قطع راه ارتباطی با دریای خزر به عنوان منبع اصلی تزریق آب، سطح آب خلیج گرگان را طی دهه‌های اخیر آرام آرام کم کرد و در کنار دیگر عوامل انسانی و طبیعی، چالش‌های بسیاری را مقابل این اکوسیستم ارزشمند قرار داد.
خشکسالی و تغییر رژیم آبی، تغییر کاربری اراضی تالاب و بهره برداری بی رویه، ورود آلاینده های صنعتی، کشاورزی و شهری، تخریب ناشی از فشار فزاینده جمعیت بر تالاب، اجرای طرح های توسعه در اراضی غرب و شمال غرب تالاب، رسوب گذاری و سایر عوامل طبیعی در کنار کاهش تراز سطح آب دریای خزر در سال های اخیر مهمترین عامل تهدید خلیج گرگان است.
نبود راه ارتباطی با دریای خزر، سرعت خشکیدن خلیج گرگان را شدت داد و این محدود چند صدهکتاری را به مکانی مستعد خیزش گرد و غبار تبدیل کرد.
با شروع فعالیت دولت سیزدهم، تلاش برای احیای این پهنه آبی به طور ویژه در دستور کار قرار گرفت و پس از سالها وعده بدون اجرا، طرح لایروبی خلیج گرگان به عنوان یکی از جدی ترین ایده های کارشناسانه برای پایان روزهای بی آبی این پهنه آبی در دستور کار دولت سیزدهم قرار گرفت.
پس از حضور آیت الله سید ابراهیم رییسی در خلیج گرگان، وی دستور فوری آغاز لایروبی و رسوب برداری از کانال‌های سه گانه منطقه را صادر کرد و پس از مدت کوتاهی با هماهنگی سازمان بنادر و دریانوردی به عنوان مجری و قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا به عنوان پیمانکار، مرحله نخست این عملیات آغاز شد که برای انجام آن از چند روز قبل ۴۰ دستگاه ماشین آلات سنگین برای لایروبی وارد کانال آشوراده شدند.
به دلیل نبود منابع آبی دائمی و کافی، طی چند سال اخیر افزون بر ۳۰ درصد از مساحت ۴۰۰ کیلومتر مربعی خلیج گرگان و بخش مشرف به کانال آشوراده و چپقلی خشک شد که مطابق مطالعات صورت گرفته، لایروبی کانال‌ها اولویت نخست برای اقدام عملی نجات این پهنه آبی از خشک شدن است.
چهار عضو طرح نجات خلیج گرگان در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان به همراه مدیرکل دفتر فنی استانداری گلستان در میزگرد ایرنا مرکز گلستان اهمیت شتاب‌بخشی به اجرای طرح نجات این پهنه آبی را مورد تاکید قرار دادند.
ضرورت اجماع برای نجات خلیج گرگان
مدیر طرح نجات خلیج گرگان در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان گفت: طرح نجات خلیج گرگان از سال ۹۸ جدی‌تر شد و خشکی رو به تزاید این پهنه آبی، اجرای طرحی برای جلوگیری از مرگ آرام آرم این اکوسیستم را به مطالبه همگانی تبدیل کرد.
مهدی ذوالفقاری افزود: برای نجات خلیج گرگان ۲۴ راهکار در کمیته ملی تالاب ها در نظرگرفته شده که یکی از آن‌ها لایروبی کانال آشوراده است.
وی گفت: دکتر زنگانه استاندار گلستان از زمان حضور در این مسوولیت به طور جدی و مستمر در حال دریافت گزارش اقدامات عملی مرتبط برای پیداکردن راه نجات خلیج گرگان است.
نجات خلیج گرگان دارای پشتوانه مطالعاتی است
دکتر ذوالفقاری افزود: برای نجات خلیج گرگان که دارای پشتوانه علمی و مطالعاتی است و انجام آن تاثیر زیادی بر اقتصاد و محیط زیست منطقه دارد باید تلاش ها دوچندان شده و از فرصت‌ها به طور کامل استفاده کرد.
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان افزود: خلیج گرگان ارتباط مستقیم با سلامت جامعه دارد و تشدید خشکی آن امکان بروز و گسترش برخی بیماری‌های مرتبط با انسان و دام را تشدید خواهد کرد.
وی خشک شدن خلیج گرگان را متاثر از تغییرات اقلیمی در منطقه دانست و گفت: برای جلوگیری از خشک شدن این خلیج باید ارتباط آن با دریای خزر برقرار شود .
مشارکت ۱۰۰ متخصص در نجات بخشی خلیج گرگان
ذوالفقاری گفت: برای طرح نجات بخشی خلیج گرگان حدود ۱۰۰ نفر از متخصصان در کارگروه های تخصصی مشارکت دارند تا این طرح مطالعاتی آماده اجرا شود.
مدیر طرح نجات خلیج گرگان در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان از طرح مطالعاتی احیای خلیج گرگان به عنوان یک گنجینه اطلاعاتی نام برد و گفت: این طرح در دسترس مدیران دستگاه های اجرایی قرار دارد و امیدواریم هرچه سریعتر اقدامات مدنظر برای اجرای آن شتاب گیرد.
وی ادامه داد: بررسی همه طرح ها و نظرات کارشناسان ما را به این باور می‌رساند که هیچ کارشناسی با اصل "برقراری ارتباط خلیج گرگان با دریای خزر" مشکلی ندارد و اختلاف نظرهای موجود بر سر نحوه این ارتباط است.
ضرورت توجه به احیای خلیج گرگان از تهدید خشکی
دیگر عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان هم گفت: توجه به احیای خلیج گرگان و رهایی از خشکی این پهنه آبی از جهات اقتصادی و اجتماعی بسیار ضروری است و اگر اقدام عملی برای احیای آن شتاب نگیرد، تا سال ۱۴۰۲ ارتباط طبیعی خلیج گرگان با دریای خزر برای همیشه قطع شده و مانند خلیج "حسن‌قلی" و تالاب گمیشان گرفتار خشکی می شود.
سعید شربتی افزود: با تغییر اقلیم سال‌های اخیر، دمای منطقه افزایش فراوانی یافته و این افزایش دما میانگین شوری آب این خلیج را به ۲۵ درصد رسانده که رهاورد آن تخریب بیشتر محیط زیست و ایجاد یک شوره‌زار بزرگ در منطقه است.
وی گفت: اعتبار پنج هزار میلیارد ریالی دولت سیزدهم برای نجات خلیج گرگان نشانه اهتمام جدی دولت برای یافتن راهکار خروج این پهنه آبی از وضعیت نامناسب فعلی است.
وی تاکید کرد: تنها نجات خلیج گرگان که به تایید بسیاری از کارشناسان و متخصصان نیز رسیده است، احیای راه ارتباطی آبی با دریای خزر است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: اگر چه اولویت اول برای خلیج گرگان، احیای آن با تزریق آب است اما دیگر سناریوهای احتمالی در مورد این اکوسیستم هم باید با نگاه کارشناسانه دنبال شود.
توجه به احیای خلیج گرگان و رهایی از خشکی این پهنه آبی از جهات اقتصادی و اجتماعی بسیار ضروری است و اگر اقدام عملی برای احیای آن شتاب نگیرد، تا سال ۱۴۰۲ ارتباط طبیعی خلیج گرگان با دریای خزر برای همیشه قطع شده و مانند خلیج "حسن‌قلی" و تالاب گمیشان گرفتار خشکی می شود.
شربتی گفت: به عنوان مثال اگر به هر دلیل طرح لایروبی و نجات خلیج به سرانجام نرسید نباید این محدوده ۴۰۰ کیلومتری مربعی را به حال خود رها کرد تا به شوره‌زار و محل خیزش گرد و غبار تبدیل شود.
وی اظهار داشت: تبدیل این محدوده وسیع به جنگل و پناهگاه حیات وحش، می تواند یکی از طرح های احتمالی برای سرنوشت خلیج گرگان در آینده و به سرانجام نرسیدن طرح لایروبی دارد اما همه این فرضیه‌ها به مطالعه دقیق و کارشناسی نیاز دارد.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان افزود: در شرایطی که طبق بررسی‌ها، لایروبی کانال‌های آبرسان خلیج گرگان فقط هشت سال کارکرد مفید خواهد داشت باید برای ادامه حیات این پهنه آبی فکر اساسی کرد.
لایروبی مُسکن ارتباط خلیج گرگان با دریای خزر
عضو دیگر هیات دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان در حوزه آبخیزداری هم گفت: لایروبی برای برقراری ارتباط خلیج گرگان با دریای خزر، یک اقدام تسکین‌دهنده محسوب می شود و انجام آن برای کوتاه مدت ضروری است.
امیر سعدالدین افزود: در اجرای طرح نجات خلیج گرگان در کنار فعالیت‌های مکانیکی باید برای پایداری طبیعت و اکوسیستم منطقه نیز فکر اساسی کرد.
وی گفت: احیای خلیج گرگان از طریق لایروبی کانال‌های آبرسان، یک اقدام جدید و بدون تجربه قبلی است که برای مشخص شدن دقیق نتایج مثبت و یا عوارض منفی آن، قبل از هرگونه اقدام عملی باید نسبت به شبیه‌سازی این طرح اقدام کرد.
وی بیان کرد: برای احیای خلیج گرگان نباید فقط به یک راه‌حل اکتفا کرد و از توجه و بررسی راه‌های قابل انجام دیگر غفلت نمود.
وی گفت: راه‌حل‌های در نظرگرفته شده برای احیای خلیج گرگان باید نزدیک به طبیعت باشد و اجرای آن بار اضافی بر دوش اکوسیستم تحمیل نکند.
سعدالدین تاکید کرد: یکی از راه‌های عملیاتی برای نجات خلیج گرگان از شرایط فعلی، جلوگیری از دستکاری در طبیعت با ایجاد بنادر متعدد و یا کنترل آورد رسوب و آلودگی سموم و کود از بالادست به خلیج گرگان است.
عضو طرح نجات خلیج گرگان دردانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان ادامه داد: علاوه بر تلاش برای نجات خلیج گرگان با نگاه حاکمیتی باید ضرورت احساس تعلق به این پهنه آبی با همراه کردن جوامع محلی و ساکنان مناطق پیرامونی تقویت شود.
وی گفت: اگر پیش از اجرای طرح نجات بخشی و لایروبی، عوامل تنش‌زا که همواره در کمین این پهنه آبی هستند برطرف نشده و حذف نگردند، هر اقدامی برای خلیج گرگان "آب در هاون کوبیدن" و بی فایده است.
سعدالدین ادامه داد: تغییرات اقلیمی طبیعی مشکلی برای طبیعت به همراه ندارد اما جایی که این تغییرات با دخالت انسان ایجاد شده باشد باید نگران تبعات و هزینه‌های آن بود.
یکی از راه‌های عملیاتی برای نجات خلیج گرگان از شرایط فعلی، جلوگیری از دستکاری در طبیعت با ایجاد بنادر متعدد و یا کنترل آورد رسوب و آلودگی سموم و کود از بالادست به خلیج گرگان است.
این استاد دانشگاه گفت: برای احیای خلیج گرگان که گرفتار این شرایط سخت و خشکسالی گسترده شده باید به مطالعات عمیق و کاربردی کارشناسی مسلح شویم و راه‌های علمی و منطبق با واقعیت را به اجرا دربیاوریم.
وابستگی خلیج گرگان به خزر
یکی دیگر از اعضای هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان هم گفت: نجات خلیج گرگان وابستگی مستقیم به دریای خزر دارد اما بررسی ها بیانگر آن است که سهم رودخانه‌ها و منابع آبی ایران به این دریا بسیار ناچیز و غیرقابل اتکا است.
رسول قربانی افزود: رودخانه ولگای روسیه بیشترین سهم را در تامین آب دریای خزر دارد که نقش آفرینی این رودخانه با ورودی فراوان آب به دریای خزر نفع بیشتری را نصیب ایران و در ادامه خلیج گرگان خواهد کرد.
وی همچنین به هماهنگی بیشتر بین استانی در تبادل اطلاعات و ارتباط بیشتر با کشورهای حوزه دریای خزر از جمله روسیه و ترکمنستان برای نجات خلیج گرگان تاکید کرد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: با ساخت سدهای متعدد روسیه بر روی ولگا، آبدهی این رودخانه به دریای خزر کاهش یافته و خشکی خلیج گرگان سرعت بیشتری به خود گرفت.
قربانی با بیان این‌که برخی به بهانه‌های غیرعلمی به دنبال لایروبی نکردن کانال‌های آبرسان خلیج گرگان هستند افزود: جواب این افراد را نباید داد و بدون توجه به این حاشیه‌ها باید اجرای طرح لایروبی تسریع شود.
وی خاطر نشان کرد: اگر پسروی خلیج گرگان تداوم داشته باشد، آلودگی در منطقه به دلیل جریان نداشتن آب، بالا می‌رود و خسارت جبران ناپذیری گریبان ساکنان جوامع پیرامونی را خواهد گرفت.
رودخانه ولگا پس از طی مسیر طولانی به دریای خزر می‌ریزد، به طوری که حدود ۸۰ درصد آب خزر توسط این رود تامین می‌شود ونقش مهمی در حیات این دریاچه دارد.
در چند سال گذشته برخی فعالیت‌ها در راستای توسعه و حفظ کشاورزی در روسیه این رودخانه را با فراز و نشیب‌هایی همراه کرده است.
نباید فرصت نجات خلیج گرگان را از دست داد
مدیرکل دفتر فنی استانداری گلستان هم گفت: با توجه به این که تهدید خشکی خلیج گرگان در این سالها تشدید شده، نباید بیش از این فرصت را برای نجات این پهنه آبی از دست داد.
صادقعلی مقدم افزود: نجات خلیج گرگان مطالبه عمومی از دستگاه های حاکمیتی است که و استاندار گلستان با توجه به این خواسته همگانی تلاش خود را برای حل این معضل به کار گرفته است.
وی ادامه داد: نجات خلیج گرگان دارای پیوست مطالعاتی دارد و گام نخست اجرایی شدن این طرح با استقرار ماشین‌آلات لایروب در منطقه آغاز شد.
وی افزود: یکی از راه هایی که پروژه نجات خلیج گرگان را قابل اجرا کرده و تسریع می‌بخشد، مشاوره کارشناسی و علمی دانشگاهیان است چون معتقدم استفاده از این ظرفیت در شتابدهی اجرای طرح ها و کاهش آسیب ها موثر است.
به گفته مقدم حدود ۵۰۰ هزار تا یک میلیون نفر از جمعیت منطقه تحت تاثیر مستقیم خلیج گرگان هستند و باید تلاش کنیم که با نجات خلیج، این ظرفیت در راستای تامین معیشت و حفظ محیط زیست حفظ شود.
مدیرکل دفتر فنی استانداری گلستان تاکید کرد: طرح نجات خلیج گرگان باید چند سال قبل اجرا می شد اما به دلیل کوتاهی برخی از مدیران دستگاه ها، انجام آن به تاخیر افتاد.
مقدم گفت: بر اساس آن‌چه پیشینیان ما نقل کرده و دهان به دهان منتقل کردند، خلیج گرگان در دهه‌های قبل به طور مستمر و همیشگی لایروبی می‌شد که این روش برای ادامه حیات خلیج باید تکرار شود.
وی گفت: برخی به اشتباه احیای بنادرگز و ترکمن را در دستور کار قرار دادند و با اقدامات غیرکارشناسی و نگاه محدود و رقابتی منطقه‌ای ، شرایط را برای خلیج گرگان سخت‌تر کردند.
مدیرکل دفتر فنی استانداری گلستان افزود: برخی با توجه به شرایط دشوار فعلی خلیج گرگان، خواستار توقف برنامه های علاج بخشی هستند اما مگر فردی که سالمند شده و نیاز به درمان و مراقبت دارد، به حال خود رها می شود که ما خلیج گرگان را با تاثیر بسیار زیاد بر اقتصاد و محیط زیست منطقه به حال خود رها کنیم؟
با وجود توجه دولت سیزدهم به مطالبه مردم استان گلستان برای نجات خلیج گرگان، مدنظر قرار دادن پایش لحظه ای تغییرات خلیج گرگان و استفاده از این داده ها در اجرای طرح های نجات بخشی، همراه کردن جوامع محلی برای مشارکت و استفاده از ارتباطات بین المللی در سطح ملی و استانی به ویژه با کشورهای همسایه خزر و به ویژه روسیه مورد تاکید دانشگاهیان شرکت کننده در این میزگرد بود.
خلیج گرگان از لحاظ موقعیت جغرافیایی در جنوب شرقی دریای خزر و حوزه شهرستان های بندرترکمن، بندرگز، نوکنده و بهشهر از ۶۰ کیلومتر طول و حداکثر ۱۲ کیلومتر عرض برخوردار بوده و دارای امتداد شرقی - غربی است.
خلیج گرگان یکی از بزرگترین مخازن آب شیرین متصل به دریای خزر نیز هست و تداوم زندگی بسیاری از جانداران در بزرگترین دریاچه زمین به اتصال آن با دریا وابسته است.
این پهنه سال‌هاست که گرفتار چالش‌هایی از جمله کمبود آب برای تجدید حیات آبزیان، شکار بی رویه، لایروبی نکردن کانال های آبرسان، افزایش تعداد آب بندان و مزارع پرورش ماهی در بالا دست شده و این عوامل بر بحرانی شدن شرایط منطقه افزوده و ضرورت تلاش برای حل آن را جدی تر کرده است.
ثبت خلیج گرگان در سال ۱۳۵۴ به همراه تالاب میانکاله و لپو زاغمرز در استان مازندران به عنوان نخستین مجموعه تالاب بین‌المللی جهان در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر ثابت کرد این خلیج و نواحی اطراف آن یک مجموعه ارزشمند زیست محیطی است که علاوه بر حفظ چرخه زیست دریای خزر در معیشت جوامع محلی اثرگذاری مستقیم دارد.
۴۰ دستگاه ماشین‌آلات سنگین قرارگاه خاتم آماده لایروبی خلیج گرگان است
لایروبی خلیج گرگان مصوبه مهم دولت سیزدهم بود
لایروبی خلیج گرگان شتاب می‌گیرد
لایروبی اولین گام برای جلوگیری از خشک شدن خلیج گرگان است
عزم جدی دولت برای نجات خلیج گرگان / سرنوشت رسوبات بعد از لایروبی چه می‌شود؟