اعتیاد و سوء مصرف مواد یکی از بزرگترین آسیب‌های اجتماعی و معضلات جوامع معاصر است. کمتر جامعه‌ای را می‌توان یافت که از سوء مصرف مواد و الکل رها باشد و آن را در صدر مشکلات خود قرار ندهد. اعتیاد و سوء مصرف مواد و الکل و سایر مواد غیرقانونی، باعث مشکلات و آسیب‌های اجتماعی دیگری مانند دزدی، طلاق، خشون های خانگی، از دست دادن شغل و بیکاری، شیوع ایدز و هپاتیت می‌شود.
در این بین، سازمان‌ها و شرکت‌ها به طور فزاینده‌ای آگاه شده‌اند که محیط کار، آیینه اجتماع است و مشکلات محیط‌های کاری در واقع مشکلات جامعه است. دست به روی دست گذاردن و انتظار اینکه مشکلات جدی برای مصرف‌کننده مواد پیش بیاید و آنگاه وی را اخراج کنند، برای شرکت، موجب اتلاف هزینه‌ها می شود (هزینه از دست دادن یک کارگر ماهر و آموزش دادن بازآموزی فرد دیگر).
به همین دلیل، کارفرمایان و مدیران سازمان‌ها، روز به روز به تأثیر مصرف مواد و الکل در محیط‌های کاری بیشتر پی می‌برند. بسیاری از مشکلات ناشی از مصرف مواد در محیط کاری، علاوه بر تأثیرات دیگر اعتیاد، حاصل مسمومیت با مواد و اثرات پس از مصرف آنها است که منجر به سوانح، غیبت از محل کار، از دست دادن بهره‌وری و تحمیل هزینه‌هایی می‌شود که برای سلامت فرد معتاد صرف می‌شود.
همچنین سوء مصرف مواد بر خود فرد و خانواده وی نیز تأثیر می‌گذارد که از آن جمله تأثیر بر سلامت جسمی فرد، تخریب در روابط، کاهش عملکرد شغلی و بروز مشکلات خانوادگی، قانونی و مالی است.
آزاده اولیایی کارشناس پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور در این باره در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهارداشت: یکی از مکان‌های خوبی که می‌توان در آن برای پیشگیری از اعتیاد جامعه قدمی برداریم، محیط‌های کار است چون در محیط کار به جمعیت قابل‌توجهی دسترسی داریم و علاوه بر افراد، خانواده آنها نیز می‌توانند تحت پوشش برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد قرار گیرند.
وی خاطرنشان کرد: اجرای برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد در محیط‌های کار می‌تواند تا ۷۰ درصد جمعیت را تحت پوشش برنامه قرار دهد. از سوی دیگر، محیط کار امکاناتی دارد؛ اگر بخواهیم افراد را تک تک دعوت کنیم که به آنها آموزش دهیم بسیار دشوار است اما در محیط کار چون امکاناتی مانند فضای آموزشی، تامین هزینه مدرس و امکان تدوین برنامه وجود دارد، آموزش را آسان می‌کند. همیشه به کارفرمایانی که علاقه به اجرای برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد در محیط کار دارند، توصیه می‌کنیم همزمان با آموزش کارکنان، برای خانواده آنها هم آموزش‌هایی در این زمینه در نظر بگیرند.
کارشناس پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور گفت: تجربه حاکی از ان است که از طریق آموزش، بخش زیادی از رفتار و نگرش افراد تغییر می‌کند؛ یعنی وقتی به کسی که هیچ اطلاعی از مواد و داروهای جدید و مضرات آن ندارد، اطلاعات کافی ارائه شود، چون دانش و آگاهی کسب می‌کند بنابراین کمتر به طرف مصرف مواد مخدر گرایش پیدا می‌کند یا احتمال تسلیم در مقابل تبلیغات اشتباه کمتر می‌شود.
اولیایی با اشاره به باور اشتباه «گل یا شیشه اعتیاد ندارد»، افزود: سودجویان اوایل با این ترفند که گل یا شیشه اعتیادآور نیست، توانستند افراد را به این مواد وابسته کنند اما وقتی فرد وابسته شود دیگر هر چه بخواهی به او آموزش بدهی هم فایده ندارد چون اعتیاد رخ داده است.
نخستین اصل مهم این است که قبل از آنکه اعتیاد و وابستگی اتفاق بیفتد ما آموزش دهیم چون آموزش بعد از اعتیاد بسیار دشوارتر است؛ بنابراین همیشه پیشگیری راحت‌تر از درمان است.
وی ادامه داد: هرچه برای آموزش کارکنان هزینه کنیم در هزینه‌های درمان و هزینه‌های مرخصی‌های استعلاجی آنها صرفه‌جویی می‌شود. پس از طرفی هر چه زودتر به مضرات یک ماده آگاه شویم قبل از آنکه آن ماده امتحان شود، «نه گفتن» هنگام مواجهه با آن ماده راحت‌تر می‌شود و اگر طعم لذت کاذب آن ماده چشیده شود، «نه گفتن» را سخت می‌کند.
کارشناس پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور گفت: اگر کارفرمایان در محیط‌های کاری به جمعیت تحت پوشش خود آموزش مسائل مربوط به سلامت روان از جمله پیشگیری از اعتیاد را ارائه دهند، کارکنان را از این جهت حمایت می‌کنند.
کارفرمایان و مدیران می‌توانند با استفاده از ابزارهای تشویقی برای کارکنانی که گرفتار اعتیاد شده‌اند آنان را دوباره به سمت سلامتی بازگردانند اولیایی افزود: چه بسا با اجرای این برنامه‌ها و توسعه آن برای خانواده کارکنان، بتوانیم از اعتیاد بخش زیادی از جامعه پیشگیری کنیم. در مورد درمان هم، عده‌ای در این مسیر با درمان روبرو می‌شوند یعنی با این مساله روبرو می‌شویم که عده‌ای مصرف‌کننده هستند در محیط کار و محیط کار می‌تواند از درمان آنها حمایت کند و ابزارهای تشویقی برای اینکه کارکنان دوباره به سمت سلامتی بازگردند در برنامه خود قرار دهد.