بر خلاف تصور اولیه برخی از کارشناسان که اعتقاد داشتند جنگ در اوکراین به سرعت با پیروزی روسیه یا میانجیگری کشورهای اروپایی پایان می‌یابد اما هر روز بر دامنه و ابعاد بحران افزوده می‌شود و یافتن راه حل مناسب برای آن سخت تر می‌گردد.
از فوریه سال ۲۰۲۲ که حمله نظامی روسیه آغاز شد به تدریج مولفه های تازه ای وارد این بحران شده است؛ تحریم روسیه، توقف صادرات انرژی به اروپا، تشدید درگیری ها و سیل تسلیحات غربی به کی‌یف و سپس تهدیدهای هسته ای دو طرف، خرابکاری در خط لوله نورد استریم ۱ و۲ و حال برگزاری همه پرسی و الحاق چهار منطقه از قلمروی اوکراین به روسیه بر پیچیدگی ها این بحران افزوده است.
اندیشکده ها، تحلیلگران آمریکایی و سفیر روسیه در آمریکا در هفته های اخیر هر یک دیدگاه های خاصی را به این موضوع و نحوه پایان آن مطرح می‌کنند که بیشتر حول چهار محور و روش گوناگون و هر یک با تبعات و اثرات خاص خود قرار دارد.
تشدید تحریم ها برای عقب نشینی مسکو
اندیشکده مطرح «شورای روابط خارجی» آمریکا که بخش مهمی از جهت گیری جهانی کاخ سفید در آن مشخص می‌شود، چندی قبل در زمینه بحران در شرق اروپا در تحلیلی با عنوان «درگیری در چهارراه اروپا و روسیه» راهبرد کلان کاخ سفید از گذشته تاکنون را اینگونه تشریح کرد، بلافاصله پس از فروپاشی شوروی، اولویت واشنگتن این بود که اوکراین در کنار بلاروس و قزاقستان را برای نابودی زرادخانه هسته‌ای تحت فشار قرار دهد تا فقط روسیه بتواند تسلیحات اتمی اتحاد جماهیر شوروی را حفظ کند.
در آن دوره، ایالات متحده برای تقویت دموکراسی متزلزل در روسیه عجله داشت و همان زمان برخی کارشناسان بر اشتباه بودن این نگاه تاکید داشتند.
«زبیگنیو برژینسکی» مشاور سابق امنیت ملی ایالات متحده، اوایل سال ۱۹۹۴، یک اوکراین با ثبات را وزنه تعادلی حیاتی غرب در برابر روسیه توصیف کرد.
محور اصلی تحلیل او این بود که استراتژی بزرگ جدید ایالات متحده پس از جنگ سرد باید بر همین امر استوار باشد. او نوشت: «نمی‌توان تاکید کرد که بدون اوکراین، روسیه دیگر امپراتوری نیست، اما با فروپاشی اوکراین و سپس الحاق آن به مسکو، روسیه به طور خودکار به یک امپراتوری تبدیل می‌شود.»
چند ماه بعد از انتشار مقاله برژینسکیِ کهنه کار، ایالات متحده، انگلستان و روسیه متعهد شدند که در ازای تبدیل اوکراین به یک کشور غیرهسته‌ای به استقلال و حاکمیت آن احترام بگذارند.
بیست سال بعد، زمانی که نیروهای روسیه کریمه را تصرف کردند، بازگرداندن و تقویت حاکمیت اوکراین به عنوان اولویت اصلی سیاست خارجی ایالات متحده و اتحادیه اروپا مطرح شد.
پس از تهاجم سال ۲۰۲۲، ایالات متحده و متحدان ناتو به طور چشمگیری کمک های دفاعی، اقتصادی و مالی به اوکراین را افزایش دادند و همچنین تحریم های خود را علیه روسیه تشدید کردند. با این حال، رهبران غربی مراقب بوده اند تا از اقداماتی که معتقدند کشورهایشان را به جنگ می‌کشاند یا منازعه را تشدید می‌کند، اجتناب کنند، زیرا در نهایت می‌تواند به یک تهدید هسته ای تبدیل شود.
این اندیشکده سپس سیاست آمریکا و اتحادیه اروپا را در قبال اوکراین اینگونه بیان کرد که قدرت ها و شرکای غربی از زمانی که روسیه حمله خود را در سال ۲۰۲۲ آغاز کرد، گام های زیادی را برای افزایش کمک به اوکراین و مجازات مسکو برداشته اند.
ارتش ایالات متحده در سال های اخیر از نزدیک به نیروهای اوکراینی آموزش داده است و تجهیزات مختلفی از جمله تفنگ های تک تیرانداز، نارنجک انداز، تجهیزات دید در شب، رادارها، موشک های ضد تانک جاولین، موشک های ضد هوایی استینگر، شناورهای گشتی و سیستم های هوایی بدون سرنشین (پهپادها) را در اختیار آنها قرار داده است. چندین متحد ناتو نیز در حال ارائه کمک های امنیتی مشابه هستند.
گروه هشت که اکنون به عنوان گروه هفت شناخته می‌شود، روسیه را در سال ۲۰۱۴ برای مدت نامحدودی کنار گذاشت و حال تحریم‌های بین‌المللی علیه روسیه را بسیار گسترش داده است که بخش‌های مالی، انرژی، دفاعی و فناوری روسیه را پوشش می‌دهد و دارایی‌های الیگارش‌های ثروتمند و دیگر افراد را هدف گرفته است.
ایالات متحده و برخی از دولت های اروپایی همچنین برخی از بانک های روسی را از سیستم پیام رسانی مالی معروف به SWIFT کنار گذاشته اند و محدودیت هایی بر توانایی روسیه برای دسترسی به ذخایر خارجی گسترده آن نیز اعمال کرده اند و بانک مرکزی روسیه را در فهرست سیاه قرار دادند. علاوه بر این، بسیاری از شرکت های بانفوذ غربی فعالیت خود را در روسیه تعطیل کرده یا به حالت تعلیق درآورده اند.
این اتاق فکر آمریکایی معتقد است در کل آمریکا و اروپا تلاش دارند تا با استفاده از اهرم های اقتصادی، سیاسی و تحریم، کاخ کرملین را وادار به عقب نشینی کنند و پای میز مذاکره ای بنشاند تا در نهایت راهبرد گسترش به شرق ناتو را بپذیرد و از مناطق شرقی اوکراین عقب نشینی کند.
امیدواری غرب به تحولات داخلی روسیه
اندیشکده «کارنگی» نیز در گزارشی با عنوان «آیا پوتین قابل توقف است؟» اعتقاد دارد تصمیم برای بسیج نیروهای ذخیره و ناآرامی های داخلی در روسیه نشان داده اند که تحریم های غرب و حمایت نظامی از اوکراین برای جلوگیری از پیروزی روسیه کلیدی است.
در این گزارش تحلیلی به قلم «جودی دمپسی» آمده است: برای اینکه اوکراین بتواند «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهوری روسیه را متوقف کند، ابتدا باید از دو مرکز ثقل خود محافظت کند. اولین مورد، اراده اوکراین برای مقاومت است. به نظر می‌رسد که این امر تا کنون بسیار قوی دنبال شده است اما تداوم آن تا حد زیادی به بقای «ولودیمیر زلنسکی» بستگی دارد.
موضوع دوم کمک‌های غرب است که کارهای بیشتری باید انجام شود زیرا نیازهای مادی‌اوکراین همچنان بسیار زیاد است و بازیگران بزرگ اروپایی به اندازه توان خود کار نمی کنند و با طولانی تر شدن جنگ نیازهای کی‌یف هم بیشتر خواهد شد.
در مرحله بعد، اوکراین باید بر مزیت های عددی روسیه در تجهیزات و نیروی انسانی غلبه کند.
اگر اوکراین دفاعی بازی کند، این کار آسان‌تر خواهد بود، اما اگر کی یف بخواهد تمام سرزمین‌های از دست رفته از سال ۲۰۱۴، از جمله کریمه را بازپس گیرد، کار سخت می‌شود. بهترین امید اوکراین برای متوقف کردن پوتین ممکن است این باشد که امواج سربازان روسی به دلیل اختلافات داخلی، دلایل طبیعی یا سایر پویایی ها همچون انتخابات ریاست جمهوری مارس ۲۰۲۴ دچار گسست شوند. در هر صورت، تحولات داخلی روسیه تعیین کننده خواهد بود و دلزدگی از بسیج عمومی در آن نقش خواهد داشت.
از طرف دیگر کمک غرب و اتحادیه اروپا به کشورهایی مانند ارمنستان، قزاقستان یا تاجیکستان (که در مدار روسیه قرار دارند) تا فرصتی را برای گسستن از کاخ کرملین پیدا کنند، کم اهمیت نیست. این اندیشکده آمریکایی در ادامه تحلیل خود به تحولات داخلی و کاهش قدرت رئیس جمهوری روسیه امید بسته است.
این تحلیل ابراز امیدواری می‌کند: اگر اوضاع به همین منوال پیش برود، غرب و اوکراین ممکن است فقط نیاز داشته باشند تا کمی بیشتر از قبل کار انجام دهند و سپس باید منتظر بمانند تا پوتین خودش را نابود کند.
هراس اروپا از شکست اوکراین
اندیشکده کارنگی در تحلیل دیگری آورده است: پیروزی روسیه در برابر اوکراین برای امنیت و ثبات اروپا ویرانگر خواهد بود. دولت‌های اروپایی هیچ بهانه ای برای عدم درک آنچه که آنها را تهدید می‌کند، ندارند.
این تحلیل سپس با برشمردن تحولات دهه ۱۹۹۰ یوگسلاوی سابق بر این باور است بین تحولات بالکان غربی و حمله ۷ ماه قبل روسیه به اوکراین ارتباط وجود دارد.
اگر روسیه اوکراین را شکست دهد یا بتواند یک درگیری بلندمدت را در بخش‌هایی از این کشور ایجاد کند، چنین پیروزی عواقب ویرانگری برای اروپای شرقی، بالکان غربی و برای کل اتحادیه اروپا خواهد داشت.
جنگ چشم انداز تیره ای از پایان یافتن را نشان می‌دهد. خشونت ممکن است گاهی فروکش کند، اما نبود هر نوع راه حلی به این معنی است که هر لحظه امکان دارد دوباره درگیری شعله‌ورتر شود. اگر چنین باشد، چشم انداز تغییر در بلاروس برای غرب ناپدید می‌شود، جنبش‌های طرفدار روسیه در گرجستان و مولداوی و در کل قفقاز هم با شکست اوکراین تشویق می‌شوند تا به روسیه نزدیک شوند.
با کنار گذاشتن هزینه های هنگفت سیاسی و اقتصادی، کرملین می‌تواند از پیروزی در اوکراین برای تقویت مجدد نفوذ خود در حوزه نفوذ شوروی سابق استفاده کند. در آن زمان برخی از رهبران اتحادیه اروپا هم ممکن است متقاعد شوند که روابط خود را با روسیه بازسازی کنند. در این شرایط اتحادیه اروپا متفرق‌تر و ضعیف‌تر از هر زمان دیگری می‌شود.
در مقابل، این برای بقیه اروپا اهمیت زیادی خواهد داشت که اوکراین پیروز شود یا در موضع قدرت وارد مذاکره با مسکو شود زیرا ممکن است باعث ایجاد یک اثر دومینویی شود؛ بلاروس، گرجستان و جنبش‌های طرفدار روسیه در بخش‌هایی از بالکان غربی به ویژه در صربستان، تضعیف خواهند شد. این فرصتی برای اتحادیه اروپا برای اعمال نفوذ خود در منطقه خواهد بود.
این اتاق فکر آمریکایی تصریح دارد: نتیجه جنگ در اوکراین، بقای ثبات، آزادی و آینده اروپا را تعیین می‌کند. این یک امر حیثیتی است که به اعتبار اروپا و غرب مربوط می شود. اتحادیه اروپا اگر چه برای جنگ در یوگسلاوی سابق آماده نبود و کاری نکرد اما اکنون هیچ بهانه ای برای درک نکردن خطر ندارند.
احتمال وقوع بحران اتمی
به دنبال طولانی شدن بحران در اوکراین و عدم موفقیت هر یک از طرف های درگیر در روزهای اخیر و افزایش حمایت های نظامی کشورهای غربی از اوکراین و برخی پیشروی های این کشور راه چهارمی نیز برای پایان حل آن در روزهای اخیر مطرح می شود که بیشتر حول محور وقوع یک درگیری اتمی محدود است.
این فرضیه از زمانی آغاز شد که ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه به دنبال اعلام بسیج عمومی در ۳۰ شهریور ماه تاکید کرد که هدف غرب تضعیف، تفرقه افکنی و در نهایت نابودی کشور ما است. آنها مستقیم می‌گویند که در ۱۹۹۱ آنها قادر به از هم پاشیدن شوروی بودند و حالا زمان برای خود روسیه فرا رسیده است.
وی با تاکید بر این که کسانی که روسیه را تهدید هسته‌ای می‌کنند، جهت باد به سمت خودشان برمی‌گردد، افزود، روسیه تسلیحات مخرب گوناگونی دارد و از تمامی ابزار در دسترس استفاده خواهد شد و «من» (پوتین) در این باره بلوف نمیزنم.
به دنبال این هشدار، آناتولی آنتونوف سفیر روسیه در آمریکا نسبت به هرگونه تصور و فرضیه ای در خصوص وقوع یک درگیری «محدود اتمی» هشدار داد و آن را اشتباهی به مراتب فاحش از طرف آمریکایی دانست.
وی در مقاله ای که در نشریه آمریکایی «نشنال اینترست» چاپ شد، هشدار داد که به کار بردن تسلیحات اتمی همراه با یک فاجعه جهانی است و آمریکا از درگیری اتمی در امان نیست.
این مقام روسی با اشاره به بحران موشکی کوبا در دهه شصت قرن بیستم افزود: مایلم به برنامه ریزان نظامی آمریکایی درباره فرضیات و تصورات اشتباه آنها در خصوص احتمال وقوع یک درگیری اتمی محدود، هشدار بدهم، آنها به نظر امیدوارند که ایالات متحده آمریکا می تواند چنانچه یک درگیری تسلیحات اتمی در اروپا در انگلیس و فرانسه روی دهد، چون در آن سوی اقیانوس قرار دارند، از آن در امان خواهند ماند.
آنتونوف با دادن هشدار به این تصور غلط طرف آمریکایی خاطر نشان کرد: تاکید می‌کنم این امر یک تجربه و آزمایش بی نهایت خطرناکی است، می توان حدس زد که هرگونه استفاده از تسلیحات اتمی به سرعت از ابعاد یک درگیری محلی و یا منطقه ای به درگیری جهانی بدل شود.
به دنبال طرح موضوع استفاده احتمالی از سلاح های اتمی نیز برخی مقام‌های کشورهای اروپایی نسبت به این موضوع واکنش قابل توجهی نشان داده و آن را در این مقطع از جنگ اوکراین خطرناک توصیف کردند و حتی برخی با نگرانی از گسترش دامنه جنگ اوکراین از احتمال وقوع جنگ جهانی سوم بین طرف های اصلی این جنگ سخن می گویند.
برخی آن را واقعه آخر الزمانی خواندند و خواستار جلوگیری از وقوع درگیری بین ناتو و مسکو شدند، برخی دیگر صحبت های پوتین را جدی گرفته و از جنبه های شخصیتی مورد بررسی قرار دادند و برخی از فاجعه بار بودن وقوع چنین اقدامی خبر دادند.
«ماریا زاخاروا» سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه نیز چهارشنبه ۶ شهریور تاکید کرد : آمریکا برای کشاندن روسیه به سمت استفاده از سلاح هسته‌ای، هیچ حد و مرزی نمی‌شناسد و از هر حربه‌ای استفاده می‌کند. وی افزود:واشنگتن بدون هیچ حد و مرزی تمام حربه‌های خود را برای وادار کردن مسکو به استفاده از برنامه‌ها هسته‌ای به کار گرفته است.