به گزارش ایرنا استان کرمان به واسطه اقلیم خشک و نیمه خشک از جمله مناطقی است که کمترین بارش ها را در طول سال دریافت می کند، اما این گزاره و تصویر ذهنی در چند سال گذشته بشدت تغییر کرده است و صحنه های جاری شدن سیلاب های مخرب و پر خسارت هر از چند ماه به صورت مرتب تکرار می شود.
به باور کارشناسان، تغییر اقلیم در دنیا و اثرات پدیده گرم شدن زمین بر اثر گازهای گلخانه ای از یک طرف و مواجهه غیرعلمی یا نداشتن برنامه علمی برای مدیریت بارش ها از سوی دیگر، روال و نتایج الگوی بارشی را در اغلب نقاط دچار تغییرات و خسارت های سیل را افزون و پیچیده کرده است.
استان پهناور کرمان به لحاظ گستردگی ۱۱ درصد از وسعت خاک کشور را در بر می گیرد، هر چند این منطقه رودخانه دائمی انگشت شماری دارد، اما در سراسر استان رودخانه ها و مسیل های غیردائمی دارد که با هر بار بارندگی شدید به رودخانه ای خروشان با حجم سیلابی بسیار مخرب تبدیل می شود که بر سر راهش جان و مال و هر آنچه باشد را در کام خود فرو می برد و این در حالی است که با مدیریت سیلاب می توان تهدید سیل را ضمن اینکه فرونشاند از حجم بسیار زیاد آن برای تقویت منابع زیرزمینی و آبخوان ها در شرایط خشکسالی و کم بارشی نیز استفاده برد.
بنا به اظهارات مسئولان و متخصصان آب و خاک، جانمایی غلط در اجرای طرح های مدیریت سیلاب، اجرا نشدن طرح ها یا اجرای غیرکارشناسی آنها در کنار بی توجهی به مقوله قنات، همچنین تجاوز به حریم و بستر رودخانه ها در دهه های گذشته، لایروبی نشدن و توجه نکردن به ساماندهی رودخانه ها از مهمترین دلایل خسارت هایی عنوان می شود که سیلاب ها از خود به جای می گذارند و ضمن درگیر شدن دولت با بحث های امداد رسانی ، جبران و پرداخت خسارت ها نیز بار قابل توجهی بر دوش دولت می گذارد.
استان کرمان در بحث سیلاب بویژه در مناطق جنوبی به دلیل ضعف زیر ساخت ها بیشتر در معرض خطر قرار دارد، اما سیلاب ۲ هفته گذشته در مناطق شمالی کرمان نیز نشان داد که در این ناحیه از استان نیز در صورت جاری شدن سیل مانند آنچه در رفسنجان گذشت، می تواند ایجادکننده وضعیت بسیار بحرانی شود.
اقداماتی نظیر ساماندهی و لایروبی رودخانه ها که سال ها مغفول مانده بود آغاز شده، ساخت وساز و ارائه مجوز به احداث شهرک در مسیل هایی که تصور می شده خشک شده اند و اجرای طرح های آبخیزداری برای پیشگیری و بهره گیری از سیلاب در دست اجراست، اما باید توجه داشت که اعتبارات موجود و کندی کار در برابر وسعت منطقه و تکرار مکرر سیلاب اثر چندانی از جلوگیری حادثه ندارد.
تابستان پارسال در یک سیل چندین نفر از شهروندان استان کرمان جان خود را از دست دادند و شاهد خسارت عظیم در شهرستان بافت و دیگر مناطق استان بودیم؛ زمستان سال گذشته نیز دو نوبت سیل سهمگین خسارت های زیادی به همراه تعدادی تلفات داشتیم و امسال نیز سیل هم در جنوب و هم در شمال، خسارت های بی شماری به بار آورد.
سیل بند جنوب و دیگر نقاط استان
از جمله پروژه های مهمی که در جنوب استان گفته می شود نقش پیشگیرانه در خسارت های سیل خواهد داشت، تکمیل سیل بند جنوب کرمان یا جیرفت است که ساخت آن از پیش از انقلاب شروع شده و هنوز تکمیل نشده است.
اما سیل سال گذشته که در ۲ مقطع خسارت های سنگینی را به استان کرمان بار کرد، نگاه ها و توجه ها را بیش از پیش به این سیل بند و ضرورت تکمیل آن جلب کرد و وزیر کشور نیز اخیرا اعلام داشت که دولت توجه ویژه ای برای تخصیص اعتبار به این پروژه داشته و تخصیص اعتبار نیز شروع شده است.
صرفنظر از سیل بند جنوب و ضرورت احداث یا تقویت سیل بندهای کوچک تر در نقاط مختلف جنوب کرمان و ساماندهی مسیر رودخانه های فصلی، تجربه نشان داده که در دیگر نقاط مرکزی، شرق و حتی شمال استان نیز نیاز به تخصیص اعتبار، نگاه علمی و کارشناسی برای ساماندهی وضعیت مسیر جریان سیلاب و توجه به نظام ساخت و سازها وجود دارد.
در سیل اخیر رفسنجان طی ۲ هفته پیش شاهد ورود غیرقابل تصور آب از مسیرهای مختلف به داخل شهر رفسنجان بودیم و این درحالی بود که بافت قدیم این شهر که دهه های گذشته احداث شده مشکلی نداشتند و ساخت و سازهای دهه های اخیر عموما دچار مشکل و آبگرفتگی شدند؛ بگذریم که تخریب خط لوله آب و سایر زیرساخت ها نیز علامت سئوال های زیادی را پیش روی سیاستگذاران گذاشت.
نظام علمی و هدفمند برای مدیریت کنترل سیلاب وجود ندارد
یک کارشناس ارشد و محقق تامین آب معتقد است هرچند اغلب ساخت و سازهای غیرمجاز در حریم مسیر جریان سیلاب‌ها یا لایروبی نشدن مسیل‌ها عوامل تشدید خسارت‌ها به شمار می‌روند، اما این، همه مشکل نیست؛ وی علت را فراتر از آن و عمیق‌تر می‌بیند.
حسن اشرف‌گنجویی کارشناس رسمی و محقق تامین آب می‌گوید: نظام علمی و هدفمند تصمیم گیری برای جانمایی، مطالعه و احداث کارشناسی طرح های آبخیزداری و مدیریت کنترل و پخش سیلاب ها - حداقل در استان کرمان مورد مطالعه اینجانب- وجود نداشته و ندارد، تا در جاهایی که نیاز به احداث طرح باشد به شکل اصولی و علمی بهره برداری و از احداث طرح در نقاط نامناسب نیز پرهیز شود.
وی تاکید کرد: ضرورت دارد یکبار همه طرح های آبخیزداری و حوزه مدیریت تامین آب استان مثل سدهای خاکی، پخش سیلاب ها، بندهای انحرافی و کارهای انجام شده برای احیا و مرمت قنات ها، تمامی طرح های آبیاری تحت فشار جمع آوری شده، مساله دار، مطالعه شده ولی اجرا نشده، و کانال های انتقال آب مساله دار، مستند و احصا، سپس دلایل مشکلات هرکدام بیان و یک ساختار علمی به وجود آید تا زمینه کار علمی برای آیندگان نیز فراهم شود.
این محقق و کارشناس آب و خاک کرمان ادامه داد: در استانی به سر می‌بریم که طبق روال نظام طبیعی خود بارندگی و برف بموقع، جریان سیلاب، به شکل بدیهی و معین در آن وجود داشته و در تمامی زمان ها نیز این بارش ها را داشتیم. اینکه یک دفعه تحلیل های موهوم ارائه شود مبنی بر اینکه استان کرمان آب نداشته، ندارد یا خشک است، (ضمن پذیرش وضعیت کلی کاهش بارش‌ها طی سال های گذشته تاکنون یا برخی تغییرات اقلیمی طی سال های گذشته) دچار وضعیتی می شویم که الان در این هفته (با بارش های شدید و خسارات فراوان) دچار آن شدیم.
نظام طبیعت استان محل پخش سیلاب هم دارد
وی اظهار داشت: براساس سال ها تحقیق و مطالعه میدانی می گویم که سراسر استان کرمان، در دره به دره و منطقه به منطقه آن، شرایطی داریم که به طور خدادادی و طبیعی می توانیم با احداث سدهای خاکی زیر ۳۰ متر برای ذخیره سازی سیلاب ها و جلوگیری از خسارت آنها و نیز احداث طرح های پخش سیلاب ایجاد کنیم. موقعی که طبیعت استان را از جنبه احداث پخش سیلاب ارزیابی می کنیم، شگفت زده می شویم که چطور موقعیتی خدا به طبیعت استان داده که هرکجا امکان جاری شدن سیل هست، می توانیم (امکان) پخش سیلاب هم داشته باشیم.
اشرف گنجویی بیان کرد: واقعیت موجود طبیعت استان کرمان اینگونه است که هرکجا که سیل هست، می توانیم طرح های آبخیزداری هم اجرا کنیم و ذخیره سازی آب هم انجام دهیم. سازمان های متولی براساس این طبیعت شفگت انگیز باید کار می کردند، به شناخت واقعی می رسیدند و مستندسازی می کردند تا به این ترتیب اگر هر نهادی قصد احداث سد خاکی در هر جایی از این طبیعت را داشت از این مستندات استفاده کند؛ اما این مستندات و نظام علمی توسط متولیان با همه شرکت های اقماری و هزینه اعتبارات کلان تاکنون نهادینه نشده و وجود ندارد یا در دسترس نیست.
بحران سیل به راه حل جامع نیاز دارد
ذکریا دریجانی کارشناس حوزه آب نیز معتقد است: سیلاب از جمله پدیده های چالش برانگیزی است که بدون نگاه کل‌نگر نمی توان برای تعدیل اثرات آن چاره ای اندیشید و قبل از طرح روش های معمول مدیریت سیلاب، بهتر است در سطوح مدیریتی و در سطح متاثران از سیل، بر سر پیچیده بودن این مساله به وحدت نظر برسیم.
وی افزود: معضل سیلاب های مخرب نه تنها راه حل نهایی ندارد بلکه تنها یک راه حل نیز ندارد و هر اقدام موثری می تواند درجاتی یا به عبارتی بخشی از یک راه حل جامعه نگر برای حل این بحران باشد؛ در عین حال به علت کمبود زمان، تصمیم گیری بهینه دشوار می شود و از این رو فرصتی برای سعی و خطا نیست و همچنین آزمونی مشخص برای ارزیابی پیامدهای هر راه حل نیز قابل دسترس نیست.
دریجانی ادامه داد: گرچه از منظر ریاضی و با توجه به سابقه و مسیر حرکت سیل، تحلیل های هیدرولیکی با اتکا بر سوابق هیدرولوژیکی مبتنی بر داده پردازی متن می تواند از جمله ارکان ورودی برای سیستم پشتیبان تصمیم به منظور تعدیل خسارات ناشی از طغیان سیل در نظر گرفته شود، امری که یکی از مهم ترین وظایف پخش مهندسی رودخانه در شرکت های تابعه وزارت نیرو است اما باید توجه داشت که تلاش برای حل این مساله با تفکر خطی، مسائل را از یک عرصه به عرصه دیگر می برد.
وی تصریح کرد: بنابراین سیاستگذار با راه حل های متفاوت و گاه متعارض در منافع مواجه خواهد بود که حل بسیاری از این طیف مسائل بغرنج نقش دولت را به عنوان تسهیلگر شبکه ساز بین سازمان ها و ایجاد سازمان های مردم نهاد برای کاهش تبعات تعارض منافع تشکیلاتی و به ثمر رسیدن فرایند اعتمادسازی (که خود شامل متقاعد سازی، آگاه سازی و جلب مشارکت همگانی است) بی بدیل می سازد.
این کارشناس حوزه آب کرمان بیان کرد: پیشنهاد می شود مدیران در ایجاد یک سیستم پشتیبان قوی در سازمان های متولی و تصمیم گیر در بحران، با حفظ ارتباط تنگاتنگ افراد تاثیرگذار اعم از متخصصان رسانه، سلبریتی ها و متخصصان واکنش سریع در بحران و با استفاده از سیستم های پیش بینی هواشناسی و جلب مشارکت مردم برای بهره گیری از اطلاع رسانی کافی به تصمیم گیران اصلی مدیریت سیلاب در بحران سیل همت کنند تا بتواند گامی موثر در جهت تعدیل اثرات مخرب این پدیده طبیعی بردارد.
مروری بر خسارات سیل کرمان
سامانه مونسون در دنیا به عنوان یکی از سامانه های پرقدرت بارشی با بارندگی های کوتاه اما سیل آسا شناخته می شود؛ طبق پیش بینی ها این سامانه از ابتدای مرداد وارد استان کرمان شد و نخست مناطق جنوبی استان را تحت تاثیر خود قرار داد، اما برخلاف پیش بینی ها که ابتدا بر فعالیت عمده سامانه در جنوب کرمان متمرکز بود، سامانه پس از توقف یکی دو روزه و بارش ها در مناطق جنوبی، بسرعت تغییر جهت داد و فعالیت خود را به شمال، غرب و شمال غرب کرمان انتقال کشاند.
این سامانه در نیمه اول مرداد ماه جاری با فعالیتی فرا تر از انتظارات ۲۰ شهرستان استان کرمان را تحت تاثیر خود قرار دارد که اغلب مناطق دچار خسارت های فراوان به حوزه های زیربنایی، کشاورزی و غیره شدند و بیشترین تاثیر و خسارت سیلاب در شهرستان رفسنجان به وقوع پیوست.
تخریب ۵۴۸ راه روستایی
استاندار کرمان گفت: ۵۴۸ راه روستایی و عشایری در استان کرمان در بارندگی‌های اخیر تخریب شد و ۱۸۰ روستا نیز در معرض تخریب سیلاب قرار گرفت.
محمدمهدی فداکاراظهار داشت: طی روزهای اخیر در مردادماه جاری ۲۰ شهرستان استان تحت و تاثیر سامانه بارشی قرار گرفتند که پیش بینی ما عمده بارش ها در جنوب کرمان بود، اما سامانه پس از یک روز فعالیت به شمال استان منتقل شد.
فداکار با بیان اینکه در رفسنجان ۸۰ هزار هکتار باغ پسته وجود دارد، تصریح کرد: میانگین بارش باران در رفسنجان سالیانه ۸۰ میلی متر در سال است در حالی که در ۴ روز گذشته به اندازه یک سال بارندگی در این شهرستان انجام شد.
استاندار کرمان گفت: همچنین در روزهای اخیر بر اثر سیلاب ۳۸ روستا تخلیه شدند امّا ۱۸۰ روستا در معرض تهدید سیل قرار دارند، در این بازه زمانی آب ۱۶۳ روستا در استان قطع، و نیز برق ۶۳ روستا هم خاموش شد.
فداکار با بیان اینکه در این سیلاب ۲۱ راه اصلی مسدود و ۶ هزار نفر درگیر سیلاب شدند، گفت: در رفسنجان سه نفر بر اثر سیل فوت شدند؛ ضمن اینکه ۲ هزار منزل در سیلاب دچار آبگرفتگی شده اند و خسارت های زیادی به بخش های دام، زیرساخت ها و کشاورزی وارد شده است.
برآورد اولیه خسارت ۲۳۳۰ میلیارد تومانی
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار کرمان نیز گفت: براساس آخرین برآورد دریافتی از ۱۷ شهرستان سیلزده در مردادماه جاری، سیلاب ۲ هزار و ۳۳۰ میلیارد تومان به مناطق مختلف این استان خسارت وارد کرده است.
به گزارش ایرنا این خسارت ها افزون بر خسارت های سیل زمستان سال گذشته برآورد شده که هنوز بخشی از آن خسارت ها تخصیص نیافته اند.
خسارت سیل به ۱۲۰۸ دهانه پل
مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده ای کرمان گفت: سیلاب ۲ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان به محورهای ارتباطی این استان خسارت وارد کرد و موجب تخریب ۵۴۰ کیلومتر آسفالت شد.
احسان عراقی زاده افزود: برخی از محورهای ارتباطی استان کرمان نزدیک به ۷۲ ساعت در زیر آب رفت که این محورها در واقع باید تخریب و از نو ساخته شود.
وی اظهار داشت: زیر برخی پلها در سیل اخیر تخریب و زیر فنداسیون برخی از آنها اکنون خالی شده که با باید تخریب شود یا به آن بتن تزریق کرد، بطور مثال جاده کشکوییه رفسنجان - محمدآباد ساقی به مدت ۴۸ ساعت زیر آب بود که بزودی خراب نمی شود و به مرور فرو می ریزد.
مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده ای استان کرمان تصریح کرد: در سیل اخیر ۴۴۶ کیلومتر تخریب شانه های خاکی را در محورهای ارتباطی استان کرمان داشتیم در حالی که شانه راه تاثیر بسیاری بر ایمنی دارد.
وی با بیان اینکه ۲۴۰ کیلومتر سازه های زهکشی آب و ۵۴۰ کیلومتر از روکش آسفالت بر اثر سیلاب تخریب شده است افزود: جاده انار - یزد چسبندگی خود را از دست داده و دیگر کارایی ندارد.
عراقی زاده گفت: یکهزار و ۲۰۸ دستگاه پل در کرمان دچار آب شستگی شده و یا خسارت دیده اند و فقط محور رفسنجان - سرچشمه تخریب شده و بدون فنداسیون و بلا استفاده است.
وی عنوان کرد: ۴۰۰ کیلومتر تخریب شیب شیروانی، و وجود گل و لای بسیاری در جاده های استان کرمان داشتیم و خط کشی های اطراف جاده و تابلوها تخریب شد که به معضلی برای رانندگان تبدیل شده و برای بازسازی جاده علاوه بر ساختن شانه باید تابلوها را هم تامین کنیم اما نداشتن جایی برای نصب تابلو بسیار خطرناک است.
خسارت به ۱۰ هزارهکتار باغ های پسته رفسنجان
این خسارت ها غیر از خسارت هایی است که به گفته مسئولان به ۱۰ هزار هکتار از ۸۰ هزار هکتار باغات پسته رفسنجان وارد آمده و نشان از زیان زیاد باغداران است.
در این شرایط انتظار می رود در جریان سفر دولت شاهد تصویب مواردی با نگاهی کاملا علمی و کارشناسی با هدف پیشگیری از خسارات سیل و مدیریت بهینه روان آب ها باشیم تا هم چنین خسارت هایی تکرار نشود و هم به تغذیه سفره های زیرزمینی کمک کنیم.
رویکردهای نرم افزاری هم لازم است
به نظر می رسد در کنار تخصیص اعتبار و اقداماتی سخت افزاری، نیازمند رویکردهای نرم افزاری مانند تغییر فرهنگ و نگاه ها به مقوله سیل هم هستیم؛ حالا دیگر نباید و نمی تواند پذیرفته شده باشد که براحتی شهرداری ها یا هر نهاد دیگری مجوز ساخت و ساز در هر جایی را صادر کنند یا انتظار داشته باشند در صورت تخلف براحتی از دام قانون بگریزند.
این درحالی است که البته مسئولان قضایی در این زمینه هشدار داده اند و گفته اند که بشدت با ناقضان قوانین ساخت و ساز یا ترک فعل در این زمینه برخورد خواهد شد.
به گزارش ایرنا سفر استانی دولت از عصر دیروز(پنجشنبه) با ورود رییس جمهور به دیار کریمان شروع شد و تا امروز ادامه دارد.
اخبار مرتبط با سفر استانی دولت سیزدهم به استان کرمان را از طریق پرونده ذیل دنبال کنید: