«مدارا» و «صلابت»، هر دو از سیرة پیامبر(ص) و تعالیم قرآن کریم به شمار آمده و در حیات سیاسی و اجتماعی پیامبر(ص) چه در فقدان قدرت و حکومت، و چه پس از تشکیل حکومت و کسب اقتدار، در گفتار و رفتار ایشان استمرار داشته‌اند.
«مهرورزی» از زیباترین آموزه های اخلاقی دین مبین اسلام است که نقش سازنده و مؤثری را جهت گرایش انسان ها به سوی حق و عدالت ایفا می کند و در بسیاری از موارد ارتباطات را صمیمی تر کرده و آتش کینه ها و اختلافات را خاموش می سازد.این ویژگی اخلاقی یکی از برجسته ترین صفات در سیمای رسول گرامی اسلام حضرت محمد (س) است که آثار و برکات معنوی آن همچنان در بسیاری از سرزمین های اسلامی جاری است.
ابراز محبت و مهرورزی رسول خدا (ص) نه تنها شامل خانواده، دوستان و اهل ایمان می شد، بلکه مخالفین، از اخلاق نرم و شفقت آمیز آن بزرگوار بهره مند می شدند. از این رو می توان گفت ، راز موفقیت پیامبر(ص) در مدیریت حکومتی، عشق ورزی و عشق به مردم بود. اگر این شیوه مفید و کارآمد در مدیریت او وجود نداشت، هرگز توفیق رفع مشکلات و موانع طاقت فرسا را پیدا نمی کردند. از این روست که یکی از ویژگیهای رسول گرامی اسلام، رحمت عام و فراگیر آن گرامی نسبت به تمام اهل عالم است.
پیامبر اکرم (ص) جلوه بارز زیباترین صفات الهی از جمله رحمت، محبت، شفقت، مودّت، رأفت و عطوفت است. اگر رشته رحمت و محبت از زندگی انسانها و حتی حیوانات بریده شود، نظام زندگی از هم گسسته خواهد شد. این رشته محبت موجب می شود که انسانها و حیوانات در حفظ و نگهداری فرزندانشان کوشش کنند و ارتباطات میان همدیگر را برقرار سازند. به راستی اگر مهر و عشق و علاقه را از روابط اجتماعی و فردی انسان بگیرند، چه اتفاقی خواهد افتاد؟
امروزه در اثر کم رنگ شدن مهر و عاطفه در روابط انسانی در جای جای جهان ، فجایع عظیمی رخ می دهد. آیا تمدن مادی و حکومت علم و تکنولوژی و پیشرفتهای ظاهری می تواند جایگزین مهمترین نیاز انسان که همان اقناع غریزه مهرورزی و محبت است بشود؟ قطعا پاسخ منفی است و انسان بدون عاطفه و رحم و محبت، در آستانه سقوط و هلاک قرار می گیرد.
محبت و ملاطفت آن حضرت بود که دشمنان کینه توز را به دوستان صمیمی تبدیل کرد.رسول اسلام به حسن معاشرت با مردم توصیه فراوان داشته است ، در مسایل فردی و شخصی آن چه مربوط به شخص پیامبر بود، نرم خو و ملایم بود. گذشت های بزرگ و تاریخی اش یکی از علل موفقیت در رسالت الهی حضرت محمد (ص) است ، اما در مسایل اصولی و عمومی آن جا که حریم قانون بود، سختی و صلابت را نشان می داد.
در طول ۱۰ سال که ایشان در مدینه تشکیل حکومت دادند با چند گروه از دشمنان که تهدید جدی برای اسلام محسوب می‌شدند مواجه بودند. مشرکین، یهودیان، قبایل نیمه وحشی، منافقین و مردم ضعیف ایمان پنج دشمن اصلی جامعه تازه متولّد شده اسلام در مدینه بودند که پیامبر اسلام با هر کدام از این دشمنان به شیوه ای شایسته برخورد کردند.