دولت سیزدهم از مردادماه سال ۱۴۰۱ که زمام امور اجرایی کشور را به دست گرفت، علاوه بر ترمیم مناسبات با همسایگان، نگاهی ویژه نیز به حیاط خلوت آمریکا داشت تا فرصت های از دست رفته سال های گذشته در زمینه همکاری های راهبردی با آمریکای لاتین را دوباره زنده کند.
حدود دو هفته پیش (میانه مرداد ماه ۱۴۰۱)، «سیدمحمد حسینی» معاون امور مجلس رئیس جمهور به منظور شرکت در مراسم تحلیف رئیس جمهور منتخب کلمبیا، عازم این کشور حوزه لاتین شد.
وی در دیدار جمعی از نمایندگان مجلس سنا و مجلس نمایندگان کلمبیا خاطر نشان کرد: امروز جمهوری اسلامی ایران با جدیت بیشتری توسعه روابط با کشورهای مختلف جهان از جمله آمریکای لاتین و کلمبیا را دنبال می کند و با روی کار آمدن دکتر رئیسی، این امیدواری به وجود آمد که روابط تهران با کشورهای جهان، بهتر از گذشته شود.
معاون امور مجلس رئیس جمهور ادامه داد: جمهوری اسلامی ایران با کوبا، نیکاراگوئه، برزیل، شیلی و ونزوئلا و دیگر کشورهای آمریکای لاتین و جنوبی روابط خوبی دارد و عدم ارتباط نزدیک با کلمبیا به دلیل سیطره آمریکا بوده است که انتظار است در دولت جدید این روابط در عرصه های گوناگون توسعه یابد.
لازم به ذکر است که «گوستاوو پترو» رئیس‌جمهوری منتخب کلمبیا نخستین رئیس دولت این کشور است که منتقد سیاست‌های آمریکا است.
کلمبیا طی سال‌های گذشته اهرم اعمال فشارهای آمریکا علیه دولت «نیکولاس مادورو» در ونزوئلا و اعمالی سیاست‌های لیبرالی در منطقه آمریکای لاتین بوده است.
رئیس‌جمهوری منتخب کلمبیا سوم ژانویه ۲۰۲۰ (۱۳ دی ۹۸) در واکنش به انتشار خبر شهادت سردار سلیمانی فرمانده فقید نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در صفحه توئیترش نوشته بود: «سلیمانی معمار غلبه بر بنیادگرایان فاشیست داعش در عراق بود، با کردها و سوری‌های عرب علیه دشمن بزرگ دموکراسی به پیروزی دست یافتند، اما آمریکا مزد او را با ترور داد. آمریکا همیشه بدترین‌ها را در خاورمیانه تقویت می‌کند.»
فراز و فرود مناسبات ایران و آمریکای لاتین
روابط جمهوری اسلامی ایران با کشورهای آمریکای لاتین در دولت های مختلف با فراز و فرودهایی همراه بوده که اوج آن را در دولت نهم و دهم شاهد بودیم. به عنوان نمونه میزان مبادلات تجاری ایران و آمریکای‌لاتین از ۹۰۰ میلیون دلار در سال ۱۳۷۹ به نزدیک ۴ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۲ رسیده بود.
همچنین در آن سال ها، ایران در روابط اقتصادی خود با کشورهای آمریکای‌لاتین به متنوع سازی شرکای اقتصادی و بازرگانی پرداخت و طی سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ توانست بیش از ۲۵۰ توافقتنامه تجاری با کشورهای آمریکای‌لاتین امضا کند.
از جمله این طرح می توان به توسعه صنعتی محور آبپوره‌ـ اورینوکو، ساخت۷۰ هزار واحد مسکونی، همکاری‌های آب و برق، فرآورده‌های خون و انتقال فناوری، ساخت کارخانه مهمات، کارخانه مونتاژ خودرو و کارخانه سیمان.
این روابط در دولت یازدهم و دوازدهم با عمق کمتری ادامه یافت اما گویی دولت سیزدهم توجهی ویژه به این پهنه جغرافیایی دارد و همزمان با تلاش برای تقویت روابط با همسایگان و کشورهای منطقه خاورمیانه، در صدد توسعه مناسبات با کشورهای آمریکای لاتین به عنوان حیاط خلوت آمریکا نیز برآمده است.
نگاه مثبت و متقابل ایران و کشورهای آمریکای لاتین از همان روز نخست پیروزی دکتر رئیسی در انتخابات ریاست جمهوری مشخص بود.
رهبران کشورهای آمریکای لاتین از جمله روسای جمهوری ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه در کنار سایر مقامات جهانی، پیروزی رئیسی را تبریک گفتند و نسبت به تعمیق مناسبات دولت های متبوع خود با تهران ابراز امیدواری کردند.
جاده دو طرفه ایران و حیاط خلوت آمریکا
منطقه آمریکای لاتین در قیاس با سایر مناطق جهان سرشار از ثروت‌های طبیعی و منابع مادی است این منطقه از ۲۵ درصد از زمین‌های جنگلی و قابل کشت و ۳۰ درصد از آب شیرین موجود در جهان برخوردار است. علاوه بر این، ۶ کشور از ۱۷ کشوری که در جهان از نظر بیولوژیکی بسیار متنوع هستند و ۱۳ کشور از ۱۵ کشوری که بیشترین تولیدات معدنی را دارا هستند، در این منطقه قرار دارند.
همچنین، ۶۵ درصد از ذخایر جهانی لیتیوم، ۴۲ درصد از ذخایر نقره، ۳۸ درصد از ذخایر مس و ۲۱ درصد از ذخایر جهانی آهن در منطقه آمریکای لاتین قرار دارد.
کارشناسان معتقدند حوزه‌های همکاری با کشورهای آمریکای لاتین را با توجه به نیاز منطقه می‌توان انرژی به ویژه نفت و گاز، صنایع تولید مواد غذایی، صنایع تولید مواد شیمیایی و شوینده، عمران، ساخت سد، تولید برق و انرژهای برق آبی، ساخت مسکن، معادن و فلزات، خدمات مستشاری، آموزش و مهارت افزایی، کشاورزی صنعتی و سنتی، دامداری سنتی و صنعتی، تامین و توزیع سبد غذایی، بهداشت و درمان خصوصا دارو و خدمات درمانگاهی، تکنولوژی های تک و نانوتکنولوژی و ... تعریف کرد.
دولت سیزدهم در این مدت محدود در صدد امضای توافقات راهبردی با کشورهای این پهنه جغرافیایی برآمده است.
چندی پیش «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه کشورمان پس از دیدار با همتای ونزوئلایی از امضای یک سند همکاری در ماه های آینده خبر داد و گفت: گفت‌وگوهای مهمی با یکدیگر داشتیم و توافق کردیم نقشه راه همکاری‌های ۲۰ ساله تهران و کاراکاس را ترسیم کنیم.
از نگاه ناظران، تحریم های ظالمانه آمریکا درد مشترک ایران و ونزوئلا است و همین موضوع باعث شده که با وجود مسافت ۱۲ هزار کیلومتری، کاخ سفید نتواند مانع از گسترش روابط دو کشور شود.
ارسال محموله های سوخت شامل بنزین، مصولات پتروشیمی و غیره از ایران به ونزوئلا به رغم سنگ اندازی و کارشکنی های آمریکا طی سال های اخیر از اهمیت این مناسبات تجاری برای دو کشور نشان دارد.
ایران همزمان با گسترش روابط با ونزوئلا می تواند به تقویت و ترمیم روابط با دیگر کشورهای این حوزه اقدام کند.
لازم به ذکر است که تهران پیشتر روابط اقتصادی و تجاری گسترده‌ای را با کشورهای بولیوی، نیکاراگوئه و اکوادور برقرار کرده بود که می‌توان به پروژه ایران برای تجهیز بنادر نیکاراگوئه، ساخت تأسیسات پتروشیمی در اکوادور، ساخت کارخانه سیمان، اکتشاف اورانیوم و استخراج معادن بولیوی در دولت دهم نیز اشاره کرد.
در مجموع، تردد دیپلماتیک و آمد و شدهای مقامات ارشد ایران از سطوح سیاسی پایین تر گرفته تا شخص رئیس جمهوری به کشورهای آمریکای لاتین و بالعکس، تاثیر فزاینده ای بر گسترش هرچه سریع تر مناسبات بین آنها خواهد شد؛ مناسباتی که اگر چه خروجی آن در زمینه تجاری و اقتصادی ملموس است اما رهاوردهای ناملموس و البته بسیار مهم دیگری نیز دارند که بهره گیری از ظرفیت های یکدیگر در مجامع و سازمان های بین المللی از آن جمله است.