تاریخ برگزاری اولین راهپیمایی اربعین بعد از واقعه عاشورا در سال ۶۱ هجری به بازگشت حضرت زینب (س) و کاروان همراه ایشان بعد از پایان دوران اسارت در شام و در مسیر بازگشت به مدینه و همزمان شدن آن با اولین زیارت جابر بن انصاری از حرم امام حسین (ع) باز می گردد.
البته بین علما در این ارتباط و این که کاروان مزبور درسال اول به زیارت اربعین نائل شدند یا سال دوم دوباره به کربلا بازگشتند، اختلاف وجود دارد ولی به هر حال می توان گفت که این زیارت انجام شده است و در شمار اولین راهپیمایی های اربعین در تاریخ به شمار می رود.
بعد از پایه گذاری این سنت از سوی حضرت زینب (س) با همراهی امام سجاد(ع) و فرزند ایشان - امام محمد باقر(ع) - ائمه دیگر در سال های بعد آن را به جای آوردند و علمای شیعه نیز به پیروی از امامان معصوم این سنت حسنه را هر سال با وجود مشقت های فراوان به خاطر سیاست های حاکمان مخالف انجام دادند.
در ایران در دوره حکومت‌های آل‌بویه (٣٢٢ – ۴۴٨ قمری / ٩٣۴ – ١۰۵۶میلادی / ٣١٣ - ۴٣۵ شمسی)وصفویه (۱۱۴۸–۹۰۷ قمری / ۱۷۳۶–۱۵۰۱ میلادی/۸۸۰ تا ۱۱۱۴ شمسی) زیارت کربلا با پای پیاده توسط علما ترویج شد و در میان ایشان بزرگانی چون شیخ مرتضی انصاری، ملا محمد کاظم آخوند خراسانی،میرزا حسین محدث نوری به همراه یاران و طلاب خویش با پای پیاده در مراسم راهپیمایی اربعین شرکت می کردند.
در این میان میرزا محدث نوری در قرن چهاردهم هجری هر سال و در مناسبت‌های مختلف به همراه شاگردانش پیاده به زیارت می‌رفت و این سنت را به جای می آورد.
در ادامه نیز شاگردان علمای مزبور و دیگر علما به خاطر عشق و ارادتی که به خاندان اهل بیت (ع) داشتند این راه استادان خویش را ادامه داده و هر سال به همراه مریدان و شاگران خود و شیعیان در این راهپیمایی شرکت می کردند که در این ارتباط می توان به فعالیت های آیت الله سید محمود شاهرودی در دهه ۵۰ شمسی اشاره کرد.
بعد از حاکمیت حزب بعث در عراق به خاطر خصومت آن با شیعیان و اهل بیت (ع) راهپیمایی اربعین ممنوع شد ولی شیعیان به خاطر ارادت خویش به این خاندان و ادامه این حرکت از مسیرهای فرعی و از بین نخلستان های عراق و به دور از چشم ماموران خود را به کربلا و در منازل اهالی اسکان می یافتند تا این سنت را به جای آورند و از شهادت و مشکلات آن نیز باکی نداشتند.
با سقوط صدام برای اولین بار راهپیمایی اربعین به صورت سراسری در عراق از سر گرفته شد.
سید مجید خویی در همین ارتباط در سال ۲۰۰۳ در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بعد از ورود به نجف از طریق تهران از برنامه ریزی برای برگزاری راهپیمایی اربعین سخن گفت.
راهپیمایی اربعین در سال ۱۳۸۴ (۱۴۲۴ قمری - ۲۰۰۳ میلادی) بعد از سقوط صدام
در ۱۹ سال گذشته نیز راهپیمایی اربعین با حضور میلیونی زائران از کشورهای مختلف جهان برگزار شده و بر اساس آخرین آمارهای اعلام شده از سوی آستان مقدس حضرت ابوالفضل العباس (س) در سال گذشته بیش از ۱۶ و نیم میلیون زائر در مراسم اربعین شرکت داشتند.
برخی منابع با توجه به حضور قبل از روز اربعین زائران در مراسم و بازگشت ایشان به موطن خود این رقم را تا ۲۵ میلیون نفر و بیش از آن نیز ذکر می کنند.
بررسی ها نشان می دهد که هر سال بر آمار زائران راهپیمایی اربعین افزوده می شود و آمار سال ۱۳۹۵ بیش از ۱۱ میلیون نفر بوده و با توجه به تمهیداتی که درسال های اخیر از سوی دولت عراق برای استقبال از زائران در نظر گرفته می شود و برنامه ریزی های مردمی عراقی ها برای استقبال از ایشان هر سال این حضور پررنگ تر و با شکوه تر می شود و اکنون به عنوان اولین حرکت عظیم انسانی در جهان به ثبت رسیده است تا جایی که برخی چشم دیدن آن را ندارند.
جالب این که با وجود برخی شیطنت ها در سال های گذشته و امسال بر ناامن کردن اوضاع در عراق برای تحت الشعاع قراردادن راهپیمایی عظیم اربعین، هوشیاری مراجع و مردم این کشور همه آنها را نقش بر آب کرده و این سنت جهانی به وسعت به عظمت تاریخ عاشورا و قیام امام حسین (ع) همچنان جریان دارد.
در سال های گذشته نیز مردم عراق با وجود برخی اختلافات سیاسی اعلام کردند که تا زمان برگزاری مراسم اربعین به این اختلافات پایان داده تا زائران حضرت اباعبدالله الحسین (ع) بتوانند با اطمینان خاطر در این حرکت تاریخی شرکت کنند و امسال نیز با وجود برخی شیطنت ها در آستانه اربعین با هوشمندی علما و ورود به موقع ایشان به خصوص آیت الله سیستانی این توطئه ناکام ماند.
عکس های به جای مانده از مراسم اربعین در سال های گذشته نیز خود گویای تاریخ با عظمت این حرکت انسانی بدون در نظر گرفتن ملیت و دین ومذهب است به طوری که مسیحیان وپیروان سایر ادیان نیز دراین اقدام حضوریافته و عشق و ارادت خود را به سید و سالار شهیدان ابزار می دارند.
نگاهی به عکس های منتشر شده در ارتباط با راهپیمایی اربعین در طول تاریخ نیز خود گواهی بر ادامه این حرکت پر جوش و خروش ارادتمندان به اهل بیت (ع) به خصوص امام حسین (ع) به عنوان سرور آزادگان جهان است.
راهپیمایی اربعین مردم نجف به سمت کربلا در سال ۱۹۶۲ میلادی