وزش تندبادها موجب برخاستن شن‌های روان در مناطق جنوبی و جنوب شرقی استان کرمان می‌شود، پدیده‌ای که به زیرساخت‌های شهری و جاده‌ای خسارت‌های فراوانی وارد می کند و میان اهالی منطقه به «باد شمال» شهرت دارد؛ در این پدیده که با خشکسالی های پیاپی در سال های اخیر تشدید شده، خاک ماسه بادی و رس منطقه جازموریان حتی با وزش یک نسیم به حرکت در می آید.
از قضای روزگار رییس جمهور بیست و یکم مرداد که برای دومین بار عازم جنوب کرمان بود، این بادها بار دیگر وزیدن گرفت و دیدار مردمی آیت الله رییسی با روستاییان جنوب کرمان را تحت تاثیر قرار داد؛ این بار وزش باد در کار نبود بلکه شاهدان عینی آن را به باران شن تشبیه کردند.
شاید برای مهمانان و مسافران جنوب کرمان وزش این بادها عجیب و پدیده‌ای منحصر به فرد باشد اما برای اهالی مناطق جنوب کرمان بخصوص زهکلوت و جازموریان یک همزیستی عادی است که گاهی گرد و غبار را به اعماق وجود مردمان این دیار نفوذ می دهد و خستگی و بیماری های تنفسی را به ارمغان می آورد؛ مردمان این منطقه سالهاست که با توفان های شن ناشی از خشکسالی همخانه اند و هر از چند گاهی نیز ادارات و زندگی روزمره آنها با همین بادهای شنی مختل و تعطیل می‌شود.
گره کار کجاست که اگر امروز با دست باز نکنیم، فردا باید با دندان به فکر گشودنش باشیم؟ پاسخ آن در کنار همه دلایل علمی و مباحث مربوط به تغییرات آب و هوایی کره زمین یک کلمه است: حق آبه. آنچه در این سفر روی داد، رخ نمایان کردن مشکل بی اعتنایی به تامین حق آبه تالابی است که تا همین چند سال پیش رگ حیات در جنوب کرمان بود و اکنون خشکیدگی آن گلوی اهالی منطقه را می فشارد.
حقیقت این است که محیط زیست ایران نه تنها در معرض مخاطرات ناشی از گرد و غبار با منشاء خارجی است، بلکه در داخل کشور نیز کانون های گرد و غبار به دلیل خشک شدن تالاب ها و منابع آبی شکل گرفته اند و بررسی های ایرنا نشان می دهد ۲۶ استان در معرض توفان گرد و غبار قرار دارند.
فقط در استان کرمان ۶ کانون اصلی ریزگرد با شدت زیاد و خیلی زیاد وجود دارد که علاوه بر شرق، جنوب، شمال غرب و مرکز استان، استان های همجوار از جمله سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، یزد، فارس و هرمزگان را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. تالاب جازموریان که در دهه های اخیر رو به خشکی نهاده، یکی از همین کانون های تولید گرد و غبار در استان است.
جازموریان و خشکسالی
شاید تالاب جازموریان که در سال های اخیر دچار کم آبی شدید شده را باید یکی از مصادیق تامین نشدن حق آبه و ایجاد کانون گرد و غبار در جنوب کرمان دانست که نه تنها حیات برخی گونه های گیاهی و جانوری را با تهدید مواجه کرده بلکه مردم منطقه را از مواهب تالاب که منبع ارتزاق آنان بود، محروم کرده است.
بروز پدیده خشکسالی در ۲ دهه گذشته در استان کرمان و نیز ساخت سدهای متعدد روی رودخانه های این حوزه آبریز از جمله هلیل رود نیز جازموریان را با تهدید جدی روبرو کرده است. و صد البته باید به این مشکلات ساخت بزرگترین سد جنوب شرق کشور در جیرفت را نیز بیفزاییم که میزان آب‌دهی به تالاب را محدود کرده است.
خشک شدن تالاب جازموریان سبب ایجاد نگرانی برای مردم و مسوولان شده و ادامه این روند احتمال مهاجرت روستاییان و عشایر منطقه را بیشتر کرده است زیرا این خشکسالی و پیشروی بیابان تولید علوفه برای پرورش دام را نیز تحت تاثیر قرار می دهد.
در بارش‌های اخیر مونسون در کرمان، حدود ۲۰ درصد از این تالاب آبگیری شد اما با توجه به خاصیت این تالاب و باتلاقی شدن آن در اثر سیلاب نمی توان ارزیابی دقیقی از احیای آن داشت و باید برای تامین حق آبه آن فکر اساسی کرد موضوعی که نیازمند هماهنگی سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت نیرو برای احقاق آن است.
کارشناسان محیط زیست بر این باورند که نادیده گرفتن حق آبه تالاب ها در دهه های اخیر و توسعه کشت در بستر آن سبب شده تا تالاب ها به کانون های داخلی خیزش گرد و غبار تبدیل شوند؛ معضلی که اگر جدی گرفته نشود، به تعبیر محمد درویش کنشگر محیط زیست، «ممکن است در آینده ای نه چندان دور آنچه در سفر رییس جمهور به بخشی محروم در استان کرمان رخ داد، در سفر به مناطقی برخوردارتر چون تبریز ، اصفهان، اهواز یا کرمانشاه هم تکرار شود، اگر به سرعت برای کاهش وابستگی معیشتی به منابع آب و خاک و معرفی اقتصادی که آب محور نباشد، نکوشیم».
به باور این کارشناس محیط زیست «راه پایداری ایران آن است که دست کم چهل درصد از منابع آب قابل استحصال کشور به عنوان حق آبه محیط زیست محترم شمرده شده و وسعت رویشگاه های جنگلی ایران به ابتدای قرن گذشته یعنی ۲۰ میلیون هکتار افزایش یابد.»
با توجه به همه مشکلاتی که برای مردم این منطقه وجود دارد و تلاش دولتمردان در راستای کمک به مدیریت صحیح آبگیری تالاب ها و تامین حق آبه، موضوع آب یکی از محورهای اصلی مصوبات سفر رییس جمهور بود و طرح‌های آبرسانی در حوزه آب، خاک و کشاورزی با ۶۲ مصوبه بیشترین میزان مصوبات را از بین ۲۱۶ مصوبه این سفر را به خود اختصاص داد.
آیت الله رییسی در پایان این سفر با تاکید بر اجرای طرح‌های آبرسانی و تکمیل طرح های انتقال آب، پیگیری طرح‌های آبخیز داری، آبخوان داری و مدیریت آب را مورد اشاره قرار داد و گفت: مساله آب جزو محورهای با اولویت دولت بویژه در استان کرمان است و با مدیریت خوب آب به طور قطع می‌توانیم این مشکل را مرتفع کنیم.