به گزارش روز یکشنبه ایرنا، رسانه‌ها روز شنبه خبر دادند که دور پنجم مذاکرات در زمینه معاهده اقیانوسی سازمان ملل به منظور محافظت از آب‌های آزاد در دستیابی به توافقی در نیویورک ناکام ماند و در تازه ترین دور مذاکرات که بیش از دو هفته به طول انجامید، توافقی حاصل نشد.
نمایندگان کشورهای جهان از روز ۲۶ مرداد، به مدت ۱۰ روز در مقر سازمان ملل در نیویورک گردهم آمده بودند تا در این باره گفت‌وگو کنند، اما پس از گذشت دو هفته روز جمعه، چهارم شهریور، مذاکرات بدون نتیجه متوقف شد. سازمان‌های حفاظت از محیط زیست، هشدار می‌دهند که شکست مذاکرات به معنای پایان زمان برای حفاظت از اقیانوس‌های جهان و تنوع زیستی دریایی است.
اما دلیل شکست مذاکرات ده ساله‌ای که می‌کوشد از آب‌های آزاد در برابر صید بی‌رویه و فعالیت‌های انسانی آسیب‌رسان در جایی که اصلی‌ترین منبع تامین غذا و انرژی بشر محسوب می‌شود، محافظت کند،چیست؟
پیشینه
آخرین توافق بین المللی با موضوع حفاظت از اقیانوس‌ها در سال ۱۹۸۲ به تصویب رسید. در این توافق‌نامه، منطقه‌ای موسوم به دریاهای آزاد تشکیل شد. بر اساس این توافق تمامی کشورها از حق صید، کشتیرانی و انجام تحقیقات در آب‌های بین‌المللی برخوردارند.
اما بحث درباره حفاظت از اقیانوس‌ها و دریاهای آزاد که تقریبا نیمی از کره زمین را تشکیل می‌دهند، از بالغ بر ۱۵ سال پیش به طور غیررسمی آغاز شد و پس از آن در قالب نشست‌های سازمان ملل به صورت رسمی بر سر پیش‌نویس «معاهده دریاهای آزاد سازمان ملل» برای ۱۰ سال در جریان بوده اما هنوز امضا نشده است.
در دو سال اخیر همه گیری کووید۱۹ مانع برگزاری نشست‌ها برای تنظیم این معاهده شد و پیشرفت در مذاکرات را کند کرد. اما اختلافاتی نیز بر سر مفاد این معاهده حقوقی در این کندی بی تاثیر نبود و به عنوان مثال برخی کشورها مثل روسیه و ایسلند می‌خواهند ماهیگیری مشمول این توافق نباشد.
امروز با آنکه دو سوم از اقیانوس‌های جهان به عنوان آب‌های بین المللی در نظر گرفته می‌شوند، تنها از ۱.۲ درصد آنها محافظت می‌شود. همین امر جانداران دریایی را با تهدید فزاینده تغییرات اقلیمی، صید بی‌رویه، تردد کشتی‌ها و حتی فعالیت انسانی همچون اکتشاف، مواجه کرده است.
این در حالی است که اکوسیستم‌های موجود در دریاهای آزاد هنوز به خوبی ثبت نشده اند و این نگرانی وجود دارد که برخی گونه‌های جانوری این زیستگاه‌ها قبل از کشف منقرض شوند. نتایج تحقیقات منتشر شده در اوایل سال جاری نشان می‌دهد که در حال حاضر بین ۱۰ تا ۱۵ درصد از گونه های دریایی در معرض خطر انقراض هستند.
اهمیت موضوع
امضای توافق نهایی پیش‌نویس می‌توانست ۳۰ درصد اقیانوس‌های جهان را تا سال ۲۰۳۰ تحت پوشش مناطق حفاظت شده درآورد و این به معنای حفاظت بیشتر از بستر و گونه‌های این زیستگاه و نیز ثبت آثار حیاتی آن بود. به همین دلیل شکست این مذاکرات واکنش جدی فعالان محیط زیست را در پی داشت که پیشتر بارها و بارها درمورد اهمیت حفظ آب‌های آزاد برای زیست‌بوم و بشر فریاد زده بودند.
شبکه خبری «فرانس ۲۴» در گزارشی به برخی اختلافاتی اشاره کرد که مذاکرات حفاظت از آب‌های آزاد را به عنوان «ضرورتی برای حفظ اقیانوس، این گنجینه شکننده و حیاتی برای بشریت» را ناکام گذاشت.
بر پایه این گزارش، توزیع سود احتمالی، ناشی از بهره برداری از منابع ژنتیکی دریاهای آزاد است، و جایی که صنایع دارویی، شیمیایی و آرایشی امیدوارند مولکول‌های معجزه آسا را کشف کنند یکی از مهم‌ترین مباحث مورد اختلاف بوده است. این کشورهای پیشرفته هستند که قادرند برای آزمایش، بهره برداری و نیز استفاده از منابع دریایی در محصولات دارویی، شیمیایی و آرایشی اقدام کنند اما حاضر نیستند سود کلان ناشی از این منابع که به کسی تعلق ندارد را شریک شوند.
سازمان غیردولتی و مدافع محیط زیست «صلح سبز» (Greenpeace ) آنچه را که «طمع» اتحادیه اروپا، آمریکا و کانادا خواند عامل شکست مذاکرات سازمان ملل معرفی و آن را محکوم کرد. این سازمان همچنین پیش از اعلام رسمی شکست مذاکرات انگشت اتهام را به سوی اتحادیه اروپا گرفت و اعلام کرد: طمع اتحادیه اروپا برای نگه داشتن این منابع برای خود، مذاکرات را به شکست سوق می‌دهد. این اتهام البته توسط مذاکره کننده اتحادیه رد شد.
کشورها سعی داشتند تدابیری را در معاهده دریاهای آزاد بگنجانند که به کشورهای درحال توسعه یا کشورهای دور از دریا، دسترسی برابر به «منابع ژنتیکیِ دریایی» (MGR) دهد. این منابع ژنتیکی مواد بیولوژیکی به دست آمده از گیاهان و حیوانات دریایی است که فوایدی برای جامعه مثل داروسازی، فرآیندهای صنعتی و غذایی دارد.
فرانس ۲۴ همچنین نوشت: درمورد مسائل مربوط به گرمایش زمین نیز همواره مساله برابری شمال و جنوب مطرح بوده است. کشورهای در حال توسعه متحمل پیامدهایی می شوند که عامل ایجاد آن خود نیستند اما به شکل بی‌فایده ای نیز برای فائق آمدن بر این تبعات از کشورهای توسعه یافته و عامل بروز تغییرات اقلیمی می‌خواهند به وعده‌های خود برای کمک‌های مالی به این کشورها وفادار بمانند.
از سوی دیگر کاترین شابو (Catherine Chabaud) از نمایندگان پارلمان اروپا در مصاحبه با شبکه خبری «فرانس انفو» با ابراز تاسف از شکست مذاکراتی ۱۵ ساله، یکی از مسائل مهم در آن را ملاحظات ژئوپلیتیک خواند و رفع فوری آن را در اقداماتی سیاسی خواستار شد.
وی همچنین اختلاف همیشگی میان کشورهای شمال و جنوب را تایید کرد و افزود: برخی کشورها در مورد محدود شدن صید، تحت فشار و رای روسیه و چین هستند.
ارزیابی
هنوز امید برای ازسرگیری مذاکرات حفاظت از آب‌های آزاد وجود دارد. رنا لی (Rena Lee) رئیس کنفرانس سازمان ملل روز جمعه گفت: هیچگاه تا این حد به خط پایان نزدیک نبوده‌ایم.
حال به گفته وی قرار است مجمع عمومی سازمان ملل درخواست ازسرگیری این مذاکرات را دریافت کند، اما هنوز تاریخ برگزاری دور ششم مشخص نیست.
با این حال کاترین شابو هشدار می‌دهد اگر این معاهده قبل از پایان سال تصویب نشود، به‌طور کل نابود شود چرا که احتمالا تحت تاثیر مسائل ژئوپلیتیک دیگری قرار گرفته و از اولویت بررسی خارج می شود در حالی که سلامت اکوسیستم های دریایی برای آینده بشریت به ویژه برای محدود کردن گرمایش جهانی ارزشی حیاتی دارند. همچنین تحقیقات «آزمایشگاه دریایی پلیموت» ارزش اقتصادی اکوسیستم‌های دریایی زمین را بیش از ۴۱ هزار میلیارد دلار تخمین می‌زند.
آنتونی گوترش دبیر کل سازمان ملل سال گذشته در پیامی به اجلاس «اقیانوس واحد» هشدار داده بود، یخ های قطبی در حال آب شدن هستند و الگوهای آب و هوایی رو به تغییر است. از آنجایی که اقیانوس‌ها نقش بسیار بزرگی را در جذب کربن و گرما برعهده دارند، با گرم تر شدن و اسیدی شدن بیشتر، اکوسیستم آن آسیب می بییند.
اقیانوس‌ها امروز در حالی قربانی سیاست و مطامع قدرت‌های بزرگ می‌شوند که تابستان امسال دست‌کم به اروپا در مورد پیامدهای گرم شدن زمین و تغییرات اقلیمی هشدارد جدی داد. موج بی‌سابقه گرما و آتش‌سوزی در اروپا علاوه بر تاکید دوباره بر ضرورت تعهد نسبت به مصوبات زیست‌محیطی سازمان‌های بین‌المللی، این بار در جغرافیایی جدید نشان داد که انفعال و بی‌تفاوتی سیاستمداران و قدرت‌های جهان در برابر این تدابیر چه پیامدهای ویرانگری را علیه طبیعت و بشریت رقم می زند.