تظاهرات اکتبر ۲۰۱۹ با مشارکت اقشار جوان معترض به فساد و ضعف مدیریت دولتی و وجود سلاح بی ضابطه در عراق برگزار شد اما سپس با دخالت های خارجی به انحراف کشیده شد و در آن به روایتی، ۸۰۰ نفر کشته و شمار دیگری زخمی شدند. این تظاهرات به استعفای دولت عادل عبدالمهدی و برگزاری انتخابات پیش از موعد در عراق انجامید.
شعارهای معترضان تشرینی در ابتدا قابل تامل بود: «ما نسلی هستیم که در جنگ هایتان متولد شدیم، در تروریسم کودکی کردیم، در فرقه گرایی تان نوجوان بودیم و جوانی مان در فساد شما گذشت؛ ما نسل آرزوهای ربوده شده برباد رفته و پیری زودرس هستیم»؛ این یکی از پلاکاردهای معترضان تشرینی در اکتبر ۲۰۱۹ بود اما این اشاره به پیری زودرس حتی اگر در ابتدا کنایه می نمود، حالا چین و چروک های خود را در پیشانی نسلی نشان می دهد که سه سال از اعتراض آن گذشته است اما حس می کند بازی خورده است؛ به نام اکتبر به کام دیگران.
«علی الفتلاوی» عضو ائتلاف سیاسی-پارلمانی الفتح عراق در این باره می گوید: جنبش تشرین (اکتبر ۲۰۱۹) حرکتی جوان مدار برای مطالبات برحق بعد از آن بود که اکثریت نیروهای سیاسی از پرداخت حقوق این جوانان ناتوان ماندند و روی کارآمدن مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق نیز نتیجه اعتراضات اکتبر بود اما نتوانست پاسخ معترضان را بدهد.
از عجایب اعتراضات اکتبر عراق این است که حالا، الکاظمی را آن گونه که برخی سیاسیون مانند الفتلاوی می گویند، می توان فرزند خوانده اعتراضات تشرین دانست اما صدری ها هم که روزی درباره برخورد با معترضان در سیبل اتهامات تشرینی ها بودند، همزمان با اکتبری ها به خیابان آمدند اما با همه اینها، آنچه معترضان اکتبر را آزار می دهد و به زوال می کشاند، تناقضات گفتمانی بین بدنه و مدیریت اعتراض ها و تضادهای درون گروهی است.
اعتراضات خیابانی اکتبر ۲۰۱۹ که بغداد و شهرهای شیعه نشین جنوب و مرکز عراق را در برگرفت و از بطن آن چند تشکل عمده سیاسی برای شرکت در انتخابات اکتبر ۲۰۲۱ ایجاد شد، بعد از سه سال، دستخوش شکاف و اختلافات شدید شده که منجر به از هم گسیختگی برخی از این تشکل ها شده است.
در فروردین گذشته (۱۴۰۱)، «بیت الوطنی» یکی از مهمترین این تشکل ها، در بصره، جنوب عراق، شاهد استعفای جمعی ۸۳ تن از اعضای آن بود؛ یک گسست زودهنگام و پر حرف و حدیث.
پیش از این نیز دو تن از رهبران تشرینی «ضرغام ماجد» از استان بابل و «علاء الرکابی» از استان ذیقار، جنگ لفظی گسترده ای را علیه هم در شبکه های اجتماعی و رسانه ای به راه انداخته و همدیگر را به حملات اعتراضی تهدید کردند.
اغلب این اختلافات، اخیرا در جریان رقابت های سیاسی برای تشکیل دولت و توزیع مناصب و گرفتن امتیازات ویژه عیان شد؛ امری که آتش اختلافات را بین آنها شعله ور کرد و هریک، دیگری را به رشوه گرفتن، زد و بند سیاسی و خروج از اصول و ارزش هایی متهم کردند که تشکل های تشرین بر آن بنا شده است.
در استعفانامه جمعی اعضای جدا شده بیت الوطنی آمده است: «در جریان بحران اخیر که حزب بیت الوطنی را در نوردید، شاهد تناقضات و اشتباهات زیادی بودیم ... رهبری حزب، خط مشی استبدادی را در پیش گرفته و حزب را به ابزاری برای اغراض شخصی تبدیل کرده است.»
استعفا دهندگان تاکید کرده اند که به طور کامل از این حزب خارج شده و امیدوارند آنهایی که باقی مانده اند بتوانند روند آن را اصلاح کنند.
ضرغام ماجد رهبر جنبش تشرینی ها در بابل نیز، مهمترین تشکل تشرینی حاضر در پارلمان به رهبری علاء الرکابی را به زد و بند سیاسی و رشوه گرفتن برای اعطای رای اعتماد به برخی چهره های فاسد برای تصدی پست های کلان کشور متهم کرده است.
ماجد، علاء الرکابی را تهدید کرد که اگر از این رویکرد خود عقب نشینی نکند، اعتراضات را در برابر منزل او در «ناصریه» مرکز استان ذیقار برگزار می کند.
الرکابی نیز با عصبانیت با انتشار ویدیویی مشابه از خود در شبکه های اجتماعی، ماجد را به برخوردهای عشایری، تهدید و گرفتن هرگونه رشوه از احزاب بزرگ سیاسی را تکذیب کرد.
اعتراضات اکتبر ۲۰۱۹ علاوه بر استعفای دولت منتخب «عادل عبدالمهدی» خواهان برکناری «محمد الحلبوسی» رییس پارلمان و «برهم صالح» رییس جمهوری بود، اما بعد از انتخابات ۲۰۲۱ که «جنبش امتداد» به پارلمان راه یافت، حزب معترضان، پیشاپیش فراکسیون هایی بود که به تصدی مجدد محمد الحلبوسی پست ریاست پارلمان رای مثبت داد.
این اقدام، با اعتراض سایر جنبش های تشرینی خارج از پارلمان مواجه شد و آن را انحراف واضح از اصول و ارزش های اعتراضات اکتبر ۲۰۱۹ دانستند. بر این اساس، ضرغام ماجد، علاء الرکابی را به رشوه گرفتن و زد و بند سیاسی متهم کرده است.
جنبش امتداد به رهبری الرکابی، مهمترین تشکل وابسته به اعتراضات اکتبر موسوم به جنبش تشرین است که در انتخابات اکتبر ۲۰۲۱ شرکت کرد و توانست ۹ کرسی در این دوره از انتخابات عراق کسب کند.
براساس برخی گزارش ها، استعفای جمعی حزب بیت الوطنی نیز در نتیجه افشای ارتباطات پنهان «حسن الغرابی» دبیرکل این حزب با مشاوران نخست وزیر عراق و خط گیری سیاسی از آنها بوده است.
همچنین چند ماه پیش، پنج نماینده پارلمان عراق از «جنبش امتداد» تصمیم گرفتند از عضویت در این جنبش استعفا دهند؛ جنبشی که از بزرگترین تشکل‌های سیاسی برآمده از اعتراضات مردمی اکتبر سال ۲۰۱۹ میلادی در عراق است.
«داود العیدان»، «محمد نوری»، «نیسان الزایر»، «نداء الکریطی» و «کاظم الفیاض» در نامه‌ای استعفای خود از جنبش امتداد را اعلام کردند.
این افراد دلیل استعفای خود را «خروج جنبش از اصول انقلاب اکتبر، تک‌روی دبیرکل جنبش امتداد (علاء الرکابی) در تصمیمات سرنوشت‌ساز و مهم بدون مشورت با اعضا و زدن اتهام خیانت و فساد به برخی نمایندگان بدون ارائه دلیل و مدرک» عنوان کرده اند.
آیا معترضان اکتبر حس می کنند بازی خورده اند؟
این موضوع به ویژه در اتهام زنی های جناح های تشرینی به رهبران این جنبش مانند علاء الرکابی با طرح موضوع فساد و زد و بند با سایر جریان های سیاسی حاکم در عراق بیش از پیش حس می شود. معترضان اکتبر حالا حس می کنند بازی خورده اند و از آنها به عنوان پلکانی برای رسیدن جریان های دیگر به قدرت استفاده شده است. تشرینی ها به این صرافت و درک رسیده اند که موج اعتراضات آنان به جای اینکه تبدیل به ارزش افزوده ای در زمین جامعه مدنی عراق شود، تبدیل به بستری برای موج سواری برخی جریان های داخل عراق شده است؛ به نام معترضان اکتبر و به کام دیگران.
آیا موتور محرک تشرینی ها سوخته است؟
اکنون این سوال مطرح است که آیا جنبش تشرینی در حال پوست اندازی است یا انقراض این جنبش با رخنه فسادهای ادعایی به پیکره آن، خیلی زودتر از حد انتظار آغاز شده است؟ آیا بازماندگان اعتراضات اکتبر می توانند بازخوانی جدیدی از مانیفست و فلسفه وجودی خود در عرصه سیاسی بدون وابستگی به طرف های خارجی و نهادهای غربی داشته باشند؟ زمان به این سوالات پاسخ خواهد داد.
پیش از این، شاهد بارز بی رنگ شدن حنای معترضان اکتبر عراق، فراخوان ۴ خرداد ۱۴۰۱ مشهود بود که ناکام ماند و استقبال چندانی برای اعتراض با هدف اعلامی رونمایی از قاتلان و ربایندگان معترضان اکتبر ۲۰۱۹ نشد؛ هر چند این گمانه به شکل جدی مطرح شد که برخی جریان های دیگر می خواهند به نام معترضان اکتبر و با هدف بهره برداری سیاسی از ظرفیت اکتبری ها به میدان التحریر بغداد بیایند اما چنین نشد. بیراه نیست اگر بگوییم این بی توجهی به فراخوان اعتراض اخیر، می تواند نتیجه خستگی بدنه اجتماعی معترضان و سرخوردگی آنان از تاثیرگذاری این گونه اقدامات در کف خیابان های داغ عراق باشد اما مسلم این است که ظرفیت و توان دینامیک معترضان اکتبر، دیگر آن توان سابق نیست. اکتبری ها زودتر از انتظارها پیر شده اند.