملکرد وزارتخانه جهاد و کشاورزی دارد به طوریکه بر خلاف بیشتر موج‌ها و موضوعاتی که اصلاح‌طلبان در اقلیت یا اولویت‌های چندم بودند در این موضوع با حضور و تولیدمحتوای انتقادی در صدر طیف‌های سیاسی توئیتری قرار گرفتند.
اصولگرایان که طیف‌های مختلفی از ارزشی و انقلابی تا عدالتخواه و اصولگرایان را تشکیل داده بودند با درصدی نزدیک به اصلاح‌طلبان(۳۱.۴۸) رتبه دوم تولیدمحتوا را به خود اختصاص دادند. نکته مهم دیگر اینکه حجم زیادی از محتوای این طیف حمایتی و درصد کمی از آنها به انتقاد و مطالبه‌گری پرداختند.
مخالفان نظام که کاربران برانداز، اپوزیسیون و معاند و منافق را شامل شده بودند کمترین فعالیت را در این موضوع داشتند که بار دیگر مشخص شود «معیشت» و «اقتصاد مردم ایران» در اولویت گروه‌های فکری ضدنظام نبوده و همواره شاهد حضور پررنگ این طیف در موج های سیاسی و حضور منفعل و ناچیز آنها درموضوعات معیشتی و زندگی توده مردم هستیم.
روزمره‌نویس‌ها که عموما بیشترین فعالیت را در موضوعات توئیتری دارند در این بحث، بعد از ۲ طیف اصولگرا و اصلاح طلب در رتبه سوم قرار گرفتند و شاهد انواع رویکردهای مثبت منفی و خثی در این طیف بودیم.
در نمودار ابرنمای زیر، در ۲ بخش مجزا، پرتکرارترین کلیدواژه‌ها و هشتگ‌های به کار برده شده در توئیترفارسی و در بازه زمانی مرداد ۱۴۰۰ تا مرداد ۱۴۰۱ استخراج و به نمایش درآمده است:
«جهادکشاورزی» پرتکرارترین کلیدواژه توئیتری‌ها بوده که نشان می‌دهد بیشتر پیام‌های توئیتری خطاب به وزیر جهاد یا با اشاره به اقدامات و اظهارات وی صورت گرفته است و اشاره به نام وزیر جهاد کشاورزی یعنی «ساداتی‌نژاد» کمتر در میان کاربران مرسوم و رایج بوده است.
کلماتی مانند «وزارت جهاد»، «وزارت جهاد کشاورزی»، «وزارت‌کشاورزی»، «وزیرجهاد» و... که در نمودار ابرنمای زیر مشاهده شده است به خوبی اولویت‌های کاربران را در به کاربردن کلمات مرتبط با این وزارتخانه نشان می‌دهد و از آنجایی‌که این وزارتخانه چند بار تغییر نام داده است برخی نام وزارت کشاورزی را برای نگارش پیام‌های خود انتخاب کرده بودند.
تگ‌هایی جون امنیت‌غذایی، قیمت‌گوشت، تنظیم بازار، افزایش قیمت به خوبی نگرانی کاربران از قیمت و تولید کالاهای اساسی را نشان می‌دهد که در واقع تاییدکننده اولویت‌بندی مضامین پرتکرار توئیت‌ها است که در بخش‌های قبلی به نمایش درآمده بودند.