شهرستان گناباد با توجه به موقعیت و قدمت تاریخی از مناطق و مقاصد مهم تاریخی خراسان و ایران است که از گذشته های دور و از افزون بر ۲ هزار و ۵۰۰ سال قبل و از زمان هخامنشیان مسکونی بوده و به دلیل قرار گرفتن در مسیر راه زابل - مکران و فارس - ترکستان و واقع شدن بر سر راه غرب ایران به هرات مورد توجه سلاطین آن دوران و از جایگاه خاصی برخوردار بوده است.
گناباد با توجه به سابقه کهن خود مجموعه‌ای از آثار تاریخی دوره های مختلف قبل و بعد از اسلام اعم از اشکانی، هخامنشی، ساسانی، سلجوقی، خوارزمشاهی، صفوی و قاجاری را در خود جای داده است.
از مجموع ۲۵۰ اثر تاریخی شناسایی شده در گناباد ۱۴۸ اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و از مجموع آثار تاریخی و گردشگری گناباد ۶۰ اثر سابقه چند هزار ساله دارد که در این میان قنات جهانی قصبه به عنوان تنها اثر ثبت شده استان خراسان رضوی در فهرست آثار جهانی یونسکو از جایگاه خاصی برخوردار است.
قنات قصبه گناباد یکی از عجایب تمدن تاریخ بشر در تامین آب
قنات قصبه گناباد با سابقه بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ سال به عنوان یکی از قدیمی و عظیم ترین قناتهای کشور ریشه در تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم دارد و از آن می توان به عنوان یکی از عجایب تمدن تاریخ بشر در تامین آب یاد کرد.
این قنات از میان اراضی کوی شرقی گناباد (قصبه شهر سابق) در بخش جنوب غربی و از محلی معروف به برج علی ضامن، از داخل رسوب های ریز دانه آغاز شده و به طول ۳۳۱ هزار و ۳۳ متر در یک رشته اصلی به نام قصبه و چهار رشته منشعب به نام دولاب کهنه، دولاب نو، رشته فرعی اول و رشته فرعی دوم قصبه جریان دارد.
رشته اصلی این قنات که ۱۳۱ هزار و ۳۵ متر طول دارد در امتداد دره خانیک حفر شده و عمق مادر چاه آن نیز بیش از ۲۰۰ متر است و قطعه سفالهای پراکنده در اطراف دهانه چاه های این رشته قنات حاکی از این است که رشته قصبه واقع در کانال اولیه اصلی قنات در زمان هخامنشیان حفر شده و به دنبال آن رشته های دیگر قنات در مواقع خشکسالی در طول سالیان بعد از آن حفر شده اند.
ریزش پی در پی قنات، پیشینیان را به یافتن راه چاره ای ترغیب کرده که طی آن در فاصله ۶۸۳ متری، قنات را به ۲ شاخه تقسیم کرده اند تا در صورت ریزش و بسته شدن یکی از کانال ها، آب از دیگری خارج شده و در داخل انباشته نشود.
چاه های قنات قصبه به ۲ صورت چاههای کم عمق و عمودی و چاههای عمیق و پله ای تقسیم می شوند به این معنی که ابتدا در فاصله ۷۰ تا ۱۰۰ متری، چاه عمودی حفر شده و سپس با زاویه قائمه در کف آن کانالی افقی و بلند هوا، در مسیر قنات به طول سه تا پنج متر حفر شده و مقنی به تعداد هر چاه چرخی در انتهای کانالهای افقی و بر فراز چاههای عمودی استوار می‌کرده و خاک ارسال شده از دل چاه حفر شده را به بیرون انتقال می داده است.
قنات قصبه گناباد شاهکاری از پیوند هنر، دانش، فناوری و مدیریت منابع آب است که مهمترین شاخصه آن عمق مادر چاه، فناوری حفر قنات و نیز شیوه بهره برداری آب است که آن را به یکی از جاذبه های تاریخی و مهندسی جهان تبدیل کرده است.
از جمله تدابیر به کار رفته در معماری این قنات تعدد چاه های آن است که به بالغ بر ۴۰۰ حلقه می رسد که این تعدد چاه ها، سبب پیشگیری از کور شدن چاه ها توسط دشمنان هنگام حمله و همچنین کاهش وزن طناب در زمان حفر و تخلیه چاه ها شده است.
تنها طی ۶ ماهه نخست سالجاری علاوه بر بازدید روزانه ۵۰ تا ۷۰ گردشگر داخلی از استانهای گوناگون و ۱۶۰ گردشگر خارجی از کشورهای مختلف و از جمله ایتالیا، هلند، سوئد، اتریش، آلمان، سوییس و اسپانیا برای دیدن آن به کشور ما سفر کردند.
یکی از گردشگران خارجی که به تازگی برای بازدید از قنات جهانی قصبه به گناباد سفر کرده است، ادوارد دامبرین رایزن سفارت فرانسه در ایران بود که در حاشیه بازدید از این جاذبه تاریخی به خبرنگار ایرنا گفت: با توجه به جاذبه های تاریخی این شهرستان از جمله قنات جهانی "قصبه" این شهرستان را به عنوان مقصد سفر خود برگزیدم.
وی اظهار داشت: قنات جهانی قصبه از جاذبه زیادی برای جذب گردشگر برخوردار است و یکی از ظرفیتهای مهم فرهنگی و بیانگر هویت تاریخی و نمادی از سختکوشی مردم این منطقه در طول تاریخ است.
او با اشاره به سفرهای پیشین خود به شهرهای اصفهان و شیراز و بازدید از جاذبه های تاریخی آنها گفت: از دیدن آثار تاریخی و گردشگری گناباد لذت بردم و یقین دارم این آثار، جذابیت زیادی برای گردشگران خارجی دارد.
یکی دیگر از گردشگران ایتالیایی نیز در حاشیه بازدید از قنات جهانی قصبه گفت: ایران با برخورداری از فرهنگ و تاریخ کهن و با اصالت، مجموعه ای آثار تاریخی با معماری اصیل را در خود جای داده که قنات جهانی قصبه گناباد با توجه به نوع معماری خود جزء آثار تاریخی شاخصاین کشور بلکه جهان محسوب می شود.
امانولا بوناگا افزود: قنات قصبه گناباد از ظرفیتهای زیادی برای جذب گردشگران خارجی و اروپایی برخوردار است که در صورت معرفی بیشتر، بستر جذب آنها بیش از پیش فراهم می شود.
اختصاص ۵۰ میلیارد ریال برای توسعه زیرساختهای گردشگری قنات قصبه گناباد
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گناباد هم گفت: از زمان آغاز ثبت قنات قصبه در فهرست آثار جهانی (سال ۱۳۹۵) تاکنون در مجموع ۵۰ میلیارد ریال برای توسعه زیرساختهای گردشگری این اثر تاریخی تخصیص یافته است.
رسول صنوبری افزود: این میزان اعتبار برای ساخت محوطه سازی، استحکام بخشی و توسعه زیرساختها و بازسازی بناهای جانبی مانند مظهر و ورودی های قنات قصبه به عنوان تنها اثر ثبت شده استان خراسان رضوی در فهرست آثار جهانی یونسکو هزینه شد.
وی ادامه داد: از محل اعتبارات سفر رییس جمهور و هیات دولت در ابتدای امسال به استان خراسان رضوی ۵۰۰ میلیارد ریال برای اجرای طرح باغ محور گردشگری قنات قصبه گناباد پیشنهاد شد که در نهایت قرار شد که ۳۰۰ میلیارد ریال تا پایان دولت سیزدهم بدین منظور و به تدریج تخصیص یابد.
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گناباد گفت: از این میزان در مرحله نخست ۱۵۰ میلیارد ریال مصوب شد و در نهایت ۴۵ میلیارد ریال تخصیص یافت.
صنوبری افزود: طرح احداث باغ راه محور گردشگری قنات قصبه گناباد به عنوان نخستین باغ راه گردشگری شرق کشور به طول سه هزار و ۲۰۰ متر از سال ۱۳۹۸ آغاز شده و تاکنون ۴۰۰ متر آن طراحی و انجام شده و یا در دست اجراست و با صرف اعتبار ۳۰۰ میلیارد ریال تا پایان دولت سیزدهم به سرانجام می رسد که این طرح از زیرساختهای مهم توسعه گردشگری این اثر جهانی است.
مدیریت منابع آب قنات قصبه بیشتر از گردشگرپذیری آن مورد توجه قرار گرفته است
مسوول گردشگری پایگاه قنات جهانی قصبه گناباد گفت: هم افزایی ضعیف و فقدان هماهنگی مناسب بین ادارات موجب شده طی سنوات اخیر بازخورد خوبی در معرفی این جاذبه در سطح این شهرستان نداشته باشیم و این مساله موجب شده بخش زیادی از مردم گناباد از این اثر که برای گردشگران خارجی و سایر نقاط کشور بسیار شناخته شده است، تاکنون بازدید نکنند.
محمد نجفی ثانی گفت: طی ۶ سال که از ثبت قنات قصبه در فهرست اثار جهانی سازمان یونسکو می گذرد به اندازه ای که به مقوله مدیریت منابع بهره برداری از آب این قنات توجه شده است به بحث گردشگرپذیری آن توجه لازم نشده است.
وی اضافه کرد: وقتی که یک اثر در فهرست جهانی ثبت می شود باید همه ادارات و متولیان بخشهای مختلف دولتی در کنار اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و پایگاه جهانی قنات قصبه قرار بگیرند و برای نقش آفرینی و جهت دهی بیشتر توسعه گردشگری این قنات جهانی در مسیر توسعه و رونق اقتصادی منطقه همه بخشها اعم از فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی باید احساس مسوولیت کرده و به نقش و وظیفه خود عمل کنند.
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گناباد گفت: اجرای طرح های مهمی مانند فرودگاه و خط ریلی در دست احداث این شهرستان نوید بخش آینده خوبی برای توسعه گردشگری این منطقه است و باید با همگرایی بین بخشی از این ظرفیتهای مهم در مسیر رونق اقتصادی حداکثر بهره را گرفت.
نجفی یکی از اقدامات مهم برای رونق اقتصادی منطقه ای را توسعه زیرساختهای گردشگری دانست و افزود: در کنار چهار هتل و میهمانپذیر، ۱۵ اقامتگاه بومگردی طی پنج سال گذشته در گناباد ایجاد شده و پنج اقامتگاه هم در دست ساخت است.
نبود نگاه اقتصادی مشکلات توسعه گردشگری
یک مدرس دانشگاه آزاد اسلامی گناباد هم در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: نبود نگاه اقتصادی به مقوله گردشگری از مهمترین مشکلات توسعه کمی و کیفی این بخش محسوب می شود و باید با نگرش اقتصادی از همه ظرفیتها و کارکردهای فرهنگی و اجتماعی برای رفع مشکلات و بسترسازی توسعه آن بهره گرفت.
ابوالقاسم شفیعی افزود: فقدان درک مناسب از گردشگری در برخی از دست اندرکاران و متولیان و نگاه شعاری به آن از جمله تنگناهای این بخش محسوب می شود و بعضی افراد در ظاهر گردشگری را عامل مهمی در توسعه و رونق اقتصادی می دانند ولی در باطن آن را باور ندارند در صورتی که باید به طور کامل آن را باور داشته باشند.
وی ادامه داد: گردشگری هزینه تحمیلی بر جامعه نیست بلکه با برنامه ریزی صحیح می تواند برای رونق اقتصادی بخشهای مختلف و ایجاد اشتغال، نقش آفرین باشد و برای توسعه این بخش باید همه ذی نفعان و عاملان در جامعه اعم از مسئولان و مردم به وظیفه خود عمل کنند و مزایای توجه به این مهم برای آنان تبیین شود.
این صاحبنظر در اقتصاد گردشگری گفت: همچنین باید نیازهای گردشگران را به عنوان دیگر ذینفعان گردشگری بشناسیم و خلق رویداد نقش مهمی در توسعه هدفمند این بخش دارد و باید در اتاق فکر با بهره گیری از نقطه نظرات صاحبنظران به این مساله توجه داشت و جامعه محلی و روستاها را با ساز و کار مناسب در گسترش فرهنگ گردشگری با خود همراه کرد.
شناسایی ۹۰ مزیت اقتصادی و عمرانی در شهرستان گناباد
فرماندار گناباد هم گفت: با بهره‌گیری از نقطه‌نظرات نخبگان و متخصصان ۹۰ مزیت در بخشهای اقتصادی و عمرانی این شهرستان شناسایی شده است که وجود قنوات متعدد و از جمله قنات جهانی قصبه و دانشگاهها و مراکز آموزش عالی و کویرنوردی از قابلیتهای مهم اقتصادی این شهرستان است.
رضا نصیری افزود: با به فعلیت رساندن مزیتهای گناباد باید از آنها در مسیر رونق اقتصادی این شهرستان و تبدیل آن به عنوان قطب اقتصادی در منطقه بهره گرفت.
وی با اشاره به احداث فرودگاه گناباد گفت: این فرودگاه در توسعه و پیشرفت همه بخشها اعم از فرهنگی، اقتصادی، کشاورزی، علمی و فرهنگی و اجتماعی این شهرستان نقش بسزایی خواهد داشت که باید از این ظرفیت بهره لازم را گرفت.
فرماندار گناباد گفت: توسعه و رونق اقتصادی این شهرستان در زمینه‌های مختلف نیازمند تدوین سند راهبردی است و باید با بهره‌گیری از نظرات نخبگان و صاحبنظران و شناسایی مزیتهای مهم توسعه‌ای و اقتصادی این شهرستان، از آنها برای تدوین سند راهبردی توسعه و پیشرفت استفاده کرد.
نصیری افزود: باید با شناسایی و تدوین مسایل مرتبط و موثر در توسعه، عمران و رونق اقتصادی گناباد به یک مجموعه واحد و مشترک از مزیتهای اقتصادی دست یابیم تا در قالب سند راهبردی توسعه و پیشرفت این شهرستان مدون شوند.
مرکز شهرستان گناباد در فاصله ۲۸۷ کیلومتری جنوب مشهد واقع است.