به گزارش گروه علم و آموزش ایرنا از پایگاه اطلاع‌رسانی شورای عالی انقلاب فرهنگی، سید سعیدرضا عاملی در نخستین پیش‌نشست کنگره جهانی امام رضا (ع) افزود: اگر عدالت در گوشه‌ای از جهان استقرار و حتی در بخش کوچکی از جهان ظلم کاهش پیدا کند، کار اساسی انجام داده‌ایم. در فضایی که ظلم و بی‌عدالتی است، بیان حق سست و کلام حق نافرمانی می‌شود. حکومت اگر قدرت اجرای عدالت را از دست بدهد، عملا مردم و امت از یکپارچگی تبدیل به چندگانگی و پراکندگی می‌شوند، بر همین اساس با الهام از تفکر تمدنی امام رضا (ع) به امر عدالت برای همه و ظلم به هیچ کس توجه شده است.
کنگره جهانی امام رضا (ع) قدمتی به اندازه پیروزی انقلاب اسلامی دارد. این کنگره همه ساله با حضور رهبر حکیم انقلاب شروع و مقالاتی که در این کنگره‌ها ارائه شده محصول حضور و ارایه نظر توانمندترین دانشمندان ایران و جهان است.
عدالت؛ بنیادی‌ترین امر در ساختار اندیشه الهی و اسلامی
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: کنگره پنجم جهانی امام رضا (ع) تحت عنوان اندیشه تمدنی امام رضا علیه‌السلام: عدالت برای همه، ظلم به هیچ کس برگزار می‌شود. انتخاب موضوع عدالت برای همه و ظلم به هیچکس از یک سو، بازخوانی یک نیاز عمومی در جهان است. اگر به روح دین و به عرصه اجتماعی دین توجه کنیم، عدالت بنیادی‌ترین امری است که در ساختار اندیشه الهی و اسلامی وجود دارد.
وی با استناد به حدیثی از امیر مومنان اظهار داشت: به فرمایش امیر المومنین: «العدل حیات الاحکام» (غرر الحکم، ۳۸۶) عدل بنیان احکام الهی است، با عدل همه احکام احیا و بدون عدل همه احکام تعطیل می‌شود، بنابراین با توجه به روح دین عدالت در کانون بحث‌های ما قرار دارد.
با ظلم‌های ساختاری در جهان مواجه هستیم
استاد دانشگاه تهران ادامه داد: اگر به وضعیت امروز جهان توجه کنیم، موضوع عدالت اهمیت بیشتری پیدا کرده، زیرا ظلم و تبعیض افزایش یافته است. با ظلم‌های ساختاری در جهان مواجه هستیم، ظلم‌هایی که استعمار تولید کرده؛ استعماری که نسل کشی‌ها کرده، نسل‌ها را به بردگی گرفته، کشتارهای جمعی را در جهان رقم زده است. بعضی‌ها تلاش می‌کنند کشتار جمعی را به هولوکاست خلاصه کنند، ولی کشتار جمعی ملت‌های بزرگی را در جهان درگیر کرده است.
در آفریقا نزدیک به ۱۰۰ میلیون نفر انسان و در فیلیپین ۸ میلیون انسان کشته شده‌اند. در یمن، عراق، فلسطین، اریتره، چاد، افغانستان، کشورهای آمریکای لاتین، در میان بومیان آمریکا که نسلی از بومیان آمریکا باقی نمانده کشتارهای بزرگ رخ داده است. برخی از قربانیان تفکر ظالمانه غرب هم بوده اند؛ در جنگ جهانی اول و دوم ۱۰۰ میلیون انسان کشته شدند.
وی در توضیح مصادیق ظلم فراگیر، بیان کرد: امروز با آوارگان زیادی در جهان مواجه هستیم؛ بر اساس آمار سال ۲۰۲۱ آژانس پناهندگان سازمان ملل نزدیک ۸۹ میلیون آواره اجباری در جهان داریم، آوارگانی که ۴۰ درصد آنها را کودکان آواره و بی خانمان تشکیل می دهند. بیشترین آوارگان در سوریه بوده اند؛ ۶ میلیون و۸۴۴ هزار نفر، همچنین در ونزوئلا نزدیک به ۴ میلیون و ۶۰۵ هزار نفر آواره شدند. در افغانستان دو میلیون و ۷۱۲ هزار نفر و در جنوب سودان ۲ میلیون و۳۶۲ هزار نفر آواره شده اند. آوارگی جزو ذات زندگی ظالمانه‌ای شده است که امروز در جهان شاهد هستیم.
دبیر علمی پنجمین کنگره جهانی امام رضا(ع) اظهار داشت: امروز بر اساس آمارهای سازمان ملل متحد کسانی که درآمد روزانه یک دلار و ۹۰سنت دارند، جمعیتی بزرگ در دنیا را تشکیل می‌دهند و این وضعیت هرچه به کشورهای محروم‌تر می‌رسد، درصد ها بالاتر می‌رود. کسانی که در فقر و فلاکت زندگی می‌کنند و غذای روزانه را ندارند، کودکانی که در اثر نرسیدن غذا و فرتوت شدن بدن دچار بیماری‌های مزمن می‌شوند و به کشته شدن آنها منتهی می‌شود.
وی تاکید کرد: وقتی به نتیجه ۲۰ سال به اصطلاح جنگ علیه ترور بعد از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ نگاه می‌کنیم، ۵۳۰ هزار انسان با خیال واهی جنگ علیه ترور کشته شده‌اند. فرض بر اینکه بن لادن عامل اصلی۱۱ سپتامبر باشد، یک فرد یا یک جریان است، چرا به مردم کشورها حمله می‌کنند؟ قانون توقف و جستجو کردن در انگلیس گذاشتند که به استناد آن قانون می‌توانستند فرد را بگیرند و ۶ ماه بدون هیچ دلیل زندان کنند و هر بلایی سرش آورند. بدترین رفتارهای اجتماعی نسبت مسلمان‌ها در اروپا و آمریکا و سایر نقاط جهان اعمال کردند، ۳۰۷ هزار نفر کشته شدگان نظامی بوده‌اند، ۸ هزار میلیارد دلار صرف جنگ علیه ترور شده است و این مسیر ادامه دارد. آمریکا در همین دو دهه اخیر در ۱۶ جنگ دنیا مشارکت داشته است.
تبعیض اجتماعی در دنیا بیداد می‌کند
عاملی گفت: تبعیض اجتماعی در دنیا بیداد می‌کند، هنوز که هنوز است بین سفید پوست‌ها و رنگین پوست‌ها فاصله گذاشته اند و دوره هایی که شیر آب سفید پوست‌ها و رنگین پوست‌ها را جدا کردند، در خاطره‌ها هست. تفکر استثناگرایانه سفید پوستی آمریکایی که بروزش در دوران دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا بود، واقعیتی است که امروز در فضای اجتماعی آمریکا وجود دارد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: امروز که به نابرابری نژادی در آمریکا نگاه می‌کنیم از هر هزار مرد یا پسر سیاه پوست یک نفر به دست پلیس کشته می‌شود، از هر ۲ بزرگسال سیاه پوست با مدرک دانشگاهی یا بیشتر یا از اعضای خانواده زندانی هستند؛ یعنی یکی از اعضا خانواده از ۲ بزرگسال به زندان رفته است. امنیت اقتصادی در دنیا حکایت از نابرابری بزرگ می‌کند، در حوزه سلامت و بهداشت نابرابری بسیار بزرگی را در فضای جهانی می‌بینیم.
فرهنگ رضوی باید در عرصه زندگی ما امتداد پیدا کند و اصلاح کننده وضعیت زندگی باشد. اگر معارف یاد بگیریم، قرآن را تلاوت کنیم و به زیارت مشرف شویم؛ ولی نتیجه عملی زندگی‌مان تن دادن به ظلم باشد و راه و چاره پیدا نکردن برای ظلم باشد، در واقع آن سیره امتداد پیدا نکرده است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: متوسط درآمد مردم جهان نشان می‌دهد از جمهوری آفریقای مرکزی که درآمد سرانه حدود ۶۶۱ دلار است تا کشورهایی که ۱۱۶ هزار دلار درآمد متوسط سرانه آنها است، درآمد مردم متفاوت است. کشورهایی مانند بورکینافاسو متوسط تحصیلات آنها یک و نیم سال است؛ و در کشورهای اروپایی که متوسط تحصیلات ۱۴ سال است. امید به زندگی از ۵۲ سال شروع می شود تا به ۸۴ سال در ژاپن می‌رسد. در مورد مرگ و میر کودکان زیر ۵ سال از ۲۱ صدم درصد در ایسلند شروع می شود تا به ۷/۱۲ درصد در سومالی به اوج می رسد.
وی تصریح کرد: وقتی به فساد که باز مصداقی از بی‌عدالتی است نگاه می‌کنیم، فساد دنیا را فرا گرفته است. امروز در آمریکا ۲۵ درصد نسل جوان همجنس باز شده‌اند، رشد جمعیت منفی شده و انقراض نسلی در مسیر زندگی مردم قرار گرفته است. برای اینکه فرهنگ جدید مادر را به عنوان فردی که حمل کننده بار مسئولیت و تربیت است، تشویق نمی‌کند و به عنوان یک ارزش زندگی تلقی نمی‌شود. مادر در فرهنگ جدید به یک فرد مصرف زده و استفاده موقت در مسیر زندگی تبدیل شده است؛ لذا خانواده‌های تک سرپرست افزایش پیدا کرده اند. ۹۵ درصد خانواده‌های تک سرپرست در دنیای غرب توسط مادر اداره می‌شود. ۳۵ درصد همزیستی بدون ازدواج در آمریکا وجود دارد و این مسیر همه عرصه‌های زندگی دنیا را فراگرفته است.
راهی برای کاهش ظلم در جهان بیابیم
عاملی گفت: ذیل مکتب رضوی و اندیشه تمدنی امام رضا (ع) این سوال اساسی را بپرسیم که چه راهی برای عدالت برای همه و ظلم برای هیچ کس می‌توان پیدا کرد؟ عقل ها بارور شود تا راهی برای کاهش ظلم در جهان پیدا کند. اگر عدالت در گوشه‌ای از جهان استقرار و در گوشه‌ای از جهان ظلم کاهش پیدا کند، کار اساسی انجام داده‌ایم. این نگاه در واقع فلسفه وجودی انقلاب اسلامی و در بنیان نهضت حضرت سیداالشهدا و سیره نظری و عملی امام رضا (ع) است.
امام رضا (ع) فرمایشی دارند که یک هشدار به ما است، امام می‌فرمایند در جایی که فضای ظلم هست بیان حق کارساز نیست. در فضایی که فضای ظلم و بی‌عدالتی است، بیان حق سست می‌شود کلام حق نافرمانی می‌شود. راه دشمنان در محله‌هایی است که مورد تهمت است. دشمن در محله‌های خراب قدرت بیشتری دارد. در مجالس شراب خواری و میکده‌ها و مجالس لهو و لعب به حرام، اینجا نیز دشمن در آن میدان دارد. دیوان‌هایی که در آن از روی عدالت حکم نمی‌شود، جای جولانا دشمن است. محافلی که در آن امامان معصوم(ع) را طعن می‌زنند و از مؤمنین بدگویی می‌کنند و در واقع دین خدا را به سخره می‌گیرند، محل جولان دشمن است. مجالس اهل معصیت، ظلم و فسادکاری عرصه جولان دشمن است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: امام رضا (ع) می فرمایند: هرگاه حکومت عدالت را اجرا نکند، از چشم مردم می‌افتد و از یکپارچگی توده ها و پشتیبانی آنها محروم می شود. حکومت اگر قدرت اجرای عدالت را از دست بدهد عملا مردم و امت از یکپارچگی به چندگانگی و پراکندگی تبدیل می‌شوند، لذا بنیان تفکر تمدنی امام رضا(ع) بر توجه به این امر کلیدی است. رهبر حکیم انقلاب در دیدار با اعضای مجمع اهل بیت اولین نکته‌ای که تذکر دادند معرفت اهل بیت بود که معرفت اهل بیت ایمان به اهل بیت و ایمان به این راه را به دنبال می‌آورد.
استاد دانشگاه تهران افزود: وقتی از تفکر تمدنی صحبت می‌کنیم برچند محور باید تاکید کرد، اولا وقتی از تعبیر تمدن استفاده می‌شود، تمدن را تمدن شناسان معمولا به گذشته بر می‌گردانند. بعضی از تمدن شناسان وقتی که به لحاظ تاریخی سوال می‌شود که تمدن ناظر بر چه دوره زمانی است؟ می گویند از ۱۰۰سال قبل. یعنی باید یافته‌های یک فرهنگ یک معماری یک معنویت یک عقلانیت یک حکمت در عمق عمل اجتماعی ریشه‌دار شود و عمق پیدا کند، در میان مردم نفوذ کند تا تبدیل به یک امر تمدنی شود.
تمدن یک امر فاخر است، امری که انسان‌ها کنار آن احساس تعلق و افتخار می‌کنند، احساس بودن دارند. بودن انسان‌ها در کنار میراث تمدنی معنا پیدا می‌کند، اما در فرمایش های اهل بیت(ع) این نگاه را می‌بینیم که امور فاخر را به عمل نسبت می‌دهند، به امروز نسبت می‌دهند. در دیدگاه رهبر حکیم انقلاب اسلامی در بیانیه گام دوم این نگاه خیلی مشهود است. مقام معظم رهبری بیانه‌ای در ۲۲ بهمن سال ۱۳۹۸ صادر کردند به عنوان چهل سالگی انقلاب اسلامی تحت عنوان گام دوم و فرمودند یک گام برداشته‌ایم که این چهل سال گذشت و اکنون می‌خواهیم یک گام دیگر برداریم که یک نگاه چهل ساله به آینده داشته باشیم، ببینیم در ۴۰ سال آینده باید چکار کنیم؟
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: در آنجا مقام معظم رهبری فرمودند هدف را تمدن نوین اسلامی می‌گذاریم و در واقع تمدن را به امری برای آینده و برای ساختن نسبت می‌دهند نه صرفا نسبت به گذشته. تمدن ریشه در گذشته، در سنت و فرامین الهی دارد، ولی ما هم به عنوان نسلی که امروز زندگی و تلاش می‌کنیم، باید در تمدن‌سازی سهم داشته باشیم. تمدن در این نگاه در واقع مؤلفه‌های دوران ظهور است، مؤلفه‌های دوران ظهور تمدن نوین اسلامی را تفسیر و تعریف می‌کند. یکی از مشخصه‌های بارز این امر و نگاه تمدنی در واقع ارتباط عادلانه با اقشار اجتماعی است. یک موقع از عدالت یک نظام،به عنوان یک سیستم یا به عنوان یک ساختار صحبت می‌کنیم، یک زمان هم از عدالت فردی صحبت می‌کنیم. قاعدتاً حکومت ها مسئولیت استقرار نظام مند عدالت را دارند.
وی تصریح کرد: به طور حتم فرد اهمیت دارد، اما عدالت فردی پوشش دهنده عدالت نظام‌مند نیست، عدالت نظام مند یک ساختار نهادینه برای عدالت فراهم می‌کند و همه جامعه را اعم از فرد و گروه‌های اجتماعی وادار به انضباط عادلانه می‌کند. خصیصه‌های این نظام عدالتی یکی آن است که بین اقشار مختلف جامعه در دادن خدمات تفاوت نگذاریم، خدماتی که نیازهای اساسی زندگی است، مانند غذا، آب، تامین سلامت، امنیت و آموزش. این پنج مرد نیاز اساسی زندگی است و در اینها بین هیچ قشری از اقشار اجتماعی نباید تفاوت گذاشت. دارا و ندار، طبقه پایین و بالا ندارد، تقسیم کردن اقشار اجتماعی به لحاظ قومی و نژادی ندارد.
امام رضا (ع) حتی اعتماد غیرمسلمانان را جلب کرده بود
عاملی افزود: رفتار و اخلاق و سلوک عادلانه یکی از آن ابعاد تمدنی است که اگر قدرت این را داشتیم که زندگی امام رضا (ع) را به روایت سینمایی یک روایت تصویری تبدیل می‌کردیم و آن اخلاق کریمانه را که همه در کنار امام احساس آسایش می‌کردند به تصویر می‌کشیدیم، اخلاق تمدنی برای ما کاملا ملموس می شد. زمانی که امام (ع) را مسموم کردند و امام در بستر بیماری افتادند، چون روششان این بود که غذا را با همه اهل خانواده و کسانی که در کنار امام بودند، میل می‌کردند، حضرت اعلام کردند که خادمین و خدم و حشم همه سر یک سفره جمع شوند با هم غذا بخوریم، در بعضی از روایات تاریخی است که آن غذا، غذای آخر عمر حضرت رضا (ع) بود، غذا را با خدم و حشم و نیروها و کارکنان و همه در سر یک سفره خوردند. امروز تا یک فردی مقام پیدا می‌کند اولین اتفاقی که در زندگیش می‌افتد، جداسازی است. جداسازی بخشی از سیاست اجتماعی بود که در بعضی از کشورهای اروپایی اتفاق افتاد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: امام رضا (ع) حتی اعتماد غیر مسلمانان را به خود جلب کرده بود. توجه حضرت و اعتماد زرتشتیان دوران امام را به امام ببینید، که چقدر مورد اعتماد اقلیت دینی زمان خودشان بود و بعضی از آنها وصیت می‌کردند که اموالشان در اختیار امام رضا قرار گیرد، برای بعد از مرگشان یا احیانا اگر می‌خواستند خدمتی کنند.
وی گفت: آخرین نکته ای که راجع به رویکرد تمدنی حضرت رضا(ع) عرض می‌کنم این است که امام رویکردشان، به حساب آوردن اعضای جامعه بود. به حساب آوردن، رکن شهروندی است. رکن پایه اول شهروندی این است که آدم‌ها را آدم حساب کنیم، زمانی که در کنار ما هستند دارای حقوق فردی و اجتماعی باشند، در سنت رضوی مستندات زیادی است که حکایت از این امر می‌کند.
دبیر علمی پنجمین کنگره جهانی امام رضا (ع) ادامه داد: این کنفرانس و کنگره را با هدف امتداد نگاه عدالت گرایانه امام رضا (ع) و نگاه ضدتبعیض اجتماعی امام رضا (ع) در جهان در چند کشور برگزار می‌کنیم. در حال حاضر در افغانستان، پاکستان، ترکیه، لبنان، استرالیا، هند و انگلیس علاقه مندند یک نشست ملی و بین المللی در کشور خود در خصوص عنوان اصلی کنگره یعنی اندیشه تمدنی امام رضا علیه‌السلام عدالت برای همه، ظلم به هیچ کس برگزار کنند. البته دبیرخانه کنگره از کیفیت کار باید اطمینان حاصل کند. امیدواریم کنگره جهانی امام رضا (ع)، در سال ۱۴۰۲ برگزار شود.
پنجمین کنگره بین‌المللی امام رضا(ع) با رویکرد "اندیشه تمدنی امام رضا (ع)، عدالت برای همه و ظلم به هیچ کس" سال ۱۴۰۲ در مشهد مقدس برگزار شد.