اگرچه با گسترش دامداری‌های بزرگ صنعتی و کارخانه‌های انبوه لبنیات در سال های اخیر این انتظار می رفت که دیگر اقبال آنچنانی برای محصولات فله وجود نخواهد داشت، اما مردم خراسان شمالی هنوز پیوندهای خود را با سنن قدیمی ترک نکرده‌اند و همواره گرایش و استقبال بیشتری برای استفاده از فرآورده‌های لبنی به صورت سنتی و خام دارند و ترجیح می دهند تا شیر در دبه‌های آلومینیومی و بشکه‌های پلاستیکی را جایگزین شیر پاستوریزه و هموژنیزه کنند.
بی تردید وجود باورهایی از جمله وجود آب در شیرهای پاستوریزه، استفاده از ترکیبات شیمیایی و مواد نگهدارنده و قیمت بالای شیر پاستوریزه به استقبال بیشتر مردم در این جوامع از لبنیات سنتی و خام دامن می‌زند.
نبود آگاه‌سازی جامعه در کنار این باورهای سنتی موجب شده است تا روز به روز در خراسان شمالی، تقاضای بالایی برای خرید و مصرف شیر فله و خام وجود داشته باشد تا جایی که مسوولان حوزه بهداشت و سلامت استان از افزایش گرایش مردم استان به این محصولات ابراز نگرانی کرده اند زیرا که این روند منتهی به گسترش بیماری تب مالت می شود.
برای سر و سامان دادن به این چالش، در سال های اخیر طرح ساماندهی عرضه محصولات لبنی سنتی در دستور کار دستگاه های متولی خراسان شمالی قرار گرفت تا افساری برای کنترل بیماری تب مالت و سایر تهدیدهای بهداشتی و سلامتی استان باشد، اما ناهماهنگی دستگاه های دامپزشکی و بهداشت سبب شد تا طرح بی نتیجه ماند و همچنان نگرانی در مورد افزایش آمار بیماران تب مالت را در استان ادامه داشته باشد.
شیوع بالای تب مالت در خراسان شمالی
مسوولان دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی، بارها اعلام کرده اند که این استان از مناطق شیوع بالا در بروز بیماری تب مالت در کشور است و میزان بروز این نوع بیماری در این خطه از میانگین کشوری بالاتر است.
مهمترین علت بروز این بیماری در این استان وجود دامداری های سنتی در این استان و سروکار داشتن مردم با دام است. این بیماری بیشتر در شهرستان های شیروان و فاروج در این استان مشاهده می شود چرا که جمعیت روستایی و عشایری بیشتری را دارد.
براساس آمار غیررسمی در خراسان شمالی با احتساب خواروبار فروشی ها حدود ۲ هزار واحد صنفی در فروش محصولات لبنی سنتی بدون شناسنامه فعالیت دارند که فروش برخی از واحدها در ماه بیش از برخی واحدهای صنعتی تولید لبنی است.
تب مالت یا همان بروسلوز بیماری عفونی است که بین حیوانات و انسان قابل انتقال می‌باشد. عامل این عفونت باکتری بروسلا می‌باشد که بین حیوانات و انسان‌ها به صورت مشترک بیماریزا است.
این بیماری به نام کاشف باکتری دیوید بروس در سال ۱۸۸۷ نام‌گذاری شده است و با علایمی مانند تب، سردرد، عرق کردن، لرز، بی اشتهایی، خستگی و درد مفاصل همراه است.
نگرانی دامپزشکی از گرایش مردم به لبنیات فله
دامپزشکی به عنوان یکی از متولیان حوزه سلامت همواره اعلام کرده است که عرضه شیر خام فله در خوار و بارفروشی ها و سوپری ها ممنوع است اما این مشکل همچنان گریبانگیر است.
مدیرکل دامپزشکی خراسان شمالی در این باره گفت: افزایش گرایش مردم به مصرف لبنیات فله در استان نگران کننده است و باید مردم را از خطرات استفاده از این محصول خام آگاه کرد.
حمید رمضانی اظهارداشت: تمایل و گرایش مردم استان به مصرف لبنیات فله زیاد است و در این زمینه نگرانی برای افزایش بیماری تب مالت به عنوان بیماری مشترک انسان و دام وجود دارد، باید فرهنگ سازی شود و مردم را از بیماری های مشترک بین انسان و دام آگاه کرد.
وی با بیان اینکه مردم ما هنوز نسبت به مشکلات استفاده از لبنیات فله ای و سنتی آشنا نشده اند، گفت: میزان مصرف شیر پاستوریزه در استان بسیار ناچیز است و اکنون شیر فله ای در مغازه های استان به وفور قابل دسترس است.
مدیرکل دامپزشکی خراسان شمالی خاطرنشان کرد: دامپزشکی به عنوان یکی از متولیان حوزه سلامت، همواره اعلام کرده است که عرضه شیر خام فله در خواروبارفروشی ها و سوپری ها ممنوع است اما این تخلف همچنان وجود دارد.
نبود همکاری برای ساماندهی عرضه شیر فله
معاون سلامت اداره کل دامپزشکی خراسان شمالی هم در این باره گفت: دامپزشکی به عنوان متولی امنیت غذایی در سطح استان مخالف فروش هر گونه شیر خام در فروشگاه ها و حتی کارگاه های تولیدی است و تنها عرضه شیر خام برای تولید فرآورده های لبنی در واحدهای صنعتی به دلیل رعایت استانداردهای تولید و نظارت دقیق بر کارکردشان از سوی دستگاهای نظارت از قبیل دامپزشکی، بهداشتی و غذا و دارو مورد تایید است.
علی اکبر دلیرصحرایی اظهارداشت: در شرایط فعلی وضعیت فروش محصولات لبنی در خواروبارفروشی ها و کارگاه های موسوم به کارگاه تولید و عرضه محصولات لبنی از نگاه دامپزشکی استان در مرحله بحرانی قرار دارد.
وی اضافه کرد: دامپزشکی در حوزه امنیت غذایی کارکرد پیشگیرانه دارد و بیش از ۹۵ درصد واحدهای دامداری استان به شکل سنتی و پراکنده هستند که کار نظارت میدانی را سخت می کند ضمن اینکه شیر تولیدی واحدهای دامداری روستایی اغلب با خودروهای حمل غیرمجاز به خواروبارفروشی ها منتقل و از چرخه نظارت دامپزشکی خارج می شود.
معاون سلامت اداره کل دامپزشکی خراسان شمالی با اشاره به اینکه طرح ساماندهی این واحدها که از یک دهه گذشته تاکنون معطل مانده است گفت: همراهی نکردن متولیان اصلی دلیل ناموفق بودن این طرح است و موفقیت این طرح نیاز به فرهنگسازی دارد تا خطرات استفاده از شیرخام فله ای به مردم شناسانده شود.
وی اظهارداشت: مادامی که همت همه جانبه در همه متولیان امر ایجاد نشود و وارد میدان اجرا نشوند به طور قطع همانند یک دهه گذشته طرح ساماندهی به درستی به مرحله اجرایی نخواهد رسید و مشکلات همچنان باقی می ماند و این حالی است که فعالیت این واحدها به دلیل نبود نظارت بر فعالیت آنها و عدم کنترل محصولاتی که عرضه می کنند زمینه ساز تهدید سلامت مردم است.
دلیر صحرایی در مورد اقبال مردم به استفاده از شیر و محصولات لبنی فله به عنوان یکی از موانع اجرای این طرح گفت: مردم به دلیل کمبود شیر پاستوریزه پاکتی که از لحاظ قیمتی با نرخ سنتی تفاوت چندانی ندارد به سمت خرید محصولات لبنی سنتی در کارگاه ها می روند و چنانچه مشکل کمبود شیر پاستوریزه حل شود به طور قطع مردم نیز از خرید این محصولات استقبال نخواهند داشت.
وی با بیان اینکه مردم ما هنوز نسبت با مشکلات استفاده از شیر فله و سنتی آشنا نیستند، گفت: به همین لحاظ میزان مصرف شیر پاستوریزه بسیار ناچیز است و اکنون در مغازه های استان شیر فله ای به وفور قابل دسترس است ما محصول لبنی پاستوریزه در دسترس نیست.
معاون سلامت اداره کل دامپزشکی خراسان شمالی گفت: شیر، ماده غذایی ارزشمندی است که نقش مهمی در سبد غذایی دارد اما مردم اقبال زیادی به مصرف شیر فله ای دارند این در حالی است که استفاده این محصول به این شکل می تواند به صورت بالقوه خطر آفرین باشد.
وی اظهارداشت: دامپزشکی مخالف عرضه شیر فله و عرضه آن ممنوع است زیرا مصرف شیر با این روش تهدیدی برای بهداشت و سلامت جامعه است اما رغبت مردم به این محصول سبب شده تا ساماندهی عرضه آن در دستور کار قرار گیرد.
دلیرصحرایی اظهار داشت: بیماری های زیادی از طریق شیر قابل انتقال است از این رو توصیه کارشناسان همواره بر این بوده است که مردم شیر و فرآورده های لبنی پاستوریزه و استریلیزه مصرف کنند.
معاون سلامت اداره کل دامپزشکی خراسان شمالی افزود: شیرفله ای هویت ندارد و سالم بودن آن تضمین نشده است، تقلب و تخلف ها در آن زیاد و به سادگی قابل شناسایی نیست، کم خطرترین تقلب در شیر، افزودن آب به آن است.
ساماندهی عرضه شیرفله در بجنورد کلید خورد
رییس اتحادیه صنف لبنیات، قصابان و مرغ فروشان بجنورد اما در این باره گفت: امسال پیگیری های خوبی برای ساماندهی فروش لبنیات سنتی در بجنورد انجام شده و وضعیت در حال بهبود است.
حسین قاسم زاده اظهار داشت: بر این اساس برای جلوگیری از عرضه شیر خام در خواروبارفروشی ها، بازرسی ها در این زمینه تشدید یافت و با واحدهای صنفی متخلف برخورد می شود.
وی خاطرنشان کرد: در طرح ساماندهی، کارگاه لبنی با دریافت مجوز، مجاز به عرضه محصولات لبنی فله ای هستند و اکنون عرضه لبنیات سنتی و فله ای در خواروبار فروشی ها ممنوع است و رویکرد ما این است عرضه لبنیات سنتی در خواروبارفروشی متوقف شود.
رییس اتحادیه صنف لبنیات، قصابان و مرغ فروشان بجنورد افزود: با توجه به جرایم جدید تعزیرات حکومتی تداخل صنفی چهار میلیون تومان جریمه دارد که امیدوار هستیم کمکی برای ساماندهی و حذف تداخل شغلی در خواروبارفروشی و لبنیات فروشی شود.
وی خاطرنشان کرد: البته طبق قانون نظام صنفی در صورتی که مساحت واحد صنفی جوابگو باشد می‌تواند با دریافت پروانه خواروبار و لبنیات با ضوابط مورد تایید ادارات مربوطه مبادرت به فروش هر ۲ محصول کند.
رییس اتحادیه صنف لبنیات، قصابان و مرغ فروشان بجنورد گفت: البته تلاش داریم تا به تدریج عرضه لبنیات صنعتی هم در خواروبارفروشی و سوپری ها ممنوع شود.
براساس آمار غیررسمی هم اکنون با احتساب خواروبار فروشی ها حدود ۲ هزار واحد صنفی در امر فروش محصولات لبنی سنتی بدون شناسنامه در خراسان شمالی فعالیت دارند که فروش برخی از واحدها در ماه بیش از برخی واحدهای تولید لبنی است.
خراسان شمالی از قطب‌های دامپروری کشور است و سالانه حدود ۱۶۰ هزار تن شیر خام در این استان تولید می شود و بخش اندکی از این میزان در استان فرآوری و مابقی به واحدهای صنعتی تولید محصولات لبنی خراسان رضوی یا استان های شمالی کشور ارسال می‌شود
خراسان شمالی در شمال شرق کشور واقع است و ۴۴ درصد از جمعیت آن در روستاها سکونت دارند.