چهار ماه از حادثه تروریستی صحن رضوی (ع) می‌گذرد که در آن جوانی ۲۱ ساله و ازبک‌تبار با تفکرات تکفیری سه طلبه را هدف حمله قرار داد.
حالا اقدام جنون‌آمیز یک تبعه غیرمجاز افغان نگاه بسیاری را به مساله مهاجران افغانستانی دوخته است. بنا بر اعلام معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار کرمان در این حادثه که شانزدهم مردادماه اتفاق افتاده ۶ نفر از اتباع و چهار ایرانی جان باخته‌اند.
در رفسنجان چه اتفاقی افتاد؟
به گفته «رحمان جلالی» در یک نزاع حوالی چاه موتور کشاورزی احمدآباد شور در رفسنجان یک تبعه غیرمجاز افغانستانی به دنبال اختلاف شخصی بین چند نفر دیگر از اتباع ابتدا ۲ نفر ازکارگران موتور را با چاقو به قتل می‌رساند. در این حین تعدادی ایرانی هم که در محدوده زمین های کشاورزی حضور داشتند با ضربات چاقو به قتل می رسند. با شروع این ماجرا اتباع افغان دیگری نیز هم در محل حضور می‌یابند و در مجموع ۶ نفر از اتباع و چهار نفر افراد ایرانی به قتل می‌رسند.
در جهت جلوگیری از آسیب‌های مربوط به حضور مهاجران افغانستانی در ایران، وزارت کشور اقدام به سرشماری از این مهاجران کرده است. ورای مسائل امنیتی مرتبط با این مساله و همچنان که اشاره شد، فضای مجازی و گفت‌وگوهای عمومی بار دیگر متاثر از این رخداد شده است.
در همین پیوند، اداره کل پژوهش و بررسی‌های خبری ایرنا پرونده‌ای را برای شناسایی مسائل مرتبط با مهاجران افغانستانی در ایران گشوده و از زوایای مختلف این مسائل را واکاوی کرده است.
حلاجی فضای مجازی و نظرات کاربران
در گام نخست، فضای مجازی و واکنش‌ها در آن پس از حادثه فروردین امسال در مشهد مورد بررسی قرار گرفت و در گزارشی با عنوان «شکست پروژه افغان‌هراسی در توئیترفارسی؛ ۶۰ درصد همراهی و همدلی» نظرات کاربران درباره پدیده افغان‌هراسی در توئیتر فارسی واکاوی شد.
داده‌کاوی ایرنا از بررسی ۱۴۶ هزار توئیت در مدت ۴۰ روز ابتدایی سال ۱۴۰۱، از همراهی و همدلی بیش از نیمی از کاربران توئیترفارسی با افغان‌ها حکایت دارد.
پژوهش‌ها درباره مهاجران افغانستانی چه می‌گویند؟
از سوی دیگر تازه‌ترین پژوهش‌های مرتبط با مساله حضور افغانستانی‌ها در ایران پردازش و در گزارشی با عنوان «پژوهش‌ها درباره مهاجران افغانستانی چه می‌گویند؟» انتشار یافت.
اصلی‌ترین یافته‌های پژوهش‌های علمی انجام شده، پیرامون این محور همگرایی می‌یابد که «جامعه میزبان هنوز شناخت و برداشت دقیقی از فرهنگ، جامعه‌پذیری و شرایط زندگی مهاجران ندارد و رسانه‌ها نیز تاثیری مثبت در رفع خلاءشناختی در جامعه ایرانی نداشته‌اند از این رو ایجاد سازوکاری جامع و هماهنگ برای فرهنگ‌سازی به خصوص در رسانه‌های پرمخاطب ضرورتی جدی دارد.»
نگاه رسانه‌های داخلی و خارجی به مساله مهاجران افغانستانی
بر اساس اشاره‌ای که پژوهش‌ها به نقش رسانه‌ها داشته‌اند، پژوهشگران ایرنا با فعالان رسانه‌ای و خبرنگاران اجتماعی گفت‌وگوهایی داشتند که خلاصه محوربندی‌شده آن در گزارش «مهاجران افغانستانی در ایران و دوگانگی‌های رسانه‌ای» قابل دسترسی است.
علاوه بر این در گزارش یادشده خطوط و سیاست‌های خبری رسانه‌های فارسی‌زبان خارجی نیز مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس این گزارش رویکرد رسانه‌های خارجی غیرمستقل و معاند در مورد حضور مهاجران افغانستانی در ایران به طور کلی مشابه و مشترک است. این در حالی است که اخبار رسانه‌های داخلی در این زمینه، گاه تصویری از دوگانگی و بلاتکلیفی را می‌نمایاند.
نقد و نظرهای کارشناسان و فعالان حوزه مهاجران
علاوه بر این‌ها پژوهشگران ایرنا به سراغ جامعه‌شناسان و فعالان حوزه مهاجران افغانستانی رفته و به انعکاس دیدگاه‌های موجود در این زمینه پرداخته‌اند. «آرش نصر اصفهانی» پژوهشگر مسائل اجتماعی و مهاجران افغانستانی در ایران و عضو انجمن «دیاران» بر این باور است: باید بپذیریم بخشی از این پناهندگان ساکنان دائم این کشور خواهند بود و مسیر ادغام اجتماعی برای آنها باید باز شود.
در گزارشی با عنوان «نگاهی که یک مهاجر افغانستانی به رفتار ایرانی‌ها دارد» به سایر مولفه‌های ادراک متقابل جامعه میزبان و میهمان پرداخته شده است.
«افغان‌هراسی نه، ولی نگاه از بالا به پایین داریم» عنوان گزارشی دیگر است «مجتبی نوروزی» معاون پیشین رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در افغانستان در آن تصریح داشته «جامعه ایران هرگز وارد فاز افغان‌هراسی به آن معنا نشده‌است، با این حال نگاه بالا به پایین وجود دارد»
«هراس آن «دیگری» که به زبان ما حرف می‌زند» عنوان گزارشی دیگر است که «قمر تکاوران» پژوهشگر اجتماعی در حوزه مهاجرت در آن اظهار داشته «بیشتر از این‌که ایرانیان از مهاجران افغانستانی هراس داشته باشند، این افغانستانی‌ها هستند که دارند این‌جا با ترس زندگی می‌کنند؛ ترس از ردمرز شدن و ترس از برخوردهای بد». به گفته وی «برخی به خاطر اوضاع بد اقتصادی دنبال مقصر می‌گردند و فکر می‌کنند اگر کسانی را که «دیگری» معرفی شده‌اند، اخراج کنند، اوضاع‌شان بهبود پیدا می‌یابد.»