به گزارش ایرنا اعتراض‌ها برای تخریب این کاروانسرای قدیمی شهر کرمان که از چندسال پیش بلند شده طی روزهای اخیر دوباره برخاسته و تخریب جدید بخش هایی از این بنای متروکه، حالا دوباره بر سر زبان ها افتاده است و بازهم برخی منابع پای پروژه مجتمع تجاری- اداری عظیم کنار آن را وسط کشیدند؛ هرچند مدیران میراث فرهنگی که چندسال پیش خود شاکی این ساخت و ساز در دستگاه قضا بودند حالا می گویند که تخریب جدید این کاروانسرا ربطی به ساخت و ساز مذکور ندارد.
درواقع مالکیت مشترک اشخاص حقیقی و حقوقی در بسیاری از بناهای تاریخی کرمان باعث بروز مشکلاتی مانند رسیدگی نکردن به وضعیت مرمت و بازسازی این ابنیه تاریخی شده است و کاروانسرای کوزه گران شهر کرمان نیز از جمله این دسته بناها محسوب می شود که به همین دلیل در معرض تخریب جدی قرار گرفته است.
البته مشابه کاروانسرای کوزه گران کرمان در این استان زیاد است؛ بناهایی که نیازمند توجه و مرمت هستند و گویا در این سرزمین در عرصه میدان نمی خواهیم باور و اقدام کنیم که این بناها جدای از اینکه معرف هویت و گذشته ما هستند که درباب اهمیت این انگاره بسیار و بسیار می توان گفت، همچنین می توانند سرمنشا درآمدهای اقتصادی پایدار و مستمر و توسعه گردشگری هم باشند ولی چرا گوش شنوا نیست و هماهنگی ها یکدست نمی شود، خود پرسشی است بزرگ که خیلی می گویند می دانند چرا و خیلی هم معتقدند معلوم نیست چرا.
استان کرمان به دلیل سابقه و غنای باستانی و ذوق مردمانش گنجینه ارزشمندی از آثار و بناهای ارزشمند تاریخی را در خود جای داده است که هر کدام شناسنامه و معرف تمدن و فرهنگ گذشتگان دیار کریمان محسوب می شود.
این گنجینه غنی با افزون بر ۷۰۰ اثر ثبت ملی و دهها اثر واجد ارزش دیگر در کنار هشت اثر ثبت جهانی را بگذارید در کنار موقعیت منحصربه فرد اقلیم این دیار گرم ترین نقطه ایران و جهان و سردترین آن را یکجا در کنار یکدیگر دارد.
هر چند تعداد زیادی از ابنیه تاریخی کرمان با همت مسئولان میراث فرهنگی و علاقه مندان این حوزه یا به ثبت ملی رسیده اند یا با مرمت و نوسازی از گزند آسیب های طبیعی و غیر طبیعی در امان مانده اند اما هنوز بسیاری از بناهای میراثی استان به دلایل متعدد رها هستند و بتدریج از بین می روند.
۲ کاروانسرای کرمان در راه جهانی شدن
کاروانسراها از جمله بناهای زیبا و جذابی هستند که در دوره های تاریخی کاربردهای متفاوتی پیدا کرده اند و در بسیاری از نقاط استان کرمان شاهد این بناهای اصیل و با ارزش هستیم که در گذر تاریخ خدمات متنوعی به مردم زمانه خود ارائه می کردند و از مهمترین کاروانسراهای استان می توان کاروانسراهای گنجعلیخان، وکیل، گلشن، جر، کوزه گران، حاج آقا علی و کاروانسرای هندوها(همگی واقع در شهر کرمان)، همچنین کاروانسرای قطب آباد رفسنجان، ابراهیم سیرجان و کاروانسرای شهرستان انار را نام برد.
ارزش بالای تاریخی کاروانسراهای استان کرمان هیاتی از یونسکو را به منظور بررسی پرونده کاروانسرای چاه کوران راور متعلق به دوره قاجاریه و کاروانسرای گنجعلیخان متعلق به دوره صفویه، در سال گذشته به کرمان کشاند تا از نزدیک وضعیت این ۲ کاروانسرا را برای ثبت در فهرست جهانی بررسی کنند که هنوز نتیجه جمعبندی آنان اعلام نشده است.
کاربرد کاروانسراهای استان کرمان در قدیم جنبه تجاری و اقتصادی داشت که با تغییر شرایط اجتماعی و جغرافیایی این امکان بتدریج متروکه شده و به دست فراموشی سپرده شده اند، هر چند هنوز در برخی از این اماکن که وضعیت بهتری دارند، فعالیت تجاری محدودی انجام می شود اما نگهداری این بناها وضعیت اصلا مناسبی ندارد و با هر آسیب وارده، اقدامات جبرانی برای مرمت و بازسازی انجام نمی شود.
نمونه بارز آن کاروانسرای جر در شهر کرمان است که با گذشت بیش از ۱۳ سال از آتش سوزی در این بنا، هیچ فعالیتی برای مرمت آن نشده است.
تجربه موفق احیای کاروانسراهای کرمان
اما در این میان تجریه احیا و مرمت کاروانسرای گنجعلیخان و وکیل کرمان حکایت متفاوتی دارد؛ این کاروانسرا امروز به محلی برای فعالیت هنرمندان صنایع دستی و برگزاری برنامه های فرهنگی و هنری شده است و کاروانسرای وکیل کرمان نیز با واگذاری به بخش خصوصی و مرمت و بازسازی به یکی از زیبا ترین هتل بوتیک های کشور تبدیل شده که قرار است بزودی به بهره برداری برسد.
سیر تا پیاز مشکلات کاروانسرای کوزه گران
اما صرفنظر از وضعیت کلی کاروانسراهای کرمان، کاروانسرای کوزه گران واقع در خیابان امام خمینی شهر کرمان و نزدیک بازار میدان قلعه این شهر به دلیل شغل اکثریت صنف قدیم آن به کاروانسرای لحاف دوزان نیز مشهور است، که قدمت آن به اواخر دوره قاجار برمی گردد و این اثر در تاریخ ۲۵ اردیبهشت ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۳۸۶۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
اگرچه روزگاری این کاروانسرا به دلیل قرار داشتن در محدوده بازار شهر کرمان از ارج و قربی برخوردار بود اما در سال های گذشته به مکانی متروک تبدیل شده است؛ مکانی که طاق ها، ستون ها و دیوارهای آن که با معماری زیبا و باشکوهی ساخته شده اند و حاصل زحمات معماران قدیمی کرمان هستند اما سال هاست که بخش هایی از آنها فرو ریخته یا در حال تخریب است.
البته امید ابراهیمی فعال حوزه میراث فرهنگی، مقصر اصلی تخریب تدریجی کاروانسرای کوزه گران کرمان را عملیات عمرانی در پروژه بزرگ در دست احداث تجاری صاروج پارس می داند که باعث لرزش و فرونشست تدریجی ساختمان و تخریب بخش هایی از کاروانسرا شده است و اگر فکری به حال آن نشود تمام این بنای تاریخی در معرض فرور ریزی است.
بی توجهی به مرمت کاروانسرا
وی در گفت وگو با رسانه ها اظهار داشت: ساخت سازه بزرگی مانند صاروج پارس در قلب بافت تاریخی و در نزدیکی مجموعه تاریخی ثبت ملی میدان ارگ و بازار شهر کرمان از ابتدا کاملا اشتباه بود و متاسفانه هشدارها بی نتیجه ماند که آثار زیانبار آن را امروز در کاروانسرای کوزه گران نیز می بینیم.
ابراهیمی تاکید کرد: پروژه صاروج پارس حتی در زمان ساخت نیز با تخلف همراه بوده و در این زمینه شکایتی هم از سوی مسئولان میراث فرهنگی کرمان از این پروژه به دادگستری اعلام اما حکم برائت به نفع صاروج پارس صادر شد.
وی افزود: اگر مرمت این کاروانسرا بزودی انجام نشود، احتمال ریزش بخش های بیشتر و حتی کل بنای ارزشمند وجود دارد؛ میراث فرهنگی استان نیز نباید به دلیل مالکیت خصوصی و اوقافی مجموعه این کاروانسرای ثبت ملی را به حال خود رها کند.
اما در حالی که طی روزهای اخیر و به دنبال ریزش بخش هایی از این بنای تاریخی برخی منابع گفته بودند که این تخریب ممکن است عمدی باشد، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان نیز نظر فعال حوزه میراث فرهنگی را تایید نمی کند و نظر دیگری درباره تخریب بخش هایی از کاروانسرای کوزه گران کرمان دارد.
مجتبی شفیعی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بیان کرد: بر اساس عکس هایی که از قسمتی که بتازگی از کاروانسرا در فضای مجازی منتشر شده است، تخریب این قسمت از بنا به دلیل فاصله داشتن با طرح صاروج پارس، به ساخت و ساز مجتمع تجاری ربط ندارد.
وی ادامه داد: تخریب بخش هایی از بنای کاروانسرای کوزه گران مربوط به بارندگی های ۲ سال قبل است که به دلیل مرمت نشدن باعث تخریب تدریجی شده است.
منکر مشکلات پروژه تجاری نیستیم اما ...
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان تاکید کرد: ما منکر مشکلات پروژه صاروج پارس برای بافت تاریخی شهر کرمان و حریم آن نمی شویم اما ریزش مورد بحث در کاروانسرا ارتباطی با عملیت عمرانی در مجتمع تجاری ندارد.
وی بحث مالکیت کاروانسرا که بین مالک شخصی و اداره اوقاف مشترک است را مهمترین مانع در مرمت این بنای تاریخی عنوان کرد.
شفیعی افزود: در سال های گذشته ۲ فصل مرمت در کاروانسرای کوزه گران انجام شده است، اما طی سال های اخیر به دلیل کمبود اعتبار نتوانستیم کاری انجام دهیم.
به گفته وی با توافقی که با مسئولان اوقاف کرمان انجام شده است، قرار شد کارگروهی در سطح کارشناسی برای رسیدگی به بناهای تاریخی تحت مالکیت اوقاف تشکیل شود و امیدواریم اتفاقات خوبی برای بناهای تاریخی کرمان رخ دهد.
اما ابراهیمی فعال حوزه میراث فرهنگی کرمان اظهارات مسئولان میراث فرهنگی استان را درباره دلیل تخریب در کاروانسرای کوزه گران رد می کند و اظهار می دارد: تخریب بارندگی ۲ سال قبل بوده و در این مدت بارندگی آنچنانی در شهر کرمان نداشتیم که باعث تخریب بنا شود و معتقدم که عملیات ساخت مجتمع صاروج پارس باعث لرزش در پیرامون می شود که علاوه بر این کاروانسرا سایر قسمت های بافت تاریخی را هم تهدید می کند.
احتمال تصرف کاروانسرا
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان نیز با اشاره به اینکه کاروانسرای کوزه‌گران دارای مالکیت خصوصی است گفت: تذکرات لازم به مالک کاروانسرای کوزه‌گران برای تعیین تکلیف این بنای تاریخی داده شده است و چنانچه مالک این کاروانسرا به تذکرات این اداره‌کل در خصوص مرمت و بازسازی این بنای تاریخی توجه نکند، درصدد تصرف این کاروانسرا برخواهیم آمد و مرمت و بازسازی آن را در دستور کار قرار خواهیم داد.
فریدون فعالی با اشاره به اینکه حفاظت و مرمت بناهای تاریخی دارای مالکیت خصوصی با محدودیت‌هایی مواجه است افزود: رفع این محدودیت‌ها تنها در سایه تعامل میان مالکان و دستگاه متولی حاصل می‌شود که امیدواریم دیگر بناهای تاریخی که دارای مالکیت خصوصی و همچنین در ید دستگاه‌های دولتی هستند را بتوانیم با تعامل و همکاری مرمت و به چرخه گردشگری وارد کنیم.
اعطای تسهیلات بلاعوض برای مرمت آثار تاریخی
معاون امور مجلس، حقوقی و استان‌ها وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نیز که اخیرا به کرمان آمده بود گفته است: مالکیت بسیاری از بناهای تاریخی با اداره اوقاف است و از ابتدای امسال با سازمان اوقاف تفاهمنامه همکاری مشترک امضا کردیم تا برخی از این آثار که نیاز به مرمت و بازسازی دارند به صورت مشترک بین میراث فرهنگی و اوقاف مرمت شوند و کار در بسیاری از استان ها شروع شده است.
جواد واحدی افزود: از طریق صندوق احیای آثار تاریخی بسیاری از اثرها برای بازسازی و مرمت در حال واگذاری به بخش خصوصی هستند.
به گفته وی دولت برای بازسازی و مرمت بناهای تاریخی و میراثی که مالکیت خصوصی دارند، کمک بلاعوض، کاربری مناسب اقتصادی و تسهیلات ارزان قیمت می دهد.
وی اضافه کرد: لذا مالک خصوصی حق ندارد بنا را به حال خود رها کند و اگر کسی بخواهد این کار را انجام دهد، جرم محسوب می‌شود و به دستگاه قضایی معرفی می شود.
واحدی اظهار داشت: در صورت آسیب دیدن و در معرض تخریب بودن بناهای تاریخی، میراث فرهنگی ملک را تصرف می کند و پس از مرمت علیه مالک دعوای حقوقی می کند.
حمایت از ادامه پروژه صاروج پارس
اما توافقنامه پروژه سیتی‌سنتر یا همان مجتمع صاروج پارس در محلی موسوم به گودال خشت مال های شهر کرمان در زمینی به مساحت پنج هکتار با مشارکت شهرداری کرمان و سرمایه گذاران عمانی در سال ۹۸ برای ساخت مجموعه چند منظوره فرهنگی، تفریحی و تجاری منعقد شد که عملیات ساخت این پروژه از سال ۹۲ کلیدخورد و همچنان ادامه دارد؛ این درحالی است که حدود ۲ سال قبل پارکینگ طبقاتی این مجتمع به بهره برداری رسید.
واکاوی شکایت و چرایی حکم دادگاه
مراحل ساخت این پروژه از همان ابتدا با حاشیه هایی همراه بود؛ مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان در سال ۹۸ رعایت نشدن کد ارتفاعی در پروژه صاروج پارس را دلیل تخلف سرمایه گذار در پروژه صاروج پارس ذکر کرد. به نظر می رسد براساس قانون و مجوز، پروژه باید در چند طبقه خاص ساخته می شده و آنطور که شنیده می شود سازنده تعداد طبقات را رعایت کرده اما ارتفاع طبقات را رعایت نکرده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان ۱۳ آذرماه سال ۹۸ در این باره گفته بود: کد ارتفاعی در پروژه صاروج پارس رعایت نشده است و این سازمان از مواضع خود پایین نخواهد آمد؛ بدون تعارف اقدامات خود را انجام می‌دهیم و براساس قوانین رفتار خواهیم کرد.
فعالی در جمع خبرنگاران افزود: بین سرمایه گذار و میراث فرهنگی کرمان در اجرای این طرح اختلاف سلیقه است و سعی کردیم که از طریق مذاکره مساله حل شود که موفق نبودیم و از راههای قانونی موضوع پیگیری می شود.
وی بیان اینکه در طرح صاروج پارس اتفاق جدیدی رخ نداده است تاکید کرد: موضع ما این است که یک طبقه از این پروژه به دلیل عبور از حریم محدوده تاریخی اطراف آن باید کم شود و همچنین ایرادهای اشغال سطح اجرای طرح نیز در فاز دوم برطرف شود.
اختلافات در اجرای این پروژه بنی مسئولان میراث فرهنگی و سرمایه گذار طرح لاینحل ماند و پرونده ای در این زمینه در دستگاه قضایی تشکیل که پس از رسیدگی رای به نفع ادامه پروژه و سرمایه گذار صاروج پارس صادر شد.
با رسیدگی به پرونده توسط دستگاه قضایی رای به نفع مجری صاروج پارس صادر و ادامه کار داده شد؛ هرچند فعالان میراث فرهنگی هنوز نسبت به جانمایی و اجرای این طرح بزرگ و تاثیر منفی آن بر فضای شهر و بافت تاریخی پیرامون آن اعتراض دارند.
اثرات منفی این سازه بر کاروانسرای کوزه گران شهر کرمان و تخریب تدریجی آن، آخرین مبحثی بوده است که طی روزهای گذشته باز هم مجموعه صاروج پارس را بر سر زبان ها انداخت، هر چند به نظر می رسد این طرح با حمایت مدیران و مسئولان و دستگاه قضایی استان راه خود را برود زیرا رییس‌کل دادگستری استان کرمان نیز که چندماهی است این مسئولیت را پذیرفته مرداد ماه امسال در دیدار سرمایه گذار عمانی و اعضای هیات مدیره صاروج پارس با حضور رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عمان گفت: این اطمینان را از سوی دستگاه قضا به سرمایه گذار عمانی در اجرای پروژه صاروج پارس می دهیم که حمایت کامل و قانونی برای ساخت، تکمیل و بهره‌برداری از این پروژه و سرمایه‌گذاری را خواهیم داشت؛ شهرداری کرمان نیز تعهداتش به صورت کامل انجام نشده که باید به آن عمل کند.متن کامل خبر این نشست را می توانید اینجا بخوانید.
اگر چه به نظر می رسد اختلاف نظرها در ماجرای علت تخریب بخشی از کاروانسرای کوزه گران بین مسئولان و منتقدان وجود دارد، اما مساله ای که وجود دارد تخریب تدریجی برخی از بناهای تاریخی کرمان است که به هر دلیل که باشد باید برای مرمت و بازسازی آن فکر جدی کرد و حتی با احیای آن تهدیدات این بناهای تاریخی به فرصت تبدیل شود زیرا بخش گردشگری می تواند ارزش های افزوده بی شمار و بی پایانی تولید کند که درآمدهای پایدار همراه دارد.